Hafta içinde 2022 yılı bütçesi ve kamu borç idaresi raporu TBMM’ye gönderildi.

Birkaç gündür basında bütçeyle ilgili çeşitli haberler yapıldı.

Bazıları Cumhurbaşkanı bütçesine, bazıları trafik cezalarına bazıları de mega projelerin ödeneklerine baktı ve değerlendirmeler yaptı.

Bedelli okur mega projeler ekseninde bütçe metinlerini ben de okudum ve kimi tespitler yaptım.

Nasıl mı?

Gelin bir konuşalım.

ÖDENEKLER

Basından öğrendiniz. 2022 yılında kent hastanelerine yapılacak ödemeler için 21,6 milyar TL, otoyollar/köprüler için 20,3 milyar TL ve Avrasya Tüneli için de 540 milyon TL ödenek ayrıldı.

Bu sayılar kendi başlarına pek bir mana tabir etmiyor. O nedenle kimi karşılaştırmalar yapacağım.

Karayolları Genel Müdürlüğü (KGM) bütçesindeki garanti ödemelerinin, kendi bütçesi içerisindeki hissesi % 45. İzleyen yıllarda bu oran % 47’ye çıkıyor. KGM’nin harcadığı 2 liranın neredeyse 1 lirası gelir garantilerine gidiyor. Yani karayolları bütçesi giderek esnekliğini kaybediyor ve daha donuk hale geliyor.

KGM bütçesinin yarısı mega projelere gidiyorsa, öbür yol yatırımları ne olacak? Mevcut yolların bakımı nasıl yapılacak?

KGM ya yeni yol yapmayacak ya da gelir garantili YİD projelerine daha çok yaslanacak. Böylelikle gelecek kuşaklara daha fazla yük aktarılacak.

Kurumların, bütçe tekliflerini Orta Vadeli Program’da (OVP) belirlenen makroekonomik çerçeveye nazaran hazırlaması gerekmektedir.

OVP’den önümüzdeki yıllara ait kur varsayımlarını okuyabiliyoruz.

Kurumların, dövize dayalı gelir garantilerinin Türk lirası karşılığını bu kurlara nazaran hesapladığını kabul ediyoruz.

Aşağıdaki tabloda, Türk lirası olarak belirlenen gelir garantisi ödeneklerinin OVP’deki kur iddialarına nazaran hesapladığım dolar karşılıkları gösterilmektedir.

Kaynak: Bütçe ödeneklerinden kendi hesaplamalarım

2022 yılındaki gelir garantileri toplamı 4,6 milyar dolardır. Garantilerin 2022-2024 toplamlı ise 14,6 milyar dolardır.

Kent hastanelerinde yapılan kira ve hizmet bedeli ödemeleri direkt yükümlülüktür. Anlaşılan, Sıhhat Bakanlığı önümüzdeki yıllarda kullanım ve hizmet bedeli ödemelerinin daha da artmasını beklemektedir. 2021 yılında yaklaşık 2 milyar dolar olan ödeneğin 2024 yılında 2,5 milyar dolar olması öngörülmektedir.

Bu tabloda bana enteresan gelen otoyol ve köprü ödeneklerindeki beklentilerdir.

Bu projelerdeki gelir garantileri şartlı yükümlülüktür.

Yani kontratlarda verilen geçiş garantileri kadar otoyollardan ve köprülerden geçerseniz, bütçeye bir yük gelmiyor.

Geçmediğinizde; verilen garanti ve gerçekleşen trafik ortasındaki farkı vergi mükellefleri ödüyor.

Bedelli okur, artık KGM de sizlerin bu değerli yolları kullanmayacağınıza inanmış görünüyor.

Bu nedenle de 2021 yılında 1,7 milyar dolar olan garanti ödeneğinin, 2024 yılında 2,6 milyar dolar olmasını öngörmüş.

KGM sizlerin bu yolları ve köprüleri daha çok kullanacağınıza inanmış olsaydı; bu ödeneklerin giderek azalması gerekirdi.

BORÇ ÜSTLENİM THHÜDÜ

(Hususa yabancı olanlar, gelir garantileri ile Hazine garantilerini birbirine karıştırıyor ve Sayıştay raporlarında gördükleri her Hazine garantisinin KÖİ kontratlarından kaynaklandığını düşünüyor. Halbuki Sayıştay raporlarında bahsedilen Hazine garantilerinin KÖİ’lerle hiçbir ilgisi bulunmamaktadır).

HMB, KÖİ mukavelelerinde yalnızca borç üstlenim thhüdünde bulunmaktadır.

Bu thhüt çerçevesinde KÖİ mukavelesi müddetinden evvel feshedilirse; yurt dışından sağlanan finansman ve bu finansmanın teminine yönelik türev eserlerden kaynaklanan yükümlülükler HMB tarafından üstlenilmektedir.

TBMM’ye de gönderilen Kamu Borç İdaresi Raporundan görüleceği üzere Hazine ve Maliye Bakanlığı (HMB) 7 otoyol projesinde 17,2 milyar dolar meblağında borç üstlenim thhüdünde bulundu.

(Pahalı okur birtakım projelerde finansman, yalnızca birçok kamu bankaları olmak üzere Türk bankalarından sağlanmaktadır. Türk bankaları finansmanın geri dönüşünden tasa ediyor olacak ki borç üstlenim thhüdünden yararlanabilmek için krediyi yurt içindeki şubeleri yerine, yurtdışındaki iştirakleri üzerinden kullandırtmaktadır).

2022 yılı Bütçe Kanunu Teklifinde, HMB’nin 4,5 milyar dolar daha borç üstlenim thhüdünde bulunmasına imkân sağlandı.

HMB, genel ve özel bütçeli kuruluşların KÖİ kontratlarında borç üstlenim thhüdünde bulunuyor.

DHMİ üzere genel bütçenin dışındaki KİT’ler ve mahallî idareler kendileri borç üstlenim thhüdünde bulunmaktadır. Kent hastanelerinde Sıhhat Bakanlığı kendisi borç üstlenimini thhüt etmektedir.

Mlesef birçok mevzuda olduğu üzere bu yükümlülükler hakkında da kamuoyuna bilgi verilmiyor.

GELİR GARANTİLERİ

Kamu Borç İdaresi Raporunda borç üstlenim thhütlerine yer veriliyor. Lakin gelir garantileri gösterilmiyor.

Zira HMB yalnızca kendi borçlanmasını devlet borcu olarak kabul ediyor. Bu nedenle de KÖİ’lerden kaynaklanan borçlar kamu borç stoku içerisinde gösterilmiyor.

Gösterilmiş olsaydı, 2020 yılında devlet borç stokunun GSYİH’ya oranı % 39,8 yerine % 60 olarak raporlanacaktı.

Yani AB’nin Mstricht ölçütlerindeki üst sona (% 60) varılmış olunacaktı.

HMB gelir garantilerini devlet borcu kabul etmiyor. Anladık.

Genel İdare Muhasebe Yönetmeliğine nazaran KÖİ’lerden kaynaklanan yükümlülüklerin ilgili kurumların bilançolarında gösterilmesi gerekiyor.

Bu bilgiler HMB tarafından da toplanıyor diye biliyoruz. Fakat, Bakanlık bu bilgileri kamuoyuyla paylaşmıyor.

Bu ketumluğun nedenini bilmiyoruz.

Fakat şunu söyleyebiliyoruz: Bakanlık devletin gerçek borç büyüklüğünün kamuoyunca bilinmesini istemiyor.

Öte yandan Sayıştay raporlarından öğreniyoruz ki mevzuata karşın kurumlar KÖİ kontratlarından kaynaklanan yükümlüklerine ait kayıtlarını mali tablolarında göstermiyormuş.

Tekrar Sayıştay raporlarından öğreniyoruz ki kamu borç idaresi raporlarındaki borç üstlenimine ait bilgiler, bu raporlardan yararlanacak olanların yanlışsız karar vermelerine yardımcı olacak ölçüde kâfi, açık ve kapsayıcı değilmiş.

Sonuç olarak borç başını almış gitmiş.

Yanı sıra ne mevzuata uygunluk kalmış, ne de şeffaflık.

İyi pazarlar.

Karar