SAMİ ÖZTÜRK

“Tehlikeli bir oyundayım

Her gün değişir adım

Yüz farklı, beden birebir

Hu Hu bebeğim, ben bir casusum!..”

(İkinci Dünya Savaşı İstanbul’da sevilen bir şarkı)

Haber alma, istihbarat ve casusluk okuyucuların sevdiği hususlar olagelmiştir. Dost ve düşmanlar kadar yanlışsız ve yanlışların da devamlı değiştiği bu alacakaranlık dünya Graham Greene, Ian Fleming, John Le Carre üzere İngiliz müellifler sayesinde dünyada sevilen bir cins haline geldi. Amerikalılar da kervana katılmakta gecikmediler. Hayranlarının gözünde Tom Clancy’nin CIA Analisti Jack Ryan, Fleming’in James Bond’u ile Le Carre’ın George Smiley’i ortasında bir yerlerde konumlandı. Fleming ve Le Carre yazarlığa adım atan eski casuslardı.

Fleming, 6-7 Eylül olaylarının yaşandığı tarihte İstanbul’da bulunuyordu. İngiliz istihbaratının kalbindeki Sovyet köstebeği Kim Philby de Fleming’den evvel, 1945 ile 1948 ortasında İstanbul’da misyon yaptı. Türkiye’nin istihbarat dünyasındaki değerinin azalmadığının yakın tarihlerdeki bir ispatı da Britanya’nın Ankara Büyükelçisi olan ve akıcı Türkçe konuşan Richard Moore’un şimdilerde İngiltere dış istihbarat servisi MI-6’in başında bulunmasıdır.

Boğaziçi Üniversitesi mezunu olan müellif Yurdupak, yüksek lisansını Harvard Üniversitesi’nde yaptı. Gündönümü Harekâtı, uzun yıllar kamu vazifesi yürüten muharririn birinci romanı.

İnsan ister istemez soruyor: ‘Meslekten’ müelliflerinden, ülkesine ihanet edenine ve casus şeflerine kadar herkesin yolunun bir biçimde düştüğü Türkiye, casuslar için bir insansız bölge yahut yalnızca bir oyun alanı mıdır? Vakit zaman karşımıza çıkan Teşkilat-ı Mahsusa hikayeleri; gazetelerde rastladığımız ‘başarılı MİT operasyonu’ haberleri yazarlarımıza ne kadar ilham kaynağı oldu? Bu bahiste çok iyi bir imtihan verildiği söylenemez. Kimi Osman Aysu romanlarıyla Esat Mahmut Karakurt’un ‘İstanbul Ekspresi’ dışında bir çırpıda sayabileceğimiz roman sayısı az. Bizim Smiley’miz ya da Bond’umuz diyebileceğimiz karakter içinse, hafızamızı zorlarsak, Ümit Deniz’in bedene getirdiği ‘Murat Davman’ı aklımıza geliyor.

GÖRÜNÜŞTE TONTON BİR İHTİYAR NAMZEDİ

Lakin Davman artık tek değil. Ondan bir kuşak öncesinden gelen yeni bir karakter var: Münir Şekip Alkan. İnkılap Kitabevi tarafından basılan Mustafa Ali Yurdupak’ın birinci romanı Gündönümü Harekâtı’nın baş karakterinden kelam ediyoruz. MİT’in Ulusal Emniyet Hizmeti olduğu vakitlerde vazife yapan ve fizikî özellikleri ile Cemal Nadir’in Amcabey’ine benzetildiği için bu lakapla anılan; görünüşte ‘tonton bir ihtiyar namzedi’ olan Münir Şekip Alkan; İstanbul’u her kapalı servisten casusların doldurduğu II. Dünya Savaşı yıllarında kente özel bir misyonla gönderilen bir Gestapo casusuyla köşe kapmaca oynuyor.

Münir Şekip Alkan, içinde biraz da inatçılığı barındıran, kendine has bir misyon ahlakı olan bir casus. Romanda ‘müşkülpesent bir İngiliz uşağının görev aşkı ve bir dervişin ihtirassızlığı’ olarak tanımlanan bu özelliği ile kahramanımız karizmatik ve çapkın James Bond’dan çok; Le Carre’ın George Smiley’sini andırıyor.

Gündönümü Harekâtı bir periyot romanı. 1943 yılının bahar aylarında geçiyor. Yurdupak’ın detaylı tasvirleri ile aslında romanın asıl bireyinin devir İstanbul’u olduğu hissine kapılıyorsunuz. Sinemalarda oynayan sinemalardan içilen sigaralara kadar birçok detay sizi seksen yıl öncesine muvaffakiyetle götürüyor. Türk karakterlerin kendi ortalarındaki konuşmalarında devir lisanının kullanılması da romana farklı ve gerçekçi bir hava veriyor.

Bu romanda okuyucuyu şaşırtacak bir beklenmedik gelişme, sürpriz son yok. Bu haliyle okuyucuya “Acaba bu olay nitekim yaşandı mı?” dedirtiyor. Yurdupak’ın bu romanı alandaki boşluğa atılmış bir taş üzere. Boşlukta beklenen yankılanma şimdi başlamasa da ‘Amcabey’ Münir Şekip Alkan ve Gündönümü Harekatı ile Yurdupak iyi bir başlangıç yapmış diyebiliriz.

BABACAN GÖRÜNÜMÜYLE HAFIZALARA KAZINDI

Türkiye’de çağdaş karikatürün kurucusu olarak anılan ve yazısız karikatürün öncülerinden olan Cemal Nadir’in 1929’da Akşam gazetesi için yarattığı ‘Amcabey’ tiplemesi, sempatik, şık ve sevecen bir karakter olarak hafızalarda. Başına taktığı melon şapkası ve hafif yassı minik gözlükleriyle, giydiği koyu renk ceketi, kareli pantolonu ve kocaman göbeğiyle babacan bir görünüm sergileyen kahraman, yayınlandığı devirde kısa müddette Türk mizahının yapıtaşlarından biri olmuştu.

Bu sebepten olsa gerek ‘Gündönümü Harekâtı’ romanında Cemal Nadir’in sevilen tiplemesini Münip Şekip Alkan karakteriyle özdeşleştiren muharrir Mustafa Ali Yurdupak’ın kitabında, ‘Amcabey’ lakaplı yerli casus romanın öteki figürleri Yangaboz Muhsin, Tarık Silahtar, Soares üzere isimlerle birlikte Betül Koçyiğit’in çizgileriyle yine hayat buluyor.

408 Sayfa-30 TL

Karar