‘Aşıların yan tesirleri var lakin bizden gizliyorlar’, ‘İklim değişikliği aslında büyük bir yalan’, ‘ABD’de hükümetin 11 Eylül olaylarında parmağı var’, ‘Dünya tek bir küme tarafından yönetiliyor…’
Önemli iş toplantılarından aile içi sohbetlere komplo teorileri havalarda uçuşuyor. Pek birden fazla bırakın sağlam temellere oturmayı, önemli mantık kusurları içeren teoriler gerçeklikten kaçmanın karşı konulmaz hazzından mı kaynaklıyor, komplo teorilerine inananların ortak kişilik özellikleri var mı?
Merkezi İngiltere’de bulunan, internet tabanlı pazar araştırması şirketi YouGov ve Cambridge Globalism Project, 21 ülkeden 22 binden fazla bireyle görüşerek komplo teorileriyle ilgili inançlarını sormuş. Yaz aylarında yapılan araştırmanın sonuçları kısa bir müddet evvel yayınlandı. Tahminen okumuş olanlarınız vardır. Okumamış olanlara hatırlatma:
Ankete katılanlara ‘bazı’ komplo teorilerinin doğruluğuna inanıp inanmadıkları sorulmuş. Örneğin ABD hükümetinin 11 Eylül ataklarında parmağı olduğu savına, araştırmaya katılan Türklerin yüzde 55’i “kesinlikle” ve “muhtemelen doğru” karşılığını vermiş. Bu komplo teorisine inananlarda 21 ülke ortasından birinciyiz! İkinci sırada Meksika, üçüncü sırada Mısır, dördüncü sırada ise Suudi Arabistan var. Yüzde 20 ile ABD 14’üncü sırada Anlaşılan ABD’liler hükümetlerine güveniyor! Danimarka yüzde 9 ile sonuncu sırada.
GİZEMLİ BİR KÜME TARAFINDAN YÖNETİLİYORUZ
Bilim insanları Kovid-19 pandemisinin bitmesinde aşının değeri hakkında açıklamalar yapıp duruyor fakat dünya genelinde hatırı sayılır sayıda kişi aşıların (sadece Kovid-19’a karşı geliştirilen aşılar değil) potansiyel ziyanlarının halktan gizlendiğine inanıyor. Lakin tıpkı araştırmaya nazaran bu komplo teorisinde birinciliği Güney Afrika’ya kaptırmışız. İkinci sırada Nijerya var. Ancak yüzde 48 ile üçüncü sırada yer almayı başarmışız. Danimarka bu komplo teorisine ‘inanmama’ konusunda da sonunculuğu kimseye bırakmamış.
Tahminen de en eski komplo teorilerinden biri dünyayı bâtın bir kümenin yönettiği inancı. Orta ara buluşuyorlar, şu ülkeye bunu yapalım, yetmedi çip falan takalım diye bizimle eğleniyorlar! Bilinmeyen bu gizemli küme perde gerisinden kukla üzere bizimle oynuyor. Küresel komplo teorileriyle ilgili bir anket olur da bu soru kaçar mı? Sormuşlar tabi! Nijerya yüzde 78 ile bu argümanda ipi göğüslemiş. Güney Afrika ve Meksika iki ve üçüncü sırada. Bu komplo teorisinde Türkler yüzde 57 ile dördüncü sıraya oturmuş. Yunanlar ve İspanyollar da beş ve altıncı sırada bizi takip ediyor. Danimarka ise sonunculuğu Japonlara kaptırmış.
Esasen iklim değişikliği de yok. Görünen o ki bu komplo teorisi katılanlara gereğince lezzetli gelmemiş. Yüzde 70’ler, 60’lar üzere yüksek sayılar yok. Ankete katılanların bu teoriye inanma yüzdeleri ortalama 20’lerde kalmış. Birinci sırada tekrar Nijerya var. Türkiye ise yüzde 26 ile beşinci sırada. Lakin bu soruda farklı bir durum var. Pek çok durumda birinci beşe giremeyen ABD, yüzde 27 ile ikinci sırada. İngilizler yüzde 9 ile sonuncu sırada.
‘Dünya dışı hayat ile kapalı saklı temas kuruluyor!’ Meksikalı beş şahıstan ikisi ‘bazı’ insanların uzaylılarla irtibat kurmasının ‘kesinlikle’ ya da ‘muhtemelen’ yanlışsız olduğunu düşünüyor. Nijerya yüzde 43 ile ikinci sırada. Ve yüzde 41 ile Türkiye bronz madalyanın sahibi. Sonuncu mu? Olağan ki Danimarka. ABD’nin 1969 yılında ‘ay’a inmediği savı da sorular ortasında. Türkler ‘inanmayan’ ülkeler ortasında ikinci sırada.
PEKALA KOMPLO TEORİLERİNİ NEDEN SEVİYORUZ?
Araştırmacılar yıllardır komplo teorilerine inanmanın psikolojisini anlamaya çalışıyor. Birbirinden farklı görüşler var. Lakin komplo teorilerinden beslenenlerde analitik düşünme eksikliği ve güvensizlik öne çıkan özellikler.
ABD’deki Emory Üniversitesi’nde kısa bir mühlet evvel, komplo teorilerine inananların kişilik özellikleriyle ilgili bir araştırma yapılmış. Araştırmayı yürüten grup ‘kesin’ olmasa da narsist, dürtüsel, kaygılı, depresif şahısların komplo teorilerine ‘tutunma’ mümkünlüğünün biraz daha yüksek olduğunu sav ediyor. Grubun önderi Shauna Bowes, pandemi sürecinde komplo teorilerine inananların sayısının da arttığı görüşünde. Bowes’a nazaran bu süreçte yaşanan yalnızlık, bilgi karmaşası gri alanları artırdı. Pek çok insan gri alanları manalandırmak için komplo teorilerine inanarak tertip ve sakinlik hisleri yaratmaya çalışıyor.
Toplumsal medyanın komplo teorisyenlerini artırdığını gösteren araştırmalar da var. Yakın tarihte yapılan bir çalışmada, toplumsal platform Reddit üzerinden komplo teorilerinin tartışıldığı 53 küme, 60 bin kişi ve 6 milyon post incelenmiş. Takipçilerin bu kümelere iştirakine neden olan toplumsal etmenlerin başında insanların birbirleriyle etkileşiminin geldiği saptanmış. Bir öbür bulgu da ümitsizlik, güvensizlik, tasa ve itimat eksikliği yaşayan bireylerin toplumsal platformlardaki komplo teorileri kümelerine iştiraklerinin yüksek olduğu.
Görünen o ki aksi sağlam ispatlarla ispatlansa bile komplo teorileri her vakit ilgi çekmeyi başaracak….
BİR SALGIN MI YAKLAŞIYOR?
Hastalıkların nasıl ortaya çıktığı ve dağılımıyla ilgili müşahede, veri toplama manasına gelen sürveyans halk sıhhati açısından büyük ehemmiyet taşıyor. Kovid-19’un Çin’den Avrupa’ya ve ABD’ye yayılmaya başladığı 2020 Ocak ayında, yetkililerin tehdidin ciddiyetine karşı tedbir almada geç kaldığı, erken ikaz sinyallerinin belirlenemediği çok tartışıldı.
Palavra haberlerin dolanımında başrolü kimseye kaptırmayan toplumsal medya sürveyans konusunda sağlam bir kaynak olabilir mi? Toplumsal medya paylaşımlarından elde edilen verilerle salgınlarla ilgili öngörülerde bulunmak mümkün mü? İtalya ve İngiltere’den araştırmacılar bu bahisle ilgili çok farklı bir çalışmaya imza atmış.
Çalışmaya nazaran toplumsal medya, halk sıhhati görevlilerini bilgilendiren tamamlayıcı bir sürveyans sistemi olabilir. Araştırmacılar Kovid-19 ile ilgili birinci olayların resmi olarak duyurulmasından birkaç hafta evvel yedi Avrupa ülkesinde, Twitter’dan alınan dataları tahlil etmiş. 570 binden fazla kullanıcı ve 890 binden fazla tweet içeren bir bilgi kümesinde ‘Pnömoni’ sözü taranmış ve sonuçlar 2014 yılına kadar, evvelki kışlarla karşılaştırılmış. Bu sözün aranmasının nedeni, 31 Aralık 2019’da Dünya Sıhhat Örgütü Çin ülke ofisinin etiyolojisi bilinmeyen pnömoni hadiseleri hakkında bilgilendirilmiş olması. Araştırmacılar yaklaşan pandeminin erken ihtar sinyallerini tespit etmek için ‘Pnömoni (zatürre)’ sözüne güvenmiş.
Avrupa Birliği’nde konuşulan yedi lisanda (İngilizce, Almanca, Fransızca, İtalyanca, İspanyolca, Lehçe ve Hollandaca) ‘zatürre’ anahtar sözünü içeren tüm iletilerden oluşan bir data tabanı oluşturulmuş. Farklı bir biçimde, Kovid-19 salgınının resmi olarak açıklanmasından çok evvel, seçilen Avrupa ülkelerinin birçoklarında pnömoniden bahseden tweet’lerde kıymetli bir artış olduğu belirlenmiş.
İtalya’da, 2020’nin birinci birkaç haftasında pnömoniden bahsedilme oranı ile 2019’un birebir haftalarında gözlemlenen bilgiler ortasında önemli bir fark var. 15 Aralık 2019 ile 21 Ocak 2020 ortasında pnömoniyi tartışan kullanıcıların coğrafik dağılımı da çarpıcı. Zatürre hadiselerini tartışan kullanıcıların birden fazla, Kovid-19 salgınının en başlarında çok önemli kahırlarla boğuşan İtalya’nın Lombardy bölgesinde, Madrid’de, Fransa’nın güney batısında ve İngiltere’nin Yorkshire bölgesinden!
Bulguların sağlamlığını teyit etmek gayesiyle Kovid-19’un en yaygın semptomlarından biri olan ‘kuru öksürük’ de toplumsal medya paylaşımları içinde aranmış. Kuru öksürükten bahseden tüm tweet’leri içeren yeni bir data seti oluşturulmuş ve paylaşımların kümülatif dağılımı hesaplanmış. Ocak 2020’de başlayan yoğunluk Şubat ayında tepe yapmış. Kestirim ettiğiniz üzere bu oran bir evvelki iki yıla nazaran çok yüksek. Üstelik bölgesel dağılımı da ‘pnömoni’ sözüyle uyumlu. Tüm bu bilgilerin zamanlamasına bakıldığında birçok Avrupa ülkesinin virüsün yayılmasını tespit etmede ne kadar geç kaldığı çok açık bir formda ortaya çıkıyor.
Araştırmayı yürüten grup çalışmanın toplumsal medyanın epidemiyolojik nezaret için faydalı bir araç olabileceğine dair bir delil olduğu argümanında. Toplumsal medyaya entegre, global seviyede takip edilebilecek dijital bir takip sisteminin, ülkelerin salgınlarla ilgili daha süratli koordine olmasının önünü açabileceği görüşü artılarıyla eksileriyle yakın vadede tartışmaya açılacak üzere görünüyor.
ABD’NİN SON KAHRAMANININ BELGESELİ
Tahminen de pek çok işi Prof. Anthony Fauci’yi, ABD eski lideri Trump’ın Beyaz Saray’daki Kovid-19 brifinglerinde tanıdı. Trump koronavirüsle ilgili trajikomik açıklamalarını yaparken Fauci utandığını göstermek için kah yüzünü kapadı, kah mimikleriyle O’nun ismine utandığını beden lisanıyla anlatmaya çalıştı. Bir yandan da ABD Kovid-19’la gayret çalışmalarına devam etti. İşte tam da bu süreçte ülkenin yeni starı, kültürel simgesi oldu, bilhassa de demokratların…
‘Amerika’nın doktoru’ denilen Fauci, Hollywood yıldızı üzere ilgi görmeye başladı. People Dergisi’nin her yıl seçtiği ‘Yaşayan En Seksi Erkek’ mükafatını alması için imza kampanyaları yapıldı, toplumsal medyada yüz binlerce takipçisi olan fan sayfaları açıldı. Üzerinde Fauci’nin fotoğrafları ve kendisine yapılan güzellemelerin bulunduğu fincanlar, çoraplar, tişörtler yok sattı.
ABD’de tıp fakültelerine müractta bir evvelki yıla nazaran yüzde 18 artış yaşanması da Fauci Effect (Fauci Etkisi) olarak isimlendirildi. Kısaca Fauci ABD’nin son kahramanı oldu. Trump taraftarları ise Fauci’den nefret etti. Mevt tehditleri aldı. Bill Gates ile birlikte insanlara aşı yoluyla çip takmayı planladığı argüman edildi.
80 yaşındaki Fauci 1984 yılından beri ABD Ulusal Alerji ve Enfeksiyon Hastalıkları Enstitüsü Yöneticisi. Bugüne kadar altı ABD lideri ile birlikte çalıştı. Artık de yeni lider Biden ile birlikte çalışıyor. HIV, SARS Domuz Gribi, Ebola salgınlarında ABD’deki sıhhat siyasetlerini belirleyen isim de Fauci idi.
Prof. Anthony Fauci’nin hayatı artık de belgesel oluyor. Emmy ödüllü John Hoffman’ın yöneteceği belgeselin ismi Fauci! National Geographic’te yayınlanacak belgeselde eski liderlerden George W. Bush, Bill Gates, müzisyen Bono, Fauci’nin ailesi, arkadaşları ve eski hastaları da yer alacak.
Karar
