‘Uşşaki Tarikatı nedir, önderi kim?’ sorusunun karşılığı ve ‘Uşşaki Tarikatı ile ilgili bilgiler’ internette araştırılıyor. Pir Seyyid Hasan Hüsameddin Uşşaki, Halvetiyye kolunun Uşşaki Tarikatı‘nın kurucusudur. Temel ismi Hasan, lakabı ‘Hüsameddin’ yani ‘dinin keskin kılıcı’dır. 1473 yılında (Hicri 880), Özbekistan’ın Buhara kentinde dünyaya gelmiştir. Uşşaki Tarikatı‘nın merkezi İstanbul Kasımpaşa’da, Hacı Ahmet Mahallesi Pir Hüsameddin Sokağındadır. Hüsameddin Uşşaki’nin türbesi de burada bulunmaktadır. İşte ayrıntılar…
UŞŞAKİ TARİKATI NEDİR?
Yiğitbaşı Ahmed Şemseddin’in tesis ettiği Halvetiyye’nin orta kolu Ahmediyye tarikatının 4 ana şubesinden biridir (diğerleri Sinaniyye, Ramazaniyye, Mısriyye).
Tarikatın silsilesi Hüsameddin Uşşaki’nin piri Buyruk Ahmed Semerkandi vasıtasıyla Yiğitbaşı Ahmed Şemseddin’e ulaşır. Kimi kaynaklarda Hüsameddin Uşşaki’nin gençlik periyodunda Kübreviyye’nin Nurbahşiyye koluna intisap ettiği kaydedilmektedir. Bu intisap, muhtemelen ya memleketi olan Özbekistan Buhara’da yahut daha sonra uğradığı Herat ve Meşhed dolaylarında ya da Anadolu’da gerçekleşmiştir. Bursa, Balıkesir ve Uşak civarında Kübreviyye tarikatının az sayıda mensubu bulunduğu kaynaklarda zikredilmektedir. Bundan ötürü Uşşakiyye’nin Nurbahşiyye ile Halvetiyye’nin bir karışımından ortaya çıktığı söylenebilir.
Ahmed Hüsami Efendi’nin Silsiletü’l-evliya’sı (Haririzade, II, vr. 291b), Tabibzade Mehmed Şükrü’nün Silsilename-i Turuk-ı Sufiyye’si (Hacı Selim Ağa Ktp., Aziz Mahmud Hüdayi, nr. 1098) ve Ahmed Muhyiddin Efendi’nin Tomar-ı Kebir’indeki listelerin birleştirilmesinden Hüsameddin Uşşaki’nin 99 halifesi olduğu anlaşılmaktadır. Lakin tarikat, halifelerinden Saruhanlı Memican Efendi (ö. 1008/1599-1600) kanalıyla devam etmiş, ikinci Pir Cemaleddin Uşşaki ve üçüncü Pir Abdullah Salahi Uşşaki tarafından sistemleştirilmiştir. Kaynaklarda Cemaliyye ve Salahiyye’nin yanı sıra Kilitbahir’de medfun Pir Ahmed Câhidi’ye (ö. 1070/1659-60) nisbet edilen Cahidiyye de Uşşakiyye’nin şubesi kabul edilmektedir.
UŞŞAKİ TARİKATI’NIN FLİYETLERİ HAKKINDA
Evvelce İstanbul merkezli bir tasavvuf mektebi olan Uşşakiyye, İstanbul’da Cemaleddin Uşşaki’ye nisbetle Cemaliyye ve akabinde Salahi Uşşaki’ye nisbetle Salahiyye şubeleriyle de temsil edilmiş, bir taraftan halifeler vasıtasıyla daha çok Ege ve Rumeli’ye gerçek yayılmıştır. Nazilli, Edirne, Keşan, Gelibolu, Çanakkale, Gümülcine, Filibe, Belgrad, Peç, Budin, Tımışvar, Kandiye Uşşaki tekkelerinin görüldüğü yerlerdir. Evliya Çelebi, Kahire’de mahmil-i şerif alayına katılan tarikat erbabını sayarken Uşşaki dervişlerini de zikreder, Halep’te de bir Uşşaki tekkesi olduğunu söyler.
Müniri-i Belgradi (ö. 1026/1617), Silsiletü’l-mukarrebin isimli yapıtında Belgrad’da bir Uşşaki piriyle tanıştığını, bu pirin Belgrad’da aşık ve sadıkların toplandığı hoş bir tekkesi bulunduğunu, her Ramazan ayının son on gününde büyük bir toplulukla itikafa girdiklerini ve daima oruç tuttuklarını belirtmektedir. Belgradinin, “Zikirleri oturdukları yerde idüp raks ve semâ itmezlerdi” kelamı birinci devir Uşşakiler’inin ayinlerinde devrani değil kuudi zikir yaptıklarına işaret eder. Bayrami-Melamileri’nden Sarı Abdullah Efendi de Uşşakiler’in dehr orucu tuttuklarını, devamlı ibadet ettiklerini, insan takatini aşacak derecede halvet ve uzlet ehlinden olduklarını, nefis tezkiyesine ve batın tasfiyesine değer verdiklerini söyler (Semeratü’l-Fuad, s. 142-143). Mehmed Nazmi Efendi, Anadolu’daki Halveti pirlerine dair değerli bilgiler içeren Hediyyetü’l-ihvân isimli yapıtında Pir Hüsameddin Efendi’den sonra Rumeli’de birtakım halifelerin fliyet gösterdiklerini, bunlara Uşşakiler dendiğini, mücahede ehli ve Hakk’ın isteğini kazanmış kimseler olarak etraflarında mürid ve muhiblerin bulunduğunu aktarır.
UŞŞAKİ TARİKATI’NIN MERKEZİ NERESİ?
İstanbul’da Uşşakiliğin fliyet gösterdiği ana tekke Hüsameddin Uşşaki Tekkesi’dir. Kasımpaşa’da yer alan ve Pir Hüsameddin Uşşaki’nin türbesini barındıran bu tekke Uşşakiliğin asitanesi ve pir makamıdır. 16. yüzyılın son çeyreğinde Hüsameddin Uşşaki tarafından kurulmuş, tekkelerin kapatıldığı 1925 yılına kadar aralıksız fliyetine devam etmiştir. Uşşaki Asitanesi’nden diğer Eğrikapı dışındaki Cemaleddin Uşşaki, Fatih Haydar’daki Tahir Ağa, Üsküdar’daki Halim Gülüm, Eyüp Defterdar’daki Balçık, Fatih Keçeciler’deki Mahmud Bedreddin, Fatih Haydar’daki Hocazade tekkeleriyle Karagümrük Uşşaki Zaviyesi, Yedikule’deki Halid Efendi, Aksaray’daki Mehmed Emin Efendi, Fatih Şehremini’deki Deniz Abdal, Kayserili Mustafa Efendi ve Fatih Nişanca’daki Havuzlu Uşşaki tekkeleri İstanbul’da tarikata ilişkin öteki tekkelerdir. Tarikatın, üçüncü pir Abdullah Selahaddin Uşşaki’den sonra bilhassa Rumeli’de ve Batı Anadolu’da yayılırken yer yer Mevlevi, Bektaşi, Gülşeni tarikatları ve Bayrami-Melamileri’yle yakın bağlantılar kurması, daha geç devirlerde tarikatta zahidlikten rindmeşrepliğe yanlışsız gelişen bir tasavvuf anlayışının öne çıkmasına yol açmıştır. Evvelce Bektaşi olduğu rivayet edilen Nazillili Hulusi Baba ile başlayan bu meşrep Ahmed Talib-i İrşadi ile günümüze kadar ulaşmıştır. Bu meşrep mensupları kendilerini Nazenin-i Uşşaki diye tanımlamışlardır.
Uşşakiler her ne kadar birinci periyotlarında yalnızca kuudi zikir yapmış olsalar da daha sonra tarikatın zikir ve ayin yöntemleri Halvetiyye’nin öbür kollarına uyarak devrani olmuştur. İstanbul Uşşaki tekkelerinde durak, cumhur ilahisi, yol ilahisi, devran ilahisi üzere İstanbul tutumu tekke musikisi icra edilirken Anadolu’da bu hal yerini mahalli formlara bırakmıştır. Nazenin-i Uşşaki ve Melami Uşşakiler’de ise devran yoktur. Pir Hüsameddin Uşşaki’ye nisbet edilen Evradü’l-kebir, Şerhu Virdi’s-settar isimli vird kitapları bir Uşşaki salikinin günlük dua kitaplarıdır. Uşşaki adab ve erkanını Salahi Uşşaki Tuhfetü’l-Uşşakiyye isimli risalede toplamış, eser son evre Uşşâki pirlerinden Abdurrahman Sami Efendi tarafından genişletilerek çeviri edilmiştir.
UŞŞAKİ TARİKATI’NIN ÖNDERI KİM?
Uşşaki Tarikatı’nın kurucusu 1475 yılında dünyaya gelen Hüsameddin Uşşaki’dir. Tarikatın günümüzdeki önderi Fatih Nurullah’tır.
Karar
