Gümüşhane’nin Kelkit ilçesinde bulunan Sadak köyündeki Satala Antik Kenti’nde 2,5 aydır devam eden çalışmalarda Urartu periyoduna ilişkin çok sayıda bulgu ile bin 500 yıllık hamam ortaya çıkarıldı. Anadolu’da hafriyat çalışması gerçekleştirilen tek Roma lejyon kalesi olan Satala Antik Kenti’nde 45 kişilik takımla başlayan hafriyat çalışmalarında Roma ve Bizans periyoduna de ilişkin buluntular keşfedildi.

Hafriyat çalışmaları, Bartın Üniversitesi Arkeoloji Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü ve tıpkı üniversitenin Edebiyat Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Şahin Yıldırım başkanlığında gerçekleşiyor. Roma İmparatorluğu’nun doğu hududunda günümüze kadar ulaşabilmiş dünyadaki tek lejyon kalesi olan Satala Antik Kenti’nde 2017 yılından beri devam eden arkeolojik hafriyatlarda bugüne kadar elde edilen dataların yanında bu yılki hafriyat çalışmalarında toprağın 50 santimetre altından başlayan tarihi bulgular 5 metre derinliğe kadar ulaştı.

Satala’da yapılan hafriyat çalışmaları sırasında Geç Tunç Çağı’na ilişkin 5 bin yıllık mezar ile Ayasofya’yı yaptıran İmparator Justinyanus’un tamir ettirdiği kale surları ile bin 500 yıllık hamam yapısının ortaya çıktığı alana 2 kilometre uzaklıktaki Sökmen köyünde de Urartu devrine ilişkin yaklaşık 3 bin yıl öncesinin bronz savaşçı kemeri, o periyot işlenen demir madenin cürufları ve işlenmemiş demir cevherleri bulundu.

Roma İmparatorluğu’nun Apollinaris Lejyonu da denilen 15. Lejyonu’nun yaklaşık 600 yıl karar sürdüğü alanda bu yıl yapılan hafriyat çalışmaları sırasında bilhassa Urartu Krallığı periyoduna tarihlendirilen birçok bulgu elde edildiğini kaydeden Hafriyat Lideri Doç. Dr. Şahin Yıldırım, “Satala’nın yaklaşık 2 kilometre uzağında yer alan Sökmen köyü civarında Gümüşhane Müze Müdürlüğü ile yaptığımız kurtarma hafriyatı çalışmalarında hem bir Urartu bronz savaşçı kemeri bulduk hem de Urartu madenciliğine data sağlayacak nesneler ele geçti.

Bu coğrafyada çok ağır bir demir madeni var ve cevherler halinde tabiatta özgür halde bulunabiliyor. Urartular da bilhassa Sökmen civarındaki alanda bir maden işletmişler. Bizim yapmış olduğumuz sondajlar sırasında her yerde çok ağır bir halde demir cüruflarıyla karşılaştık. Yeniden açmalar içerisinde işlenmemiş demir cevherleri bulduk. Madencilik açısından bu bölgenin yani antik devirler hatta daha öncesindeki Urartu periyodundan beri çok ağır bir formda kullanıldığını bize gösterdi” dedi.

Satala’da yaptıkları çalışmalarda da yeniden Urartu Krallığı periyoduna tarihlendirilen seramikle ve mezarlar ortaya çıkarttıklarını söz eden Yıldırım, tüm bunlarla temaslı olarak Satala’nın antik periyot öncesinde de kıymetli bir yerleşim alanı, bir Urartu Krallığı merkezi olduğunun ortaya çıktığını söyledi.

Elde ettikleri bulgular ışığında Satala ve civarının Doğu Karadeniz’deki kıymetli bir Urartu yerleşimi olduğunun söylenebileceğini kaydeden Yıldırım, “Urartuların Doğu Anadolu’da ve Kuzeydoğu Anadolu’daki alakası, varlığı ile ilgili de çok değerli bulgular ele geçti. Bulunan kemerler ve öbür eserler ile yeniden Satala merkezinde bulunan eserler bizim açımızdan bu bölgenin Urartu devrinde çok güçlü bir yerleşim yeri olduğunu da gösterdi.

Urartu bronz kemeri milattan evvel 9 ve 8. yüzyıllar ortasında tarihlendirilmekte üzerindeki motiflerden ötürü. Urartuların baş ilahı olan ‘Haldi’ burada betimlenmiş. Ana motif o. Bununla bir arada de tekrar hayali varlık olarak nitelendirebileceğimiz sfenksler ve gibisi canlılar burada yer almış betimlenmiş.

Tekrar bitkisel ve geometrik motifler kelam konusu. Bizim için tarihlemedeki en kıymetli bilgiyi sağlayan bu kemer. Buradaki üretim yerinin maden atölyesinin milattan evvel 9 ve 8. yüzyıla kadar kullanıldığını bize göstermekte. Satala’daki bulgularla da örtüşüyor. Satala’daki Urartu buluntuları da yeniden milattan evvel 9-8. yüzyıllara tarihlendirilmektedir” diye konuştu.

Satala’nın Roma, sonrasındaki Geç Roma ve Erken Hristiyanlık devrinde bilhassa İmparator Justinyan periyodunda büyük bir gelişime uğradığını tabir eden Yıldırım, “Surların yeni baştan mamur edildiğini, birebir lejyon planını koruyarak kendi sur sistemini, sur tahkimatını oluşturduğunu görüyoruz. Surla bir arada de sur içerisinde yeni yapılar, yeni çalışma tertipleri gerçekleştirmişler. Sütunlu, revaklı galeriler ve bununla irtibatlı üst örtüler, büyük bir kompleks bir yapı.

Bir kısmı büyük bir olasılıkla bazilika lakin şimdi çok büyük bir yapı olduğu için tam manasıyla bütün fonksiyonunu ortaya koyabilmiş değiliz. Fakat şu anda bulunduğumuz bu yerler Orta Bizans devrinde bir hamam sistemine dönüştürülmüş. Duvarlar içerisinde sıcak su boru çizgileri ve kaldaryumlar meydana getirilmiş ve bu bir hamam yapısına gerçek dönüştürülmüş.

Bu bakımdan da Geç Antik Devirle de ilgili Satala bize değerli bulgular sunmakta. Roma imparatorluk devrine aitte çok kıymetli bulgularımız oldu. Silahların modülleri ve yeniden birçok seramiklerle karşılaştık. Bu yapılar milattan sonra 5-6.yüzyılda yoğunlukla inşa edilmiş.

Sonrasında ise Orta Bizans devri olarak isimlendirdiğimiz periyotta bir hamam haline dönüştürülmüş. Tabi yapıda birtakım fonksiyonel değişiklikler meydana getirilmiş. Yeni ek duvarlar eklenmiş kimi duvarlar kaldırılmış. Lakin duvarların içerisinde ısıtma tertibatı meydana getirilmiş. Bütün duvarlar içinden sıcak su geçen borularla birbirine bağlanmış ve içerisi büsbütün ve bir iklimlendirmeyle tam hamam yapısı meydana getirilmiş burada” sözlerini kullandı.