SALİHA SULTAN
Çağdaş Amerikan şiirinin öncü şairlerinden Robert Bly 94 yaşında Minnesota’da vefat etti. Norveç asıllı şairin kızı Mary Bly, babasının 14 yıldır demans hastalığı ile uğraş ettikten sonra yaşama veda ettiğini açıkladı.
1940’larda ABD donanmasında iki yıl misyon yaptıktan sonra şiire ve çeviriye yönelen Bly’nin 50 yıl evvel yayımladığı Vietnam Savaşı zıddı şiir antolojisi devrin Amerika’sında büyük ses getirdi. Bly, Irak Savaşı’nın akabinde da bu savaşa aykırı şiirlerini de bir antolojide topladı. Son iki kitabındaki şiirleri ‘gazel’ biçiminde kaleme alan Bly, bu süreçte dinî motiflere yönelerek ‘İbrahim’in Yıldızlara Seslendiği Gece’ isimli kitabına imza attı.
Bly ayrıyeten Mevlânâ, Hâfız üzere şairlerin şiirlerini İngilizceye aktarmasıyla tanınıyordu. Bly birebir vakitte Amerika’da 1950’lerden itibaren değişim gösteren erkek algısını, mitler ve masallar üzerinden akıcı bir lisanla inceleyen ‘Iron John’ (Türkçeye ‘Sert Erkek Güçlü Erkek’ ismiyle çevrildi) kitabı ile de bütün dünyada ün yaptı.
Şair Bly, Amerika Şiir Derneği’nin Frost Madalyası üzere birçok mükafatın de sahibiydi.
TÜRKİYE’DE EDEBİYAT ORTAMI MECMUASIYLA TANINDI
Şiirleri Türkiye’de çeşitli edebiyat mecmualarında vakit zaman Türkçeye aktarılan Bly için 2009’da Edebiyat Ortamı mecmuasının 6’ncı sayısında geniş bir belge hazırlanmıştı. Evraka katkı sunan isimlerden Sadık Yalsızuçanlar burada Robert Bly’i ‘Amerika’nın Sezai Karakoç’u’ olarak tanımlamıştı.
Bly’nin ‘İbrahim’in Yıldızlara Seslendiği Gece’ şiiri Edebiyat Ortamının bu sayısında Fatma Zehra tarafından Türkçeye şöyle aktarılmıştı:
“İbrahim’in yıldızları birinci gördüğü geceyi hatırlar mısın?
Satürn’e bağırdı: ‘Sen benim Rabbimsin!’
O denli memnundu ki! Seher Yıldızını gördüğünde
Ona bağırdı, ‘ Sen benim Rabbimsin’ Ve onlar batıp gittiğinde
Öylece parçalandı. Dostlar! O bize emsal:
Batıp giden yıldızları bir ilahlaştıran da biz değil miyiz?
Vefasız yıldızların vefalı yoldaşlarıyız
Porsuk üzere birer toprak kazıcıyız; art pençelerimizin gerisinde
Uçan kiri hissetmeye aşığız
Ve kimse bizi toprağın hoş olmadığına
İkna edemez. Porsuk ruhumuzdur bunu bu türlü düşünen.
Hayatımızın geri kalanını ıslak tarlalarda
Çamurlu ayakkabılarla yürüyerek geçirmeye hazırız.
Yılanın krallığındaki sürgünlere benzeriz.
Aşağıdan geceye bakıp soğan tarlalarında öylece dururuz.”
SAVAŞ AKSİSİ HAREKETİN ÖNDERİ
Bly, 23 Aralık 1926’da Minnesota’da Norveç kökenli bir ailenin çocuğu olarak doğdu. 1944-46 yılları ortasında iki yıl donanmada kaldıktan sonra, evvel Minnesota’da St. Olaf Koleji’ne, bir yıl ortadan sonra da illüstrasyonist bir küme müellifle tanıştığı Harvard’a gitti. Bu periyotta Harvard, Donald Hall, Adrienne Rich, Kenneth Koch, John Ashbery ve John Hawkes üzere müellifler için bir buluşma merkeziydi. 1950 yılında mezun oldu ve yazıları yanında konuşmalarıyla da dikkat çekti.
1956’da Fullbright bursuyla Norveç’e gitti ve Norveç şiirlerini İngilizce’ye çevirdi. Norveç’te kaldığı müddet içinde Pablo Neruda, Cesar Vallejo, Gunnar Ekelof, Georg Trakl ve Harry Martinson üzere meşhur şairler üzerinde çalışma imkanı buldu. Amerika’ya dönünce “popüler edebiyat” çalışmaları yaptı, The Fifties, The Sixties ve The Seventies’le devirlerin şiirlerini kendi nesline tanıttı. Şiir üzerine denemeler yazdı. 1966’da savaş tersi bir küme Amerikan şair ile birlikte Vietnam Savaşı’na karşı bir cephe oluşturdu. Bunun yanında “Erkekler Hareketi”nin de başlatıcısı oldu. Bir Grimm masalından hareketle bir çeşit “derin erkek”liği incelediği Iron John: A Book About Men kitabı [“Demir John: Erkekler Hakkında Bir Kitap” isimli bu yapıtı Türkçe’ye “Sert Erkek Güçlü Erkek” ismiyle Gülderen Dedeağaç tarafından çevirilmiş ve Gendaş Yayınları’nca 2004 Ekim’de yayımlanmıştır.] büyük yankı yapmış ve dünyanın dikkatini bu “Erkek Hareketi”ne çekmiştir.
Bly, 1970’leri Rumi’nin şiirlerini çeviri etmekle geçirir ve bunları birkaç kitap halinde tanınmayan bir yayınevine bastırır. Kendisi üzere şair bir dostu olan Coleman Barks’a 1970’lerde kimi akademik Rumi çevirilerini verir ve ‘Bu şiirler kafeslerinden kurtarılmayı bekliyor’ der. Sekiz yıllık bir çalışmanın akabinde Barks, ‘Çaldımsa miri malı çaldım’ diyerek The Essential Rumi (Rumi’nin Özü) isimli çalışmasını yayımlar ve kitap büyük ilgi görerek yarım milyon nüsha satar.
Bly yeniden 70’li yıllar boyunca Hindistan vecd şiirleri, denemeler, çeviriler, kıssa söylemeciliği, meditasyon, mitik güçler üzerine çalışmalar yaptı ve on bir şiir kitabı yayımladı. 80’li yıllarda ise, Loving a Woman in Two Worlds, The Wingéd Life: Selected Poems and Prose of Thoreau,The Man in the Black Coat Turns ve A Little Book on the Human Shadow’u yayımladı. Harper Collins tarafından yayımlanan son iki şiir kitabı What Have I Ever Lost by Dying? Collected Prose Poems ve Meditations on the Insatiable Soul’dur. Son vakitlerde basılan kıymetli bir kitabı da The Maiden King: The Reunion of Masculine and Feminine‘dir. Yeni şiir seçkisi Eating the Honey of Words’ü, ayrıyeten Ecco Press’den Ghalib, The Lightning Should Have Fallen on Ghalib (Sunil Dutta ile) çevirileri yayımlanmıştır. Best American Poetry 1999’un da editörlüğünü yapmıştır.
The Night Abraham Called To The Stars (İbrahim’in Yıldızlara Seslendiği Gece), 50’li yıllardan beri geliştirmeye çalıştığı gazel formunda yazılmış 48 şiirden oluşmaktadır.
Karar
