İstanbul Fatih’te Bizans İmparatorluğu periyodunda kilise olarak inşa edilen ve İstanbul’un fethinden kısa bir müddet sonra mescide çevrilen Gül Camii içinde kime ilişkin olduğu bilinmeyen bir mezar bulunuyor. Halk ortasında Gül Baba’ya ilişkin olduğu kabul edilse de mezarın kıble tarafına zıt kaldığı için bir Müslüman mezarı olmadığı ve Aya Euphemia isimli Hristiyan bir azizenin yattığı kestirim ediliyor.

Yapısıyla merak edilen caminin bodrumundaki tonozlu kalıntının içerisinde ise birçok odanın bulunduğu görülüyor. Yapının mimarisi hakkında bilgi veren İstekli Bizantolog Mehmet Hakan Ersoy, “İçinde bulunduğumuz bu yapı orta devir Bizans kilisesidir. Kapalı kollu haç planlı olarak inşa edilmiştir. Rivayete nazaran 1499 yılında mescide çevrildiği tez ediliyor. İkinci bir argüman ise 2. Selim periyodunda de mescide çevrilmiş olabilir” dedi.

Yapı içerisinde bir adet apsis, ortada kubbe altında naos, batıda da bir tane nartex bulunduğunu belirten Ersoy, “Apsisin sağında ve solunda birer tane pastaforion hücresi mevcuttur. Bu pastaforion hücreleri bir merasim yahut ayin durumunda hazırlık yapılması için kullanılıyordu. 2. Mahmut devrinde üst galeriye bir tane hünkar mahfili eklenmiştir. Ayrıyeten sivri kemerlerin üstünde de 19. yüzyıldan kalma Mührü Süleyman mühürleri vardır” diye konuştu.

Yapının tarihini anlatan İstekli Bizantolog Faruk Emrah Dervişoğlu “İçinde bulunduğumuz bu yapı 11. yüzyıla tarihlendirilmiş bir orta Bizans kilisesidir. Fetihten kısa bir müddet sonra mescide çevrilmiş ve günümüzde hala fonksiyonunu devam ettirmektedir” sözlerini kullandı.

Yapının Bizans devrindeki ismi ile ilgili farklı savlar olduğunu kaydeden Dervişoğlu, “Bu isimler Khiristos Evergetis, Aya Euphemia, Aya (Hagia) Theodosia’dır. İçinde bulunduğumuz bu yapı kesin olmamakla birlikte büyük ihtimalle Evergetis Kilisesi’ydi. Cami içerisinde Osmanlı periyoduna ilişkin izlerde görülmektedir. Sivri kemerler ve kubbe Osmanlı periyoduna aittir” dedi.

Ayrıyeten cami içinde bulunan mezarın bir azizeye ilişkin olabileceğini söyleyen Dervişoğlu, “Gül Camii içerisinde bir de mezar bulunuyor. Halk ortasında bu mezar Gül Baba isminde birine ilişkin olduğu rivayet ediliyor. Ancak biz bu yapının Müslüman mezarı olduğunu düşünmüyoruz. Zira mezarın pozisyonu gereği kıbleye bakmıyor.

Buranın Bizans devrinde Aya Euphemia ismine yapıldığını düşünecek olursak burada yatan kişinin Aya Euphemia olma ihtimali yüksektir. Aya Euphemia Bizans periyodunda azaplar çektirilerek öldürülmüş akabinde azize ilan edilmiş bir kadındır” diye konuştu.

Alt yapının içerisinde birçok oda olduğunu belirten Ersoy “Şuanda Gül Camii’nin alt yapısında bulunmaktayız. Burası da kabaca kapalı kollu haç plan formunda inşa edilmiştir. Buranın bir mezar alt yapısı olduğu da söyleniyor. Lakin bununla ilgili rastgele bir arkeolojik bilgiye ulaşılamamıştır.

Osmanlı periyodunda de buranın donanma deposu olarak kullanıldığını biliyoruz. Burası yeniden tonozlu kemerler ile desteklenmiştir ve kemerlerin birtakım tahrip olan kısımlarına baktığımız vakit orada kapalı tuğla tekniğini görebilmekteyiz. Alt yapıya girdiğiniz vakit sağa sola açılan bir sürü odacık görebiliyorsunuz” dedi.