Devletin ele geçirilecek, hâkim olunacak bir odak olarak görülmesi hastalığı başımıza onlarca çorap ördü bugüne kadar. Daha Cumhuriyet’in kuruluşundan itibaren takrîr-i sükûnlarla, İstiklal Mahkemeleri ve Ankara’dan dikte edilen ihtilallerle toplumu zoraki şekillendirme deneyimi devlet aygıtını Türkiye’de bütün toplumsal ve siyasal mefkûrenin, ülkünün, davanın projenin merkezine getirip oturttu. Şayet Cumhuriyet projesinin mukayeseli başarısı tahlil edilecekse vaktin ruhuna uygunluğunun yanında bu yapısal özelliği de içeriğinin doğruluğu-yanlışlığından bağımsız olarak dikkate alınmalı.
Elbette Cumhuriyet projesi devlet merkezli örgütlenme geleneğinin başlangıç noktası değil. ‘Hakan’lardan bu yana Türk toplumu daima bir merkezî otoritenin etrafında şekillendi, onunla göç etti, onunla yerleşti, hatta onunla din değiştirdi.
Lakin merkezî otoritenin bu kadar yapısal bir hakimiyet odağına dönüşmesinin miladı cumhuriyetle başlıyor. O denli ki Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküşünün temel nedenlerinden biri Avrupa’daki üzere ya da 1923 sonrasında olduğu kadar merkezî bir devlet olamaması idi. Taşradaki kamu vazifelilerinin, kadıların bile çalışma ofisi olarak konutlarını kullandıkları, yanlarında çalıştırdıkları şahıslara maaşlarını merkezden değil kendi bütçelerinden ödedikleri, okulların inşasının ve öğretmenlerin maaşlarının mahallî bütçelerle karşılandığı bir devletti Osmanlı. Son devirde İstanbul’u güçlendirme gayretleri oldu fakat Osmanlı’nın nefesi de vaktin sabrı da buna yetmedi.
Sonrasında ise kılık kıyafetten hangi lisanda konuşulacağına, nasıl düşünülmesi gerektiğinden medeniyet tasavvuruna kadar herşeyin merkezden belirlendiği bir periyotta devlet yüzlerce yıllık geleneğin de tesiri ile toplumsal, siyasal, ekonomik hayatın merkezine yerleşti. Etraftaki tüm ögeler da kendilerini, misyonlarını bu merkezî otorite ile olan ilgisi üzerinden tanımladı.
Ortadaki süreci süratli geçip bugüne geldiğimizde Türkiye’de siyasal aktörlerin ana maksadı de daima ‘devlet olmak’ üzerinden tanımlandı. İktidara gelenler bakanlıkları, gerçekleştirecekleri icraatlar değil yerleştirebilecekleri işçi sayısı ve paylaşabilecekleri bütçe üzerinden ortalarında taksim ettiler. Dışişleri Bakanlığı üzere bir ülkenin kuruluşundaki en temel beş bakanlıktan biri hem vesayetin dış siyaset bağlamında siyasete alan açmaması hem de işçi sayısı ve bütçenin cazibeli gelmemesi nedeniyle daha çok itibar ögesi olarak görüldü.
Devleti ele geçirmenin en hastalıklı halini FETÖ ile gördük. Devlete yerleşmek için soru hırsızlığından rakiplerin geçersiz hekim raporları ile elenmesine, hâkim olunamayan devlet kurumlarının örgüte bağlı basın ve kurumlar eliyle itibarsızlaştırılmasından son kertede silah zoru ve kan dökerek kendi ülkesinin devletini neredeyse bir işgal gücü üzere denetim etmeye varana kadar müthiş bir deneyim yaşandı. 15 Temmuz’la geçilen badire o kadar büyüktü ki gerisinden gelen birçok haksızlık da FETÖ’nün oluşturduğu tehditten öteki türlü kurtulmanın mümkün olmadığı inancı ile yok sayıldı. İktidar da bu meşruiyet yerinde binlerce şirkete kayyım atadı, yüzbinlerce insanı ihraç etti, milyarlarca liralık mal varlığına el koydu.
Gelinen noktada artık de karşımızda AK Parti’nin gençlik teşkilatının neredeyse yerini alan TÜGVA üzerinden devlete yerleşmek için hazırlanan excel evraklarını, referans metinlerini, kurum kurum sınıflandırılan devlete yerleşme cetvellerini tartışıyoruz. Şayet bu tezler palavra ise yapılacak tek bir şey var. “Söz konusu argümanlar tek söz ile palavradır ve kamuya girme süreçlerinde tüzel süreçlerin dışında paralel bir süreç işlediğini savunanlarla sonuna kadar hukuk önünde hesaplaşacağız” deyip çıkarsınız. Ortada evraklar, telefon numaraları, kimlik no’lar, kurumlar var. Birisi bu dokümanları uydursa bile milyonlarca isimle ilgili bilgide en azından dengeli bilgi üretmesi mümkün değil.
Bu argümanların gerçekliği kesinlikle bugün ya da yarın türel süreçlerle netleşecektir. Lakin görünen o ki bugüne kadar devlete yerleşme ve tüm hayatı devlet odaklı düşünme mantığının bize ödettiği bedellerden ders almamış durumdayız.
Kamu kaynaklarının üzerinde iktidara oy veren vermeyen herkesin eşit hakkı olduğu, bir misyona liyakat temelli olarak işçi bulunması koşulu, süreçlerin şeffaflık ve fırsat eşitliği üzerinden ilerlemesi gerektiği üzere kriterleri uzun uzun sayabiliriz. Bunların hepsi hayati ve kesinlikle öncelikli olarak ele alınmalı.
Fakat Türkiye’nin ekonomik yapısında, üretim düzeneklerinde, toplumsal tahayyülünde ve siyasi hedeflemelerinde bizatihi devletin yerini sınırlamadıkça; bütün kazanımların ve kayıpların devlet merkezli gerçekleşmesinin önüne geçilmedikçe, bu ‘devlet olma’ iştihanın da önüne geçmek mümkün olmayacak. Görüyoruz ki ne tarihi münasebetler ne ‘çevremizde bu kadar kriz varken güçlü devlet gerekli’ tezi ne de romantik ‘devlet-i ebed müddet’ retoriği devletin topluma ödettiği maliyeti yasallaştırmaya yetmiyor.
Güçlendirilmiş parlamenter sistemi tartışan muhalefet ve toplum nasıl olur da omuzumuzdaki bu yükten kurtulur, Ankara’yı aslî misyonları ile sonlandırırız üzerine baş yormazsa daha çok TÜGVA’lar görürüz. İsim değişir, münasebet değişir, ayağımıza kendi devlet algımızla perçinlediğimiz prangalarla olduğumuz yerde döner dururuz.
Karar
