Çok farkında değiliz lakin Türkiye’de son bir yılda siyasette İngilizce tabirle ‘game changer’ olacak en kritik gelişme demokrasi, hukuk devleti, kuvvetler ayrılığı, tek adam idaresi üzere dar bir kesitin şikayetleri olarak kalan tenkitlerin ete kemiğe bürünmesi, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin ürettiği sıkıntıların geniş kitlelerin hayatında da hissedilmesi oldu.

İktisat ile demokrasi ortasındaki bağlantı artık uzun ve entelektüel izahlara gerek duyulmadan çıplak gözle görülebiliyor.

Bunu geniş kitlelere gösteren de her konuta giremeyen muhalefetten çok her meskene giren virüs oldu.

Dün Karar TV’de konuğumuz olan Metin Karabaşoğlu, 99 Depremi’nin devletin beceriksizliği ve zayıflığını ortaya çıkarmasına benzeterek buna “Bir makyaj çözücü olarak musibetler” dedi.

Bilhassa bir kesim var ki kederlerin onların kapısını çalması, onların bu tenkitleri dillendirmeye başlaması siyaseten yıkıcı sonuçlara neden olabilir:

Esnaflar.

2020 sayılarıyla Türkiye’de kayıtlı 1 milyon 954 bin esnaf ve esnaflara ilişkin 2 milyon 103 bin iş yeri var. Kayıtsızlar hariç.

Fakat bu toplumda esnaf, sayısından daha büyük bir güce ve role sahip olmuştur.

Her ne kadar son yıllarda toplumsal medya rol çalsa da kamuoyu dediğimiz şey hala büyük oranda pazarda esnafın konuştuğudur.

Esnafın rahatsız olması kritik bir eşiğin aşılması manasına gelir.

1651’in Ramazan’ında devranın vezir-i azamı askere ulufe dağıtmak için Hazine’deki düşük ayarlı parayla, esnafın elindeki bedelli parayı değiştirmek isteyince önlerine zorla Şeyhülislam’ı katan İstanbul esnafı adalet nidalarıyla Topkapı Sarayı’nın kapısından girmiş ve IV. Mehmet’in karşısına çıkmıştı.

Bu isyan prototipi daha sonra da Osmanlı tarihinde tekrarlandı ve genelde sonuç aldı.

İdris Küçükömer’in meşhur sağ-sol tanımında Yeniçeri-esnaf-ulema üçlüsü Batıcı bürokratik kanadın karşısındaki doğucu-İslamcı halk cephesini temsil eder.

Şerif Mardin de erken vakitlerde Osmanlı’da sivil toplumu anlamak için esnaf üzerine araştırmalar yaptı.

Hala Türkiye’de bilhassa Anadolu’da siyaset esnaf üzerine konseyidir. Merkez sağ iktidarların bel kemiği esnaftır. İslami hareketler, tarikatlar, cemtler esnafa dayanır.

Türkiye’de esnafın oyunu almadan iktidar olunmaz. O yüzden siyasetçiler için esnaf ziyareti ana siyasi fliyettir.

Esnaf çok şikayet eder, konuşur lakin genelde istikrarın ve iktidarın yanında durur, kapısından herkesin girmesini istediği için radikal durumlar almaz, merkezde kalmaya çalışır.

Lakin esnaf bile rahatsız olduğunda taşlar kesinlikle yerinden oynar.

Türkiye’de son bir yıldır yaşananlar esnafın da rahatsızlar ortasına katılmasına neden oluyor, kritik bir eşik aşılıyor.

Esasen uzun müddettir büyük marketlerin, internet satışlarının vurduğu esnaf, makus iktisadın sonuçlarıyla boğuşurken artık buna berbat idaresinin somut sonuçları da eklendi. İkisi ortasında açık bir alakası olduğu da görülüyor. Tahminen bunu gazeteden okuyamıyor, televizyondan izleyemiyorlar fakat şahsen yaşıyorlar.

Bunun geçen hafta somut iki örneği yaşandı.

Tam kapatmanın çabucak öncesinde ortalarında bir futbolcunun da olduğu bir küme milletvekilinin son dakika verdiği önergeyle torba kanuna giren çek ertelemesi bir günlüğüne piyasayı altüst etti.

Yükselen şikayetler sonucu Meclis’ten geçirilen kanun, yönetmelik değişikliğiyle revize edilmek zorunda kalındı.

İçişleri Bakanlığı’nın evvelki gece yayımlandığı marketlerde temel muhtaçlık eserleri dışında satışı yasaklanan eserlerle ilgili yeni genelgesi de bu türlü mantıksız bir kararın yeni yasaklarla toparlanmaya çalışılmasından ibaret.

Sonuç irrasyonel fakat şikayetler rasyoneldi.

Örneğin bir züccaciye dükkanınız var, tam kapatmada dükkanınız kapatılmış lakin sizin sattığınız eserlerin birebirleri açık olan büyük zincir marketlerde satılıyor.

Ya da kırtasiyeniz, ayakkabıcınız, çorap sattığınız mağazanız kapatılmış fakat sattığınız eserlerin hepsini köşedeki marketten almak mümkün.

Apaçık bir haksızlık, mantıksızlıktı bu.

Lakin en mantıksızı bu değildi.

Günlerdir Antalya’dan sebzelerini sokaklara, çöplere döken çiftçi, hal esnafı imgeleri geliyor haber merkezlerine.

Zira aşikâr bir raf ömrü olan zerzevat ve meyveler satılmıyor.

Zira açık pazarlar da tam kapatmada kapatıldı.

Fakat birebir eserleri kapalı marketlerden almak mümkün.

Genelgeyi hazırlayanlara nazaran açık pazarda salatalık alırken bulaşan virüs, kapalı markette salatalık alırken bulaşmıyor.

Ya da bir dükkandan hudutlu sayıda müşteriyle züccaciye, kırtasiye, ayakkabı almak bulaşıcılık açısından riskli iken tıpkı eserleri yüzlerce insanın olduğu bir markette sıraya girip almak salgın tedbiri oluyor.

İşte bu mantıksız kararlar büyük bir esnaf yansısına neden oldu.

İktidar da reaksiyonlardan çekinip gece yarısı yeni genelgelerle vaziyeti toparlamaya çalıştı.

Tonlarca eser çöpe gittikten sonra pazar yerlerinin cumartesi günü açılmasına müsde verildi.

Marketlere konan eser satış yasaklarıyla da esnafla marketçi yasakta eşitlendi.

Lakin mantıksızlıklar ve haksızlıklar yasaklarla bitmiyor.

Zira marketlerde satılması yasak olan bütün bu eserleri internetten almak mümkün. Nasıl olsa kargocular harıl harıl meskenlere eser taşıyor.

Sonuç prestijiyle tam kapatma neredeyse esnafları tam kapatmaya dönmüş durumda.

Sokağa çıkma yasağından muaf kişi ve yerler listesinde 43 husus var.

En büyük kalabalığı 7. maddedekiler oluşturuyor.

“Üretim ve imalat tesisleri ile inşt fliyetleri ve bu yerlerde çalışanlar.”

Yani unsur diyor ki; fabrikalar, daha küçük üretim tesisleri, atölyeler, şantiyeler açık, personeller, kalfalar, mühendisler, üretim yapan müteşebbisler, işadamlarına meskende oturmak yok.

Lakin onlar üretime devam ederken, bunun ticaretini yapanlar kapalı.

DİSK’in araştırmasına nazaran 26,8 milyonluk istihdamın yaklaşık yüzde 61’i (16,4 milyon) kapanmadan muaf bölümlerde çalışıyor. İstihdamın yaklaşık yüzde 22’si (6 milyon) kapanmadan kısmen muaf bölümlerde ve yaklaşık yüzde 17’si (4,4 milyon) ise kapanma kapsamındaki dallarda çalışıyor.

Tam kapatılmayla konuta kapatılan 4.4 milyonun yarısını esnaflar oluşturuyor.

Pekala dükkanı kapatılan ve meskeninde oturan esnafa devlet maddi olarak kendilerine rastgele bir yararı olmayacak, lakin morallerini düzeltecek yasakta eşitlik dışında ne veriyor?

Geçen hafta IMF’nin açıkladığı rapora nazaran Türkiye, salgında vatandaşına ulusal gelirinin yüzde 2,5’undan azını “ilave takviye ve vazgeçilen gelir” olarak veren ülkeler liginde. Haritada Türkiye’nin boyandığı kırmızı renkli ülkelerden en çok Afrika’da var.

Bu harita o kadar utandırıcıydı ki Anadolu Ajansı birebir rapora dayandırarak “Türkiye, G20’nin yükselen ekonomileri ortasında GSYH’sine oranla salgında en fazla likidite takviyesi sağlayan ülke oldu” diye bir alternatif gerçeklik haberi bile yaptı. “Likitide desteği” kavramının ardına saklanan ise krediler ve garantilerden ibaretti. Şartlı yükümlülükler, kredi ertelemeleri de buna dahil.

Ulusal gelirin yüzde 1.9’una denk gelen direkt dayanak kalemlerinin kıymetli bir yekûnunu ise kimlerin alabildiği meçhul, Türkiye’nin en düşük gelirli ilinin en sarpa muhitindeki bir dükkanın kirasını bile karşılamayacak 1000, 750, 500 TL’lik kira yardımları ve Hazine’den değil, işsizlik fonundan karşılanan kısa çalışma ödeneği oluşturuyor.

Banka kredilerinin en yaygını ve fonksiyoneli Halkbank aracılığıyla pandeminin başında bütün esnaflara verilen 25 bin TL’lik TESKOMB kredisi olmuş.

2 milyon esnaf bu krediye başvurmuş. Fakat kredilerin geri ödemesi gelince dükkanlar hala kapalı, piyasaya hala salgın kurallarında olduğu için geri ödemeler yapılamadı. Bu yüzden en son 240 bin kişinin 1 milyar TL’lik borcu ertelendi. Borcun toplamı bilinmiyor. Son yardım paketinde bu kredilerin taksitleri de ertelenmek zorunda kalındı.

Lakin kredi taksitini ertelemek dükkanı kapalı esnafın cebine para sokmuyor.

Aylık kirayı, vergileri, sigorta primlerini, faturaları da ödemiyor.

Onlara erteleme, kolaylık yok. Dükkan sahipleriyle, kiracı esnaflar karşı karşıya gelmiş durumda.

Tam kapatmayla birlikte “Esnafımıza müjdeler” diye sunulan KOSGEB üzerinden verilen 5 milyar TLlik yeni dayanak paketinin şartnamesi ise dün toplumsal medyada dolaşan bir tweet’te yazıldığı üzere Sevr’den bile ağır…

Duyurularda “müjde” büyük puntolarla “bütün esnafımıza” verilirken, daha küçük puntolarla yazılmış şartnameyi okuyunca takviyenin yalnızca imalat bölümü ve teknoloji alanındaki start-uplara yönelik olduğunu görüyorsunuz.

Diyelim ki pek çok şirketin birinci elemede eleneceği Nace kodunu tutturdunuz, imalat yapıyorsunuz. Fakat bu daha birinci mahzur.

2019 net satış hasılatınızın en az 75 bin TL olması, 2020’nin birinci beş ayında geçen seneye nazaran en az yüzde 25 cironuzda gelir kaybı görünmesi gerekiyor.

Bunlar da tutuyorsa, sırada en sıkıntı pürüz var: Türkiye’de çok az şirkete nasip olan vadesi geçmiş, tecil ya da taksitlendirilmiş SGK ve vergi borcunuz da olmamalı.

Ve olağan neredeyse bütün esnafların başvurup aldığı Halkbank’tan 25 bin TL’lik krediyi de almamış olmanız gerekiyor.

Bu kriterleri taşıyan esnafın aslında bu dayanağa de gereksinimi olmaz.

Bu takviye paketi daha evvelkilerin de gibisi. Direkt dayanağın Afrika ülkeleri seviyesinde kalması da aslında bu yüzden.

Sonuç; intiharlar, çay kazanını dükkanının önüne atan kahveciler, sebzelerini çöpe döken halciler.

Birinci kere iktidar en güçlü olduğu esnaf cephesinden kan kaybediyor. Homurtu sesi artık pazardan yükseliyor. Muhalefet bu sesi duyuyor ve iyi temsil edebiliyor mu şimdi kuşkulu.

Ancak sonuçları prestijiyle bütün siyaset oyununu değiştirebilecek bir gelişme yaşanıyor…

Karar