ABD’nin New York eyaletinde Türkiye’nin Birleşmiş Milletler Daimi Temsilciliği ile New York Başkonsolosluğunun yer alacağı yeni Türkevi binası Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Diyanet İşleri Lideri Ali Erbaş’ın da katıldığı merasimle evvelki gün açıldı.

TÜRKEVİ AÇMA FİKRİ NEREDEN ÇIKTI?

New York’ta bir Türk Meskeni kurulması için teşebbüsü birinci kere Osmanlı İmparatorluğu devrinde göç etmiş Türklerin oluşturduğu dernekler başlatmıştı. Bu haberi Milliyet gazetesine 28 Mart 1961’de verdikleri ilanla şöyle duyurmuşlardı:

“Amerika’daki Türk teşekkülleri, New York’ta bir merkez binası satın almaya karar vermişlerdir. Türk Cemiyetleri Federasyon Lideri Muhittin Akdik, cemiyetlerin binada faaliyette bulunmalarının daha verimli olacağını ve bu suretle Amerika’da birbirlerini tanımayan Türklerin bir ortaya gelmelerini sağlayacağını söylemiştir.

Türk Hars Birliği ile Türk Yardım Cemiyeti, binanın satın alınabilmesi için tahvil çıkartarak para toplamaya karar vermiştir.”

ÇATI KURULUŞUN BAŞINDA MUHİTTİN AKDİK VARDI

ABD’de birinci kurulan Türk derneklerinden Türk Hars Birliği (Turkish Cultural Alliance of New York), Amerika’ya Osmanlı periyodunda göç etmiş Türkler tarafından 1933’te New York’ta faaliyete başlamıştı. Tekrar tıpkı tarihlerde Kıbrıslı Türklerin kurduğu Kıbrıs Türk Yardım Cemiyeti de New York’ta bulunmaktaydı.

Çatı kuruluş Türk Cemiyetleri Federasyonu’nun lideri, 1919’da öğretmenliğe başlamış, Maarif Vekaleti (Milli Eğitim Bakanlığı) Müfettişliği ve Robert Koleji Türk Çalışmaları kısmının dekanlığına kadar yükselmiş olan Marmara Koleji’nin kurucusu Muhittin Akdik’di.

Missouri Üniversitesi’nden 1938’de mezun olan Akdik, Türkiye’ye dönerek Türk eğitim hayatına katkılarını sürdürmeye devam etmiş, 1960 yılında Southwest Teksas Devlet Üniversitesi’ne mezuniyet günü konuşmacısı olarak İstanbul’dan davet edilmişti. Bu sene ABD’deki Türklerle görüşecek, New York Türk Meskeni teşebbüsünün de temelleri atılacaktı.

1961’de başlatılan süreçte bir ölçü para toplanabilmiş, lakin şimdi yardımlar kâfi bir seviyeye ulaşılmasa da Türk dernekleri bir Türk Konutu kurulması gayelerini gerçekleştirmekten vazgeçmemişti.

70’Lİ YILLAR GÜÇLÜ GEÇTİ

1970’lere gelindiğinde, Türk-Amerikan münasebetleri tarihindeki en gergin periyoda girilmişti. 1974’te Kıbrıs Barış Harekâtı sonrasında ABD’nin Türkiye’ye uyguladığı silah ambargosuyla bağlantılar içinden çıkılmaz bir istikamete yanlışsız ilerliyordu. Bülent Ecevit’ten sonra Başbakanlık koltuğuna geçen Süleyman Demirel, ABD ile yaşanan tansiyonu devralmış, buna karşılık da ABD’nin Türkiye’deki askerî ve istihbarat üslerini kapatarak TSK’ya devretmeye karar vermişti. Bunlardan yalnızca İncirlik’te NATO operasyonları devam edecekti.

1970’lerde bir yandan ekonomik kriz ve devalüasyonlar, başka yandan koalisyon hükümetleriyle siyasi istikrarsızlık, bir de ordusunun silah meseleleriyle baş başa kalan Türkiye, dış bağlantılardan soyutlanmış, prestiji yerle bir olmuştu. Türkiye’de de ABD ve NATO aykırılığı süratle yükseliyordu.

İHSAN SABRİ ÇAĞLAYANGİL DEVREYE GİRDİ

İşte tam da bu türlü güç bir devirde Türk Meskeni için bir bina satın alınması tekrar gündeme gelecekti. 1977’de Demirel’in Başbakan olmasıyla tekrar Dışişleri Bakanlığı’na getirilen İhsan Sabri Çağlayangil’in devrinde ABD temsilcileri Türkiye’ye, Çağlayangil de ABD ve Birleşmiş Milletler’e münasebetlerin düzelmesi için mekik dokuyordu.

Bu ziyaretlerden birisinde Türk Konutu için bir bina satın alınması için ABD’deki Türkler gazeteci Doğan Uluç’la konuşacak, bir ölçü para toplandığını lakin bunun kâfi olmadığını söyleyecek ve onun aracılığıyla Çağlayangil’den bununla ilgili bir şeyler yapmasını isteyecekti. Muhtemelen bu fikir, Türkiye’nin Birleşmiş Milletler ve ABD’de uğradığı prestij kaybını da yine uygunlaştırmak için Çağlayangil’e iyi bir fırsat üzere görünmüştü.

Başbakan Demirel’in “70 sente muhtaç Türkiye” dediği bir periyot bu türlü bir istek hayal üzere görünse de Dışişleri Bakanı Çağlayangil, tüm resmi kurum temsilciliklerini barındıracak bir Türk binası konusunu 1977’de hayata geçirdi. Birleşmiş Milletler Genel Merkezi’nin karşısındaki Türk Meskeni, Türkiye ve ABD ortası tansiyonun de giderilmesi, Türkiye’nin imajının öbür ülkelerde de uygunlaştırılması ve kamu diplomasisi yürütülmesi için çok iyi bir yer hazırlayacaktı.

3 Ekim 1977’de, şimdi ABD’nin silah ambargosu devam edip, ABD üsleri de Türkiye’de kapalıyken açıldı Türk Konutu. “New York’taki Türk temsilcilikleri Türk Evi’nde bir ortaya geldi” başlığıyla Milliyet şöyle duyurdu bu haberi:

“Türkiye’nin New York’taki çeşitli temsilciliklerini bir ortaya toplayan ‘Türk Evi’ evvelki gün Dışişleri Bakanı İhsan Sabri Çağlayangil’in ve Maliye Bakanı Cihat Bilgehan’ın da katıldığı bir merasimle açılmıştır. Merasimde ayrıyeten kimi Türk milletvekilleriyle Türk kolonisi de hazır bulunmuştur.”

Açılışı biraz sessiz sedasız gerçekleşen Türk Meskeni, daha bir ay geçmeden 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı vesilesiyle BM Türk Delegasyonu’nun mesken sahipliğinde büyük bir resepsiyona konut sahipliği yaptı. Baş delegemiz İlter Türkmen’in verdiği resepsiyonda, başta BM Genel Sekreteri Kurt Josef Waldheim olmak üzere BM yetkilileri,149 ülkenin temsilcileri, Amerikan Kongre üyeleri, tanınmış sinema yıldızları ve Oscar ödüllü oyuncu Joan Fontaine de bulunuyordu.

New York Türk Konutu, politik tansiyonu geride bırakan bir aktiflik alanı haline gelmişti. Birkaç gün sonra, 8 Kasım’da burada büyük ressamımız Fikret Mualla’nın fotoğraf standı açılacaktı. New York Times gazetesinin kültür-sanat rehberinde de Türk Meskeni ve Mualla’nın fotoğraflarından övgüyle bahsedilerek duyuruldu.

Stant açılışında dünyanın en kıymetli müzelerinden New York’ta bulunan Metropolitan Müzesi yetkilileri, Fransız ve Çin delegeleri, şu anda New York Daily News ismiyle bilinen Daily News gazetesi muhabiri ve New York’lu sanatseverler de vardı. Bir yıl sonra, 1978’de Şakir Eczacıbaşı’nın fotoğraf standı tekrar burada yer aldı.

TERÖR SALDIRISI VE SONRASI

Her şey hoş giderken, 12 Eylül darbesinden tam 1 ay sonra bir darbe de New York Türk Evi’ne olacaktı. 12 Ekim 1980’de Ermeni terör örgütü JCAG tarafından Türk Meskeni önüne yerleştirilen bomba, 4 kişinin yaralanmasına neden oldu. Sonraki gün Türk Meskeni, New York Times’ın sanat sayfasında değil, bombalanma haberiyle baş sayfasında yer almıştı. Birebir dakikalarda, Hollywood’da bir Türk’e ilişkin seyahat acentesi de teröristler tarafından bombalandı. Bu olay elbette Türk Evi’nin faaliyetlerini de kıymetli derecede etkilemiştir.

Türkiye’nin 1977’de bin bir zorluğa karşın kurduğu Türk Konutu ve hem iç, hem de dış siyasette yaşanan buhrana karşın 1980’e kadar gösterilen muvaffakiyet takdire şayan. Artık New York’un sembol binalarından birisi olacak Türkevi de, ABD’nin sanat ve kültür başşehri New York kentine katacağı pahalarla de ön plana çıkarak daha da değerli bir merkez haline gelecektir.

ÇOK İSTİKAMETLİ HİZMET VERECEK

Türkevi Amerika Birleşik Devletleri’nin New York kentinde bulunan bir gökdelendir. Türkiye Cumhuriyeti’ne ilişkin olan binada ülkenin başkonsolosluğu ve Birleşmiş Milletler nezdinde daimi temsilciliği hizmet vermektedir.

IBM şirketinin idari merkezi olarak 1958’de inşa edilen, 12 katlı ve 45 metre yüksekliğindeki bina, 1977’de periyodun Dışişleri Bakanı İhsan Sabri Çağlayangil’in teşebbüsüyle 2,3 milyon dolar karşılığında Türkiye Cumhuriyeti tarafından satın alındı.

Türkevi ismi verilen binada Türkiye’nin New York Başkonsolosluğu ve bağlı ataşelikler, Birleşmiş Milletler Nezdinde Türkiye Daimi Temsilciliği, T.C. Merkez Bankası New York Temsilciliği, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Temsilciliği ofisleri faaliyet göstermeye başladı. Türk çocuklarına eğitim veren Atatürk Okulu, New York faaliyetlerini her hafta cumartesi günü Türkevi’nin ikinci katında gerçekleştirmekteydi. Türkevi’nin ikinci katındaki toplantı salonu, gerekli kriterlere uyması ve Türkevi İdaresi’nden gerekli müsaadenin alınması kaydıyla, çeşitli dernekler, şahıslar, kuruluşlar tarafından toplantı, panel üzere faaliyetlerde kullanılabilmekteydi.

Binanın vakitle muhtaçlıkları karşılamakta yetersiz kalması üzerine, yıkılarak yerine yenisinin yapılması gündeme geldi. 600 m2 taban alanına sahip binanın 5,5 milyon dolara yeni alınan yanındaki bina ile birleştirilip 1.100 m2 oturum alanına çıkarılması planlandı. Binanın 2011 yılında yıkımına başlanması planlandı, ancak bina 2013 yılında boşaltılabildi ve 2017’de yıkıldı.İnşaatı 2021 yılında bitirilen binanın resmî açılışı 20 Eylül 2021’de gerçekleştirildi.

SELÇUKLU VE OSMANLI MOTİFLERİ

Bina, dünyanın en kıymetli kentlerinden New York’un siluetine eklenecek, Türk kültürü, tarihi ve çeşitliliğini yansıtacak sembolik bir gökdelen biçiminde tasarlandı.

Türkevi Binası’nın kapısı da Selçuklu ve Osmanlı kervansaraylarının mimarisinden esinlenerek yapıldı.

Yağmur sularının biriktirilerek kullanılmasına imkan sağlayan depo sistemi ve yeşil bina kapsamında “Leed Silver” sertifikasına sahip bina, etraf dostu gökdelen özelliği taşıyor.

Karar