Pandemi sonrası yaşanan ekonomik krizinin önümüzdeki periyotta büyüyerek devam edeceğine dair yorumlar yapan onlarca uzmana nazaran yeni bir “stagflasyon” (zayıf büyüme – yüksek enflasyon) periyoduna giriliyor.
Dünya gazetesinden Hilal Sarı’nın haberine nazaran; Besin fiyatlarında yıllık artışların yüzde 30’u bulduğu, petrol fiyatlarının yüzde 60’a yakın ralli yaparak tekrar gözünü 100 dolara diktiği, güç darboğazının güzelleşmeye yeni başlamış global ekonomiyi Çin üzere kıymetli tedarik zincirlerine mesken sahipliği yapan ekonomilerde üretim aksamalarına neden olması, enflasyonda istikameti üst hakikat besleyecek ve belgisiz mühletle bizimle olmaya devam edecek ögeler. Pandemi sonrası bu baskıların ne kadarının “geçici” olacağını, daha evvel misal bir kriz yaşamamış global iktisat şahsen yaşayıp öğrenecek. Krizde ekonomileri desteklemek için ultra gevşek para siyasetlerine geçen merkez bankalarının yüksek enflasyona nasıl reaksiyon vereceği ise bu korkulan stagflasyon devrinin belirleyicisi olacak.
Son devirde hem mali hem para siyasetini yapan isimler darboğazlardan beslenmeye devam eden enflasyon konusunda – başlarda merkez bankalarının ağız birliği yapmışçasına “geçici” demiş olsa da şimdilerde daha çok “beklediğimiz kadar da süreksiz değil” telaffuzunu tercih etmeye başladı. ABD’de eski lider Trump’ın yeni lider Joe Biden’ın iktisattaki performansını “Bunun ismi stagflasyon” diyerek eleştirmesi, stagflasyon telaşlarını siyaset sahnesine de taşımaya başladı. Ekonomist ve analistlerin büyük bir kısmı ise tedarik ve güç meselelerinin global olduğunu, gelişmiş dünyadaki para siyasetlerinde sıkılaşmaya girilmesiyle, gelişmekte olan iktisatların çok zorlanacağını, güç ithalatçısı iktisatların bilhassa daha ağır etkilenebileceğini söylüyor.
G+ Economics Başekonomisti Lena Komileva: Güç fiyatlarındaki ralli stagflasyon riskini getirdi. Güçlü büyüme ve ucuz finansmanın sonsuza dek istikrarda gidebileceğine ait pembe senaryolar sarsılabilir. 70’lerdeki boyutta bir stagflasyon olmayabilir fakat yavaşlayan büyüme ve yükselen enflasyon hem yatırımcıları hem de siyaset yapıcıları endişelendirecek boyutlarda.
Berenberg ekonomisti Kallum Pickering: Bu global bir sorun. Tedarik meseleleri 6 ila 12 ay daha devam ederse, istedikleri eserler için parasını ödemeye razı tüketicilerle birlikte şu anda hafif bir esinti üzere gelen stagflasyon ağır bir kokuya dönüşecektir.
Principal Küresel Investors Başstratejisti Seema Shah: Enflasyon konusundaki telaffuzlar muhakkak değişti. Hala yaygın bir “geçici” söylemi olsa da biz enflasyon baskılarının 2022’ye de kayacağını ve tüketici harcamalarını vurmaya başlayacağını öngörüyoruz. 1970’lerdeki üzere olmasa da bu bir çağdaş vakit stagflasyonu.
Stagflasyon ucuz borçlananlar – bilhassa de borç yükü yüksek gelişmekte olan ekonomiler için yıkıcı problemler yaratabilir. Eşitsizlik merkez bankalarının geldikleri siyaset çıkmazının gerisinde yatan nedendir. Gerçek faiz oranlarının tarihi ortalamalara yakın olması gerektiği görüşü yanlıştır. Zenginlerin gelirdeki hissesi neredeyse tüm dünyada artmıştır. Orta ve uzun vadede gelir eşitsizliği düşmediği sürece seküler bir duraklama periyodu geri gelecektir. Kısa vadede ise fiyat şoklarıyla görülecek stagflasyon merkez bankalarının çıkmazını daha da zorlaştıracaktır. 2020’nin istisnai siyasetlerinin devam etmesine gerek yoktur.
Financial Times müellifi Robert Armstrong: Şayet stagflasyon korkusu gelişmiş ülkelerde bile rahatsızlık veriyorsa, gelişmekte olan ülkeler için felaket olur. Gelişmiş ülkelerde sıkılaşma başladıkça gelişen ülke paraları zayıflar, enflasyon kötüleşir, sermaye akışları yavaşlar yahut bilakis döner. Gelişen piyasalar için en baskın finansal faktör ABD Merkez Bankası’dır. Güç ithal eden Rusya ve Nijerya üzere ekonomiler için iyi haberler olsa da, Türkiye, Hindistan ve Çin üzere güç ithalatçısı ekonomiler artan güç fiyatlarıyla daha da baskılanacaktır.
Morgan Stanley Başstratejisti Andrew Sheets: Stagflasyon 1970’lerdekinden çok farklı zira varlıklardaki hareket bugün o zamankinden çok farklı. Büyümeler güçlü seyrediyor. Enflasyon beklentileri de hazirandan bu yana çok farklılaşmadı. Lakin tüm stagflasyon periyotlarının ortak bir noktası var: güç fiyatlarındaki yükseliş. Bu yüzden de en iyi hedge aracının güçte olacağını düşünüyoruz. Kimi merkez bankalarının faiz artırımına başlamış olması da global yatırımcılara yeni getiri fırsatları doğuracaktır.
Bridgewater Associates Baş Yatırım Stratejisti Bob Prince: Fed’in enflasyon süreksiz söylemi muhtemelen haksız çıkacak. Merkez bankaları ekonomik güzelleşmeyi yavaşlatmadan enflasyonla gayret etmeye çalışacak – hem de güç fiyatlarının tüm piyasaları olumsuz etkilediği bir devirde. Şayet enflasyon devam ederse Fed çok küçük bir sıkılaşma kutusuna sıkışır zira para arzına bağlı bu enflasyonu lakin çok sıkılaşırsanız düşürebilirsiniz. Bu da finansal piyasaları vurur – ki bunu yapmak istemeyeceklerdir. Siz iki şeytan ortasında seçim yapacak olsanız hangisini seçerdiniz? Bence enflasyonu seçerdiniz zati çok denetim edemiyorsunuz.”
GÜÇ KAYNAKLI AKSAMALAR ENDÜSTRİDE KRİZİ BÜYÜTÜYOR
Çin’den Hindistan’a, İngiltere’den Almanya’ya ve ABD’ye, güç darboğazı tüm dünyada üreticilerin en kritik gündemi olmaya devam ediyor. Bilhassa Çin’de kimi sanayi kentlerinde yeni kesinti ikazları yapılması, kömür fiyatlarında yeni tarihi tepeler getirirken, Rusya’nın Avrupa ile doğalgaz üzerinden kurmuş olduğu “sorun bizde değil, sizde” bağlantısı de güç santrallerinde kesintiler yaşanmaya başlayan Avrupa için sorun olmaya ve krizi derinleştirmeye devam ediyor. İngiltere’de güç ve maliye bakanları güç sorunu üzerinden polemiklere girerken, dünyanın en büyük sıvı doğalgaz üreticisi Katar, tarihi rekorlardaki fiyatları Güç Bakanı Sd Al-Kbi’nin sözleriyle “sağlıklı bulmasa da” azamî kapasiteyle darboğazı çözmeye ve bu sırada gelirlerini artırmaya çalışıyor. Ülke 30 milyar dolara mal olacak bir projeyle 2027 itibariyle toplam LNG üretimini yaklaşık %50 artırmayı hedefliyor. Doğalgazda net ithalatçı pozisyonda olan ABD’de bile 13 yılın doruğunu gören fiyatların önümüzdeki günlerde taşma tesiriyle artışını sürdüreceği belirtiliyor. Güç rallisinin en büyük tesiri de fiyatların “talep yok edebilecek” kadar artmış olması. Yılın son çeyreğinde güç fiyatlarında artışın kış aylarına girilmesi nedeniyle sürmesi beklenirken, Al-Kbi, “Fiyatların artmasından keyifli değilim. Şayet müşteri mutsuzsa satın almaz” diyor.
2009 KRİZİ ÖNCESİNDE DE BUNLAR YAŞANMIŞTI
İskandinavya bölgesinin en kıymetli finans kuruluşlarından Nordea’nın bu hafta yayınladığı bir raporunda yer verdiği çarpıcı “sürprizler” grafiğinde de görüldüğü üzere, G10 ekonomilerinde son bir yılı aşkın müddettir enflasyon bilgilerinde “sürpriz artışlar” kaydedilirken, büyümeye ait datalarda de sürprizler daima aşağı taraflı olmaya başladı. G10 enflasyon sürpriz endeksinde şimdiye kadar kaydedilmiş “en büyük” üst taraflı sapmalar görüldüğünü kaydeden banka “Stagflasyon endişeleri büyümeye devam ediyor” vurgusu yaptığı notunda, enflasyon ve büyüme sürprizlerinin bugünküne misal seyrettiği durumlarda en çok pay ve tahvillerin yara aldığını 2009 krizi öncesinde de bu türlü bir hareket görüldüğünü belirtiyor. Banka bu sürecin dolar ve Rus rublesine yarayacağını, bu para ünitelerinde uzun konumlarda olduklarını, bilhassa de euro ve Çin yuanı karşısında artışlar kaydedebileceklerini öngörüyor.
STAGFLASYON NEDİR?
1970’li yıllarda petrol ihraç eden Arap ülkelerinin, İsrail’e dayanak olması nedeniyle ABD’ye petrol ambargosu koymasıyla yaşanan ve güç maliyetlerini Türkiye üzere ithalatçı pozisyonda olan tüm ülkeler için artıran petrol krizi süreci, “stagflasyon” terimini açıklamak için en sık örnek gösterilen devir. Enflasyonun ve faizin iki haneli sayılarda seyrettiği (Türkiye’de durum hala bu türlü olsa da dünyanın büyük bir kısmında iki datada de tek haneler baskın durumda) işsizliğin süratle arttığı ve GSYH’lerin daralmalar sonrası çok yavaş toparlandığı bir periyot. İngilizcedeki “duraklama” manasına gelen “stagnation” ve enflasyon sözünün birleştirilmesinden oluşmuş bir terim.
Karar
