İKTİSAT SERVİSİ

Türkiye’de alım gücü her geçen gün düşüyor. Bilhassa ithal yüklü bir ülke haline gelen Türkiye de iğneden ipliğe neredeyse her şey kurun seyrine bağlı. İktisat idaresinin aldığı kararlarla birlikte kurdaki artış TL’deki sancı bitmezken, her hafta vatandaşlar yeni bir tepeyle güne başlıyor. Her ay siyaset faizi düşerken, enflasyon da tam aksisi oranda artış kaydediyor. Böylelikle vatandaş domatese bile ulaşmakta zorluk çekiyor. Dolar/TL kuru her gün yeni tepeleri test ederken, enflasyon artmaya fiyatlama davranışları bozulmaya ve tüketici inancı azalmaya devam ediyor.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Kasım ayına ait tüketici itimat endeksini açıkladı. Türkiye İstatistik Kurumu ve Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) işbirliği ile yürütülen tüketici eğilim anketi sonuçlarından hesaplanan mevsim tesirlerinden arındırılmış tüketici itimat endeksi, Kasım ayında bir evvelki aya nazaran yüzde 7,3 oranında azaldı. Ekim ayında 76,8 olan endeks, Kasım’da 71,1 düzeyine geriledi. Böylece 2004 tarihinden bu yana tutulan endekste en düşük düzey kaydedildi. Tüketici inancı ve geleceğe yönelik beklentilerin kötüleşmesinde TL’deki kayıplar kıymetli rol oynadı. Türkiye’de faizlerin dünyanın bilakis son üç ayda 400 baz puan düşürülmesiyle dolar 11 lira düzeylerini aşarken, enflasyon yükseliş eğilimini sürdürüyor.

Geçen 12 aylık periyoda nazaran mevcut devirde hanenin maddi durumu endeksi ekim ayında 60,7 iken, kasım ayında yüzde 7,5 oranında azalarak 56,1’e geriledi. Gelecek 12 aylık periyoda ait hanenin maddi durum beklentisi endeksi ekim ayında 75,6 iken, kasım ayında yüzde 8,8 oranında azalarak 68,9’a indi. Gelecek 12 aylık periyoda ait genel ekonomik durum beklentisi endeksi ekim ayında 74,2 iken, kasım ayında yüzde 8,1 oranında azalarak 68,2 düzeyine geldi. Güçlü tüketim mallarına harcama yapma fikri endeksi ise 91,4 oldu. Geçen 12 aylık periyoda nazaran gelecek 12 aylık devirde sağlam tüketim mallarına harcama yapma kanısı endeksi ekim ayında 96,6 iken, kasım ayında yüzde 5,4 oranında azalarak 91,4’e düştü.

2012’DEN BERİ EN TABAN NOKTADA

Tüketici itimat endeksi bilgilerini toplumsal medya hesabı üzerinden kıymetlendiren ekonomist Mustafa Sönmez yarın açıklanacak sektörel endekste de tıpkı düşüşün gözleneceğini vurgulayarak “İktidara güvensizliğin tabiri: Tüketici inanç endeksi, Kasım ayında bir evvelki aya nazaran 7,3 puan birden azaldı; Ekim ayında 76,8 olan endeks, Kasım ayında 71,1 oldu. Tüketici itimadı, bu ölçümün yapıldığı 2012’den bu yana en taban noktada. AK Parti’ye güvensizliğin süratle arttığının tabiridir bu. Açıklanan tüketici inancının 1 ayda 7 puan inişle tüm AK Parti vakitlerinin en berbat noktasına inmiş olması, çok kıymetli. Tüm seçim anketlerinin söz ettiğinden daha kıymetli. Saray büyük çöküş içinde. Muhalefet acil seçim davetlerini artırmalı. ‘Tüketici güveni’ diye tanımlanan seçmenin iktidara dair hissiyatı, hiç bu türlü tabana vurmamıştı” dedi.

NE ARABA NE DE MESKEN ALMA UMUDU KALDI

200 puan üzerinden hesaplanan tüketici itimat endeksinde Kasım ayında yaşanan şokun kur kaynaklı olduğunu ekonomistler de belirtiyor. 71,1 ile tarihinin en makus ve en düşük pahasını alan endeks karşısında analistler “Artık bu 3-4 ay daha dişinizi sıkın ile geçmez” yorumunu yapıyor. Öte yandan endeks incelendiğinde vatandaşların zarurî gereksinimlerinde hayal olduğu görülüyor. Bilhassa gelecek 12 ayda konut ve araba umudunu yitiren vatandaşlar tablo karşısında maaşlarda da artış bekliyor. Gelecek 12 ayda mesken alma beklentisi yüzde 8,9 araba alma beklentisi yüzde 11,2 düştü. Ocak ayında da beklentiler yüzde 10,7 ile yüzde 15,8 olarak gerçekleşmişti.

AĞBAL İLE YÜKSELDİ KAVCIOĞLU GELDİ DÜŞTÜ

Analist Tunç Şatıroğlu da dikkat çeken bir grafiği paylaştı. İnancın değişimlerden sonra düşüşe geçtiğini anlatan Şatıroğlu şu paylaşımı yaptı:

“Grafikte Naci Ağbal varken Tüketici İtimat Endeksi’nin yükseldiği fakat Şahap Kavcıoğlu geldikten sonra düşüşe geçtiği görülüyor. İnanç vermediğini artık TÜİK sonuçları da gösteriyor.”

‘TÜİK BİLE DÜŞÜŞÜ YANSITMAK ZORUNDA KALDI’

Kurun tepede, tüketici inancının ise tabanda olduğunu söyleyen Demokrat Parti Genel Lider Yardımcısı ve Ekonomik İşler Lideri Bülent Şahinalp “TÜİK ve TCMB işbirliği ile yürütülen tüketici eğilim anketi sonuçlarına nazaran, Kasım ayında Tüketici inanç endeksi, aylık bazda yüzde 7,3 oranında azaldı. Ekim ayında 76,8 olan endeks, Kasım ayında 71,1 ile tarihi en düşük düzeye indi” dedi. CHP İstanbul Milletvekili Dr. Sibel Özdemir ise “Uluslararası-ulusal yatırımcılar üzere tüketicilerde de iktisada itimat süratle düşüyor. TÜİK bile düşüşü yansıtmak zorunda kalmış; Ekim ayında 76,8 olan tüketici inanç endeksi kasım ayında tarihin en düşük düzeyi olan 71,1’e geriledi. Muhalefetin tahlil teklifleri dikkate alınmalı” değerlendirmesini yaptı.

‘DÖVİZDEKİ ARTIŞ İNANCI ETKİLEDİ’

İnanç endeksinde TL’deki bedel kaybına değinen Ekonomist Mahfi Eğilmez “Kişilerin kendi durumuna ve genel ekonomik duruma olan bakışlarını kıymetlendiren Tüketici İnanç Endeksi Kasım ayında sert bir düşüş gösterdi. Belirli ki TL’nin yabancı paralar karşısındaki durumu şahısların değerlendirmelerini en çok etkileyen gösterge” değerlendirmesini yaptı. Ekonomist Dr. M. Murat Kubilay ise “Tüketici itimat endeksi 71,1 oranıyla tüm vakitlerin en düşük bedeline indi. Endeksin 100 değil 200 üzerinden hesaplandığını çabucak belirteyim. Dolar kurunda yaşanan atağın beklentiler ve inançtaki tesiri aşikar. Bakalım bu ortamda, TCMB aralık ayında ne yapacak?” paylaşımında bulundu.

‘STOKLANABİLİR TÜKETİM MALLARINA YÖNELİM OLABİLİR’

İnsanların geleceğe ait beklentileri çok olumsuz diyen ekonomist Hayri Kozanoğlu “Tüketici inancı Kasım’da tam tabana vurdu. Bu ortamda hizmetlere olan talep düşer. Kuaföre, spor salonuna, kafeye daha seyrek gidilir. Düşen satın alma gücü sabun, yağ, deterjan, içki üzere stoklanabilir tüketim mallarına yönelir” sözlerini kullandı. Bu şartlarda partizan olmayan AK Parti ve MHP’lilerin uzaklaşmasıyla iktidar oylarının düşmesi mümkün diyen Siyaset Bilimci Nezih Onur Kuru da “Tüketici İtimat Endeksi 200 puan üzerinden 71.1’e düştü (Bugüne kadar ölçülen en düşük rakam) Döviz ve enflasyonun tırmanması tüketicide karamsarlığı artırmış görünüyor” paylaşımını yaptı.

‘PARLAMENTER SİSTEMDE ORTALAMA 92’

İyi Parti İktisat Siyasetleri Lider Yardımcısı Özcan Kadıoğlu Parlamenter sistem ile Partili Cumhurbaşkanlığı Sistemi devirlerindeki tüketici itimat endekslerini karşılatırdı. Toplumsal Medya hesabından paylaşımda bulunan Kadıoğlu “Kişilerin kendi durumuna ve genel ekonomik duruma olan bakışlarını kıymetlendiren Tüketici İnanç Endeksi; Parlamenter sistemde ortalama 2004-2018 Haz : 92 Partili Cumhurbaşkanlığı Sistemi Ortalaması 2018 Tem-2021 Kas: 80,7 2021 Kasım ayı Ocak 2004’te başlayan endekste bugüne kadar görülen en düşük değer” sözlerini kullandı.

‘HER ALANDA BEKLENTİNİN ÖZETİ’

İnancın son 10 yılın en düşük düzeyine gerilediğini belirten Türk Eximbank Genel Müdürü Adnan Yıldırım “Tüketici inanç endeksi, göstergelerin en kıymetlisidir. Vatandaşın yalnızca iktisatta değil ‘her alandaki beklentisinin özetini’ yansıtır. Son 10 yılın en düşük düzeyine geriledi” yorumunda bulundu.

Karar