Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Marmara Denizinde görülen müsilaj (deniz salyası) probleminin tahlili için Yükseköğretim Heyeti (YÖK) tarafından oluşturulan akademik heyetin iştirakiyle düzenlenen toplantıya başkanlık etti.
Cumhurbaşkanlığı Külliyesi’ndeki toplantıda, denizlerdeki müsilaj sıkıntısının tahliline yönelik bilimsel teknikler masaya yatırıldı.
Toplantıda, Cumhurbaşkanı Erdoğan, YÖK Lideri Yekta Saraç başkanlığındaki uzman akademik heyetin müsilaj konusundaki bilimsel araştırmalarını ve tahlil tekliflerini tek tek dinledi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, toplantıda yaptığı konuşmada, Hükümet olarak son günlerde Marmara Denizinde ortaya çıkan müsilaj problemini birinci andan itibaren yakın takibe aldıklarını belirterek, Etraf ve Şehircilik Bakanlığını, TÜBİTAK’ı ve öbür ilgili kurumları çabucak harekete geçirdiklerini tabir etti.
Denizdeki gelişmeler mercek altına alınırken, karada da tüm atık su ve katı atık tesislerinde kontrollere sürat verdiklerini anlatan Cumhurbaşkanı Erdoğan, “Yine birkaç gün evvel bilim insanlarımızın, kurum temsilcilerimizin, sivil toplum kuruluşlarımızın ve belediye yetkililerinin iştirakiyle geniş kapsamlı bir istişare toplantısı Kocaeli’nde düzenlendi.
Marmara Denizi Müdafaa Hareket Planımızı da milletimizle paylaştık. Deniz paklığına ait genelgemizi de Marmara’daki vilayetlerimize gönderdik. Salı günü itibariyle birçok farklı bölgede karadan ve denizden paklık çalışmalarına başlandı” dedi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, Yükseköğretim Konseyi öncülüğünde yapılacak katkıların da sorunun tahlili konusunda büyük bir kıymet taşıdığına inandığını söz ederek, müsilaj sıkıntısını ve denizlerdeki kirliliği ortadan kaldırmak için bilimin ve bilim insanlarının tavsiyelerinin kendilerine yol gösterici olacağını kaydetti.
Toplantıda, müsilaj sorunu ve tahlili üzerine uzman akademik heyet tarafından oluşturulan bilimsel kıymetlendirme raporu da Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a sunuldu.
YÖK tarafından alanında uzman bilim insanlarının iştirakiyle düzenlenen ve müsilaj sıkıntısının tahliline yönelik akademik çalışmaların değerlendirildiği toplantının sonuç bildirgesi de yayınlandı.
SONUÇ BİLDİRGESİ
Denizler birçok canlı için kusursuz bir ekosistem olmasının yanında insanlık için en kaliteli besin temin ambarları olarak bilinirler. Taşıdığı ekolojik ve ekonomik kıymet nedeni ile deniz kaynaklarının şuurlu kullanımı ve sürdürülebilirliğinin sağlanması büyük ehemmiyet taşımaktadır.
İnsan kaynaklı tehditlerin yoğunluğu ve dağılımı şu anda insanlık tarihinde görülmemiş düzeylere ulaşmış durumdadır. Marmara Denizinde son yıllarda gerek insan kaynaklı gerek doğal birtakım baskılar mevcuttur.
Bu baskıları oluşturan nedenler:
• Artan Sıcaklık
• Oksijen Azalması
• Okyanus Asitlenmesi
• Karasal Girdiler (Atık Su, Besin Elementi)
• Çok Avlanma
• Kirlilik
• İstilacı Cinsler
• Gemicilik Faaliyetleri
Marmara Denizi’miz dört havza ile çevrelenmiştir. Toplam kıyı şeridi 240 km’dir. Bilhassa, yüksek deniz suyu sıcaklığı, rüzgarsız ve sakin hava şartlarında ve yüksek karasal girdiler müsilaj yapıyı görme mümkünlüğünü arttırmaktadır. Müsilaj yapı, dünya denizlerinde her yerde bulunabildiği üzere, Marmara Denizi’nde de gözlenmektedir.
Marmara Denizi’nin bir iç deniz olması, dar geçitli boğazlar ile öteki denizlerle ilişkisinin kısıtlı olması, bölgedeki artan nüfus yoğunluğu, kâfi seviyede arıtılmayan ve deşarjları kısmen denetimsiz yürütülen evsel ve endüstriyel atıklara maruz kalması, deniz tarama ve boşaltma faaliyetleri ile kıyı dolgu alanlarına bağlı habitat kaybı, çok ve denetimsiz avcılık ve iklim değişikliğine bağlı deniz suyu sıcaklıklarının artması üzere nedenlerle bu tek hücreli canlılar kendileri için değişen ortam şartlarına reaksiyon göstermeye başlamış, olağandan fazla ve/veya süratli biçimde hücre içi organik yapıdaki sıvılarını boşaltma yoluna gitmişlerdir.
Marmara Denizi üzere yarı kapalı denizlerde daima olarak yapılan atık su boşaltımları kirletici yükünü arttırmakta ve bu durum çok üretime (ötrofikasyon) sebep olabilmektedir. Bilhassa azot ve fosforca güçlü besin elementi girdisi, sakin hava kuralları ve sıcaklık artışıyla birlikte tek hücreli canlıların sayısını ve müsilaja yol açan hücre içi salgısını çok arttırmaktadır.
Çeşitli kirleticilerle güçlü müsilaj, deniz tabanına inerek bentik fauna ve floranın yapısını bozmakta ve orada yaşayan canlıların hayatını sonlandırmaktadır. Oluşan müsilajlı kitle içerisinde ağır metallerin de birikebilme oranı epeyce yüksektir. Ayrıyeten Marmara Denizi alt sularının oksijence epey yoksul olduğu (hipoksik koşullar) düşünüldüğünde, organik maddece çok güçlü bu materyalin bakteriyel tüketim ile oksijenin daha da azalmasına neden olacağı bilinmektedir.
Türkiye nüfusunun değerli bir kısmının Marmara Denizi’nin etrafındaki büyük vilayetlerde yaşaması, endüstriyel faaliyetlerin değerli bir kısmının bu bölgede bulunması, Karadeniz ülkelerinin deniz nakliyatında Marmara Denizini kullanması, az da olsa turizm hedefli kullanılması Marmara Denizinin sosyo-ekonomik değerini de arttırmaktadır. Çanakkale ve İstanbul Boğazları ile birlikte Türk Boğazlar Sistemi’ni (TBS) oluşturan Marmara Denizi’nde bilhassa son yıllarda artan deniz trafiği ve İstanbul Boğazı üzerinden gelen Karadeniz kökenli kirleticiler bu baskıyı daha da arttırmaktadır.
Öbür yandan, global ısınmanın tesiriyle bilhassa son 10 yılda Marmara Denizi yüzey ve alt katman sularının sıcaklığı daha süratli artmaktadır. Deniz canlılarının gerilim sonucu oluşturdukları müsilaj üzere çok tabiat olaylarının global ısınma ile 1950’li yıllardan itibaren başka denizlerde olduğu üzere Marmara Denizinde de giderek artan sıklıkla oluştuğu gözlenmektedir.
Bu meselelerin gerçek anlaşılabilmesi için birçok farklı disiplinde uzman bilim beşerinin gerek müşahede gerekse öngörü kabiliyeti olan modellerle bu sıkıntılara yaklaşması gerekmektedir. Müsilaj üzere öngörülmesi güç sorunlar üzerine denizlerin oşinografisi (fizik, kimya, ekolojik dinamikler) hakikat anlaşılmadan tahlil önerisi sunmak/geliştirmek mümkün değildir.
Örneğin Marmara denizinde uzun müddettir insan kaynaklı karasal girdilerden (besin tuzları, ağır metaller) ve iklim sebebi ile denizde sıcaklık artışı ve akıntı sistemlerinde değişimlerden ötürü oksijen azalması artarak sürmekte ve bununla birlikte biyoçeşitlilik kaybı da deniz ekosistemini savunmasız bırakmaktadır ve müsilaj, ziyanlı alg artışı, deniz anası istilası, toplu balık vefatları üzere olayların yaşanması temelinde kaçınılmaz olmuştur.
Deniz (okyanus) ve su bilimi, görece genç bir bilim olmasına karşın, bugün tabiat bilimleri içinde ağır katkıya ve kıymete sahip bir bilim kısmı olarak ortaya çıkmıştır. Deniz ve su biliminin bu süreçte temel bilim (fizik, kimya, biyoloji, matematik) takviyesi ve öbür iklim bilimleri (meteoroloji, klimatoloji, ekoloji, paleontoloji, vs.) ile gaye ve kapsam örtüşmesi artmıştır.
Böylelikle sağlanan bilgi ve yeteneklerle çevresel yönetişime katkıda bulunulmak suretiyle gelecekte de topluma hizmet edilecektir. Bu nedenle deniz bilimini geliştirme faaliyetleri bütünüyle geleceğe yatırımdır, ömür kaynağı denizlere bilimle sahip çıkmaktır. Denizler bütünlükçü biçimde çalışılmadığı sürece denizlerle ilgili karmaşık sorunlara tahlil getirmek mümkün değildir.
Deniz ve su bilimleri üzere çok disiplinli ve yüksek teknoloji gerektiren alanlar, gerçek manada müşahede sistemleri, laboratuvarlar ve gemi üzere altyapılara gereksinim duyarlar. Deniz bilimlerinde sorunlar rutin izleme ötesinde interdisipliner çalışmalar konusunda uzmanlaşmış akademisyenler tarafından ele alınarak tahlile ulaştırılabilir.
Bu nedenle, deniz bilimleri ve su bilimleri alanlarının akademideki yeri daha da güçlendirilmelidir. Gezegenimizin yaşanabilirliğinde hayati bir rolü olan denizlerin bu rolü oynamasını sağlayan tüm süreçleri bütünleşik olarak kavrayabilen, araştırabilen ve yeni bilgiler üretebilen bilim insanlarının yetiştirilebilmesi değerlidir.
YÖK’ün son yıllarda ilgili lisans programlarına kaydolan öğrencilerin desteklenmesine yönelik teşebbüsleri daha ileri etaplara da taşınmalıdır.
Ekonomik kaynaklarıyla, kirlilik ve ekosistem sorunlarıyla, bütün sorumluluğu sırf bize ilişkin olan Marmara Denizi’nde yapılacak faaliyetlerin tamamının planlanmasında deniz ekosisteminin sağlıklı olması birinci planda tutularak bütün paydaşların faydasına olması gözetilmelidir.
Marmara Denizi ekolojisi dayanıklılığını yitirmiştir ve dış etkenlere karşı müdafaasız bir hale gelmiştir. Müsilajın ötesinde Marmara Denizi’nde şu anda ziyanlı alg, deniz anası çok artışları, hidrogen sülfür oluşumu üzere riskler de bulunmaktadır. Münasebetiyle Marmara Denizinin sıhhatine yönelik bütüncül yaklaşımlara benimsenmelidir.
TEKLİFLER
1. Acil Durum Teklifleri
• Marmara Denizi’nin tüm etrafının muhakkak bir plan dahilinde “koruma bölgesi” olarak ilan edilmelidir.
• Balıkçılık bölümünün yaşadığı zahmetler acilen takip edilmelidir.
• Boğazda meydana gelebilecek kazalara karşı aksiyon planlarının oluşturulmalıdır. Gemilerin dümen kilitlenmesi, pervane kırılması üzere problemler milletlerarası gemicilik ticaretini etkileyebilecektir.
• Atık suların arıtıldıktan sonra denize geri verilmemesi ve sulamada kullanılması sağlanmalıdır.
• Karasal kökenli girdiler, ileri biyolojik arıtımdan geçirildikten sonra derin deşarj yapılmalıdır.
• Müsilajın zamansal ve mekânsal dağılımı belirlenerek, Marmara kıyılarındaki hareketli platformlarla reaktif oksijen dozlamasının araştırılarak yapılması temin edilmelidir.
• Mevcut arıtma tesislerinin ileri arıtım teknolojileri ile (membran, reaktif oksijen vb…) entegrasyonu sağlanmalıdır.
• Bahis ile ilgili bir İzleme Komitesi kurulmalıdır.
2. Eğitim ve Araştırma İle İlgili Teklifler
• 100/2000 YÖK Doktora Programlarında Denizcilik ve Su Çalışmaları alanlarının bursiyer sayıları arttırılmalıdır.
• Bu alanlar, proje davetlerinde öncelikli kapsamına alınmalıdır.
• Araştırmaların daha geniş olarak fonlanması temin edilmelidir.
• Marmara Denizi’ne özel çalıştaylar düzenlenmeli, akademisyen ve öğrencilerin sistemli bir ortaya gelmesine imkan verilmelidir.
• Araştırmalarda kullanılan gemilerin epeyce eski oluşu sebebiyle, Deniz Araştırmaları ile ilgili gemi ve alt yapıları desteklenmelidir.
• Deniz Bilim yüksek lisans ve doktora eğitimi, farkındalık/topluma hizmet çalışmaları ve uluslarasılaşmayı da içeren bütünleşik bir Deniz Bilim Yükseköğretim Stratejisi ile Türkiye denizlerinin sağlıklı, sağlam ve mavi ekonomik kalkınmayı da destekleyici bir fonksiyonu olması sağlanmalıdır.
• Hem sağlıklı bir Marmara’ya ulaşmak için yeni kuşak akademisyenleri yetiştirmek, hem de mavi iktisada geçişi desteklemek için gereken profesyonel insan gereksinimi, yüksek lisans, doktora post-doktora eğitimini destekleyici siyasetlerin geliştirilmesi, ulusal ve memleketler arası değişim programlarının öğrenci ve akademisyenlikte desteklenmesi yoluyla karşılanmalıdır.
ÖTEKİ DEĞERLENDİRMELER
• Global ısınmanın önümüzdeki yıllarda daha fazla olacağı göz önüne alınarak model, varsayımlar ve senaryolara nazaran öbür bütün faaliyetler hakkında tedbirler özel önlemler alınmalıdır.
• Denizlerimizin korunması konusunda okullarda farkındalık çalışmaları ve vatandaşı bilgilendirme çalışmalarını yapan üniversitelerimizin sayıları arttırılmalıdır.
• Marmara’ya komşu belediyeler daha fazla sorumluluk üstlenmeli, bilhassa arıtma ve atık konusunda yeni düzenlemeleri ve denetlemeleri devreye sokmalıdır.
KİMLER KATILDI?
Toplantıya TUBİTAK Etraf ve Pak Üretim Enstitüsü Müdürü Selma Ayaz, İstanbul Üniversitesi Su Bilimleri Fakültesi Deniz ve İçsu Kaynakları İdaresi Kısmı Deniz Biyolojisi Anabilim Kısmı Lideri Melek İşinibilir Okyar, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Ekrem Şanver Çelik, İstanbul Üniversitesi Su Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Firdevs Saadet Karakulak, Gebze Teknik Üniversitesi (GTÜ) Rektör Yardımcısı ve Etraf Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Bülent Keskinler, ODTÜ Faziletli Deniz Bilimleri Enstitüsü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahmet Erkan Kıdeyş ve öbür öğretim üyeleri katıldı.
Karar
