Türkiye’de on milyonlarca kişi pandemi periyodunda yaşadıkları ekonomik ezaları daha fazla borçlanarak atlatmaya çalışıyor. Son donelere nazaran, tüketici kredileri ve kredi kartı harcamaları 700 milyar TL’yi aşmış durumda. Hükümet ise kişisel kredileri daha da artırmak için yeni bir düzenlemeyi hayata geçirdi. Vatandaşlar, rastgele bir geliri olmasa bile bankalardan 2 bin TL’ye kadar kredi çekebilecek. Gelgelelim topluluktaki bu şiddetli borçlanma, Türkiye iktisadının geleceği açısından kaygı yaratıyor.

GELİRİ OLMAYANA 2 BİN TL KREDİ

Türkiye’de hükümet, pandemi ile sarsılan ekonomiyi canlandırmak için hem şirketleri hem de vatandaşları daha fazla borçlandırma yoluna gidiyor. Hükümet, son olarak borcunu ödeyemeyenlerin daha fazla harcama yapabilmesi için Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Heyeti (BBDK) üzerinden bankalara talimat gönderdi.

Yeni düzenlemeye nazaran, rastgele bir gelir beyan etmeyen vatandaşların kredi kartı limiti bin 300 TL’den 2 bin TL’ye çıkarıldı. Emekliler için de PTT üzerinden 60 ay vadeli kredi imkanı getirildi. Tüm bankalara gönderilen talimatla minimum ödeme meblağını bir yıl içinde üç kere ödemeyen vatandaşların kredi kartlarının 2020 sonuna kadar kapatılmaması istendi.

Son olarak kamu bankaları Vakıfbank, Halkbank ve Ziraat Bankası tarafından tatil, toplumsal hayatı destek, taşıt ve konut kredileri olmak üzere 4 yeni kredi paketi açıklandı.

KONUT KREDİLERİNDE PATLAMA

Konut kredisi talebi de büyük bir süratle artıyor. Bankaların konut kredisi hacmi 2019 yılının tamamında 10 milyar 162 milyon TL arttı ve bu rakam 5-26 Haziran devrindeki üç haftada 18 milyar 931 milyon TL’ye ulaşarak rekor kırdı.

Artışın yüzde 90'ı kamu bankaları aracılığıyla olurken sadece 19-26 Haziran haftasındaki konut kredisi artışı ise 8 milyar 148 milyon TL olarak gerçekleşti. 2017, 2018 ve 2019 yıllarını kapsayan üç yılda 34 milyar 646 milyon TL artan konut kredisi hacmi, bu yılın 1 Ocak-26 Haziran periyodunda 32 milyar 178 milyon TL'ye ulaştı.

Vatandaşlara kredi kolaylığı sağlanırken kredi vermekte çekingen davranan hususî bankalara yönelik cezalar da dikkat çekiyor. Son olarak 9 Temmuz’da BDDK tarafından 7 bankaya yekun 204 milyon 651 bin TL idari para cezası uygulanmasına karar verildi. BDDK açıklamasında cezanın münasebeti olarak ise ferdî ve ticari müşterilerin yaptığı şikayetler gösterildi.

“BANKALAR İÇİN ÖNEMLI RİSK”

Pekala tüm bu adımlar ne manaya geliyor?

Ekonomist Mustafa Sönmez'e nazaran, hükümet pandemi devrinde felç olan ekonomiyi borçlanma yoluyla canlandırmaya çalışıyor.

Iktisadın Nisan-Haziran devrinde yüzde 15’e varan bir daralma yaşamış olma ihtimalinin yüksek olduğunu lisana getiren Sönmez, “Hükümet bu sert daralmayı aşmak için kredi musluklarını sonuna kadar açmaya karar verdi. Mahsusen kamu bankaları üzerinden tüketici kredileri süratle verilmeye başlandı” diyor. Ekonomist Sönmez, vatandaşların da acil gereksinimlerini karşılamak ya da konut, araba almak için düşük getirili kredilere yöneldiğini anlatıyor.

Lakin Sönmez'e nazaran, atılan adımlar Türk bankacılık bölümünde 'aşırı yüklenme'ye neden oluyor.

Bankaların hükümet tarafından kredi vermeye zorlandığı bu periyotta, kredi ölçüsündeki süratli artışın enflasyonist bir pres oluşturduğuna işaret eden Sönmez, şöyle konuşuyor:

“İstihdam piyasasındaki küçülmeye bakınca, bu kredilerin geri dönüşünün çok riskli olduğu görülüyor. Aslında bankalar önemli bir risk almış durumda. Fakat hükümetin ekonomiyi canlandırmak için krediler dışında bir oyun planı bulunmuyor.”

NİSAN'DA 920 BİN KİŞİ BIRINCI SEFER KREDİ ALDI

Türkiye Bankalar Birliği (TBB) donelerine nazaran, Türkiye’de vatandaşların kredi borcu 3 Temmuz 2020 itibariyle 706 milyar TL’ye ulaşmış durumda. Bu kredilerin 343 milyar doları muhtaçlık, 239 milyar doları konut ve 8,6 milyar doları da taşıt kredilerinden oluşuyor. Ferdî kredi kartlarındaki yekun borç ölçüsü ise 115 milyar dolar. Sadece Nisan ayında 920 bin kişi birinci sefer muhtaçlık kredisi kullanırken, kredilerin gayri safi yurt içi hasılaya (GSYH) orantısı son 6 ayda yüzde 38'den yüzde 47'ye çıktı.

En borçlu kentler ise sırasıyla İstanbul, Ankara ve İzmir olarak sıralanıyor. Türkiye’de yekun kredilerin yüzde 79'unu ticari krediler, yüzde 21'ini ise ferdi krediler oluşturuyor.

Türkiye iktisadının 2018’in son çeyreğinden 2019’un üçüncü çeyreğine kadar üst üste 3 çeyrek küçülmesi, topluluktaki tüketim harcamalarının kısılmasına neden olmuştu. Akabinde başlayan pandemi süreci ile birlikte, milyonlarca ailede 'sıcak para' muhtaçlığı ortaya çıktı.

Bu periyotta pek çok devlet, ailelere nakit para desteğinde bulundu, Türkiye’de ise hükümet, kamu bankaları aracılığıyla arka arda yeni kredi paketleri hazırlamayı tercih etti. Gelgelelim, topluluktaki para muhtaçlığı giderek büyüyen bir “borçlanma çığı” yaratmış durumda.

VATANDAŞIN BORCU 706 MİLYAR TL

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Heyeti (BDDK) datalarına nazaran, Türkiye’de vatandaşların tüketici kredisi ve kredi kartı borcu, son bir yılda yüzde 37 arttı. Bilhassa son periyotta, birbiri arkasına açıklanan kredi paketleri ile vatandaşların borçluluk ölçüsü süratle yükseldi.

Yeniden BDDK olgularına nazaran, 5 Haziran haftasında 651 milyar TL seviyesinde olan tüketici kredisi ve kredi kartı borcuna, son 1 ayda tam 55 milyar TL daha eklendi.

“GELİRİ OLMAYANA KREDİ AÇMAK GÜZELLIK DEĞİL”

Ekonomist Cüneyt Akman’a nazaran, topluluktaki ölçüsüz borçlanma, iktisatta büyük tehlikelere kapı aralıyor. 2008 buhranından evvel ABD’de 'Ninja Krediler' ismi verilen bir kredi cinsi olduğunu hatırlatan Akman, bu kredilerin İngilizce açılımının “No Income, No Job Credit”, yani “Geliri, İşi Olmayanlara Kredi” manasına geldiğini söylüyor.

Bu tıp kredilerin geri ödenmesinde yaşanan sıkıntıların büyük bir bunalımı tetiklediğine işaret eden Akman, “Dünyanın neresinde olursa olsun, hele de Türkiye’de, geliri olmayana, işi olmayana ya da işini kaybetmek üzere olana kredi açmak o beşere iyilik yapmak değildir; kötülük yapmaktır” diye konuşuyor.

Hükümetin dar gelirli vatandaşların sıkıntısını çözmek için değil, yapılacak harcamalarla iş dünyasının düşüncelerini çözmek için mevcut kredi patlamasına müsaade verdiğini öne süren Ekonomist Akman, “Ama ne vatandaşlar ne de iş dünyası kredi patlamasıyla sıkıntılarından kurtulabilir. Olan, fakir halka olacak” diyor.

“BORÇLU İŞSİZLERİN ARTMASI FELAKET OLUR”

Cüneyt Akman, Türkiye’de resmi rakamlara yansımasa da giderek büyüyen bir “borçlu işsizler ordusu” olduğuna dikkat çekiyor. Pandemi sırasında ortaya konan kısa çalışma ödeneği ve işten çıkarmanın yasaklanması üzere tedbirlerle işsizliğin yokmuş üzere gösterildiğini savunan Akman, şu görüşleri lisana getiriyor:

“Bugün gereksinimleri için kredi alan beşerler, yarın işini kaybettiğinde ne olacak? İşsiz olmak var, bir de borçlu işsiz olmak var. Hükümet işsizliği ortadan kaldırmak için hiçbir şey yapmıyor. Lakin kişileri borçlandırarak çok büyük bir felaketi hazırlıyor.”

Karar