Kuraklık tehlikesiyle karşı karşıya olan İstanbul için yağmur bombası kullanılması gündeme geldi. Son 10 yılın en az yağışlı kış aylarını geçiren Megakent, kuraklık tehlikesiyle karşı karşıya. İstanbul Teknik Üniversitesi Meteoroloji Profesörü Orhan Şen, yağmur bombası atıldığında yüzde 30 yağış artırımı yapılabileceğini söyledi.
YAĞMUR BOMBASI NEDİR?
İnsanların bulutlara fişek atarak, olgunlaşmış lakin yağış bırakmayan bulutların yağmur yağdırmasını sağlamasına ‘yağmur bombası’ ya da ‘yapay yağmur’ ismi veriliyor. Temel maksat; güç muhtaçlığını karşılamak, kurak bölgelere su temin etmek, sisi dağıtmak, hava olaylarını denetim altına almaktır.
YAĞMUR BOMBASI NE DEMEK?
1940’lı yıllarda gümüş iyodür kullanılmasıyla çalışmalar başladı. 1960’lı yıllarda ABD tarafından geliştirilen sistem, günümüzde 24 ülke tarafından uygulanıyor Türkiye’de 1990’larda İstanbul’da ve değişik vakitlerde İzmir ve Ankara’da uygulandı.
‘Bulut tohumlaması’ da denilen birinci uygulamayı Irving Langmuir ve Vincent Schaefer 1940’ların sonlarında yapmıştır. Uçaktan bulutlara CO2 buzu atarak denediler. Bulut tohumlama işini Bernard Vonnegut gümüş iyodür kullanarak uyguladı (1947). Gümüş iyodür kuru buzdan (CO2 buzu) daha kolay kullanıma sahiptir ve günümüzde de hala çoğunlukla o kullanılmaktadır.
YAĞMUR BOMBASI NASIL ATILIR?
Yağışın oluşabilmesi için öncelikle bulutun olması gerekir. Bulut gereğince soğuduktan sonra havada doğal olarak bulunan ve ağırlaşma çekirdeği ismi verilen zerreciklerin üzerinde su birikmeye başlar. Büyüyen damlalar yerçekimine karşı koyamayarak yere hakikat düşmeye başlarlar. Yoğuşmanın başlaması için gereğince soğumasına karşın ortamda ağırlaşma çekirdekleri yoksa yağış oluşmaz. Yapay yağışta bulutlara buz parçacıkları vererek yağış oluşturulmaya çalışılır. Bulut tohumlamada; amonyum nitrat, kadmiyum iyodür, bakır sülfür, kurşun iyodür, CO2 buzu ve gümüş iyodür kullanılabilir.
Bulut tohumlamada dikkat edilmez ise olumsuz sonuçlar ortaya çıkabilir: dolunun artması yahut yağışın azalması üzere. Uygulama sırasında; rüzgar durumu, hava koşulları, havanın yükselme suratı, soğumuş su damlacıkları, damlacıkların birleşerek büyüme özellikleri, çekirdek konsantrasyonu özellikleri göz önüne alınır. Tohumlamadan 15 dakika ile 1 st içinde yağış alınabilir. Çoklukla yaz mevsimindeki kümülüs bulutları ile kışın görülen alçak bulutlar yapay yağış için uygundur.
YAĞMUR BOMBASI NE İŞE FAYDA?
Bir yamaçtan yükselmekte olan orografik bulutlarda bulut tohumlamanın yağış artışına neden olduğu tespit edilmiştir. Stratiform bulutları ise ince bulutlar oldukları için tohumlama ile yağış bırakır ve yok olarak yerlerini açık havaya bırakırlar.
Tohumlama süreci birkaç türlü yapılır. Genelde uçaklar, yerden havaya atılan roketler ve jeneratörler kullanılır. Jeneratörler yerden havaya ağırlaşma zerreciklerini püskürtürler. Bulut tohumlamanın yağışı yüzde 5 ile yüzde 20 ortasında artırdığı görülmüştür. Türkiye’de bulut tohumlamaya itiraz eden bilim adamları da mevcuttur.
YAĞMUR BOMBASI İSTANBUL’UN SU SORUNNA TAHLİL OLUR MU?
İstanbul Su ve Kanalizasyon Yönetimi (İSKİ) datalarına nazaran İstanbul’da barajların doluluk oranları, yüzde 21 düzeyine kadar indi. İstanbul’daki muhtemel su ıstırabını gidermek için yağmur bombası tahlil olarak tekrara konuşulmaya başlandı. Hususla ilgili açıklamalarda bulunan İstanbul Teknik Üniversitesi Meteoroloji Profesörü Orhan Şen, yağmur bombası kullanılırsa yüzde 15 yahut yüzde 30 ortasında yağış artırımı yapabileceğini ve yüzde 30’un çok büyük bir su ölçüsü olduğunu söz etti. Ayrıyeten İstanbul’un bir yıllık toplam yağışının 750 kg civarında olduğunu söyleyen Şen, bu yıl ise 500 kg civarında düştüğünü ve İstanbul’un kuraklığa girdiğini belirtti.
“YÜZDE 15 YAHUT YÜZDE 30 ORTASINDA YAĞIŞ ARTIRIMI YAPABİLİRSİNİZ”
“Yağmur bombası ismi çok eskide kaldı. Yağmur bombası ismini kullanmıyoruz burada yağış artırımını kullanıyoruz” diyen Şen, “Yağış artırım projesi olarak dünyada bu formda anılıyor. Türkiye’de de bu biçimde anılmasında yarar var. Zira olmayan bir şeyi yapmıyoruz. Olan bir şeyi artırmaya çalışıyoruz. Fişek atarsınız bir dağ yamacından, roketle atılır ve orada patlatılır. İşte yağmur bombası ismi oradan geliyor.
İstanbul’da, Ankara’da yapmaya kalkarsınız o metodu kullanamazsınız. Ne yapacaksınız bir uçak olacak. Uçak kanatlarına aletler takılacak, bir de o fişekler takılır. Pilot bir düğmeye basarak kaç tane fişek atmak istiyorsa onu yakar ve gerisinde duman halinde çıkar, o çıkanlar da gümüş iyodür tanecikleridir. Ekseriyetle bulutun cinsine bağlı olarak yüzde 15, yüzde 30 ortasında yağış artırım yapabilirsiniz.
Yüzde 30 çok büyük bir ölçü aslında İstanbul’un bir yıllık toplam yağışı 750 kg civarındadır. Artık bu yılki 500 kg civarında. Yani kuraklığa girdik İstanbul’da. Bunlar süreksiz tahlillerdir kuraklığa kalıcı bir tahlil değildir. Bunun yerine su kaynaklarını iyi kullanmak, iyi yönetmek ve suyun planlamasını yapmak lazım” dedi.
“BARAJLAR YÜZDE 10’UN ALTINA DÜŞTÜĞÜNDE SUYUNUZ BİTTİ DEMEKTİR”
Yağmur bombasının bu vakitlerde atılabileceğini belirten Şen, “Türkiye’de yapılır mı evet yapılır, başarılı da olur. Bu işi bilim adamları ve teknisyenler yapabilirler. Hatta ve hatta bu tıp uçaklar Türkiye’de var. Bizdeki bir havlanında oraya koğuşlandırılır. Yağmurlu kış mevsiminde yapılır. Dünyada yapılıyor hem ziraî açıdan da yapılıyor.
Yalnızca İstanbul olarak değil. Bunu iki, üç tane uçak ile Türkiye’nin muhtaçlık duyduğu yerlerde yapılır. Bu bir kesin tahlil değildir. Barajlar yüzde 10’un altına düştüğünde suyunuz bitti demektir. Zira taban suyu vardır ve o suyu alamazsınız. Hem pompa kâfi değildir, hem de orada canlılar vardır. Şu anda yüzde 20 civarında barajlar İstanbul için konuşuyorum. Yapılırsa yani bu vakitlerde yapılabilir yahut sene içinde programlama yapılabilir. Otururuz da yaparız da.
Zira daha evvel de İstanbul’da, Ankara’da, İzmir’de yapıldı ve başarılı olundu. Yerli ve ulusal olarak yapılması lazım. Bir yağmur artırım projesinde bir buluta çıktığınız vakit en fazla üç yahut beşte yağmur dileği atarsınız ki 20 şer gramdan yani 100 gramı bile geçmez neredeyse yani gümüş iyidir etrafa ziyan düşünürsek hiç kıymetli değil fotoğrafçılıkta çok daha büyük ölçüde kullanılmakta zaten” halinde konuştu.
Karar
