AK Parti’nin geçen hafta TBMM’ye sunduğu, Kitle İmha Silahlarının Yayılmasının Finansmanının Önlenmesine Ait Kanun Teklifi, TBMM Adalet Komitesinde kabul edildi. Teklif, Birleşmiş Milletler Genel Konseyi’nin (BMGK) kitle imha silahlarının yayılmasının finansmanının yasaklanmasına yönelik yaptırım kararlarının uygulanması ve gerektiğinde cumhurbaşkanına ilgililerin mal varlıklarını dondurması yetkisi veriyor.
Genel Şura gündemine giren teklif ise, İçişleri Bakanlığı’nca dernek idarelerinin vazifeden alınması ve yerine kayyum atanmasını öngören hususları olmak üzere, sivil toplum örgütlerine yönelik yeni düzenlemeler nedeniyle muhalefet partilerinin maksadında.
CHP, derneklerin “örgütlenme özgürlüğünün öznesi olmaktan çıkarılıp, demokratik hukuk devletinde tarifi bulunmayan bir kuruluşa dönüştürüleceği” telaşını lisana getirdi.
DÜZGÜN Partili üyeler muhalefet şerhinde, dernek idarelerinin İçişleri Bakanlığı tarafından vazifeden alınıp, yerine kayyum atanmasına karşı çıkarken, ihbar üzerine Türkiye’de herkesin “terör soruşturması” ile karşı karşıya kalabildiğine işaret etti.
Gelecek Partisi, teklife, “İçişleri Bakanı’na, dernekler idaresi hakkında anayasaya karşıt bir dizi yetkinin verilmek istendiği” gerekçesiyle reaksiyon gösterdi. Partiden yapılan açıklamada “Söz konusu kanun teklifi genelde tüm toplumu, özelde, sivil ve örgütlü toplumu devletleştirmeyi, kamulaştırmayı, ülkeyi garnizon aklıyla yönetmeyi amaçlamaktadır” denildi.
HDP‘den yapılan açıklamada, Türkiye’de fliyette olan vakıf ve derneklerin yasa kapsamına alındığı anımsatılarak, “Dünyanın dört bir yanına dağılmış yurttaşların kendi ortalarındaki birlik hissinin bir yansıması olan dernek ve vakıfların ayrıştırılması ve hatta yurt dışı menşeili olanların kriminalize edilmesine imkan tanıyacak olan bu düzenlemenin kabulü anayasa ve kozmik prensiplerle örtüşmemektedir” sözlerine yer verildi.
Türkiye’de dernek statüsünde fliyet gösteren Memleketler arası Af Örgütü Türkiye’nin Kampanyalar ve Bağlantı Yöneticisi Tarık Beyhan ise düzenlemenin, “sivil toplumu susturmayı, ortadan kaldırmayı” amaçladığı görüşünde.
Birçok STK ise düzenlemeye, “Dernek ve vakıfların tümü tek imza ile kapatılma riskiyle karşılaşacak, bu mevzuda açılacak idari davalar yıllarca süreceği için pratikte ‘hızlı kapatma’ prosedürü yaratılmış olacaktır” diyerek reaksiyon gösterdi.
TEKLİFE MUHALEFET ŞERHİ
Reaksiyonların ve tenkitlerin odağında olan teklife CHP, HDP ve YETERLİ Parti muhalefet şerhi koydu.
CHP’li Komite üyeleri, Zeynel Emre, Tufan Köse, Rafet Zeybek, Turan Aydoğan, Alpay Antmen ve Süleyman Bülbül muhalefet şerhlerinde 43 unsurluk yasa teklifinin birinci 6 hususunun kitle imha silahlarına ait düzenlemeler içerdiğini belirtirken, aslında “torba yasa” mantığıyla hazırlanan teklifin yedi başka maddede değişiklik öngördüğüne dikkat çekti.
Düzenlemenin 1989 yılında G-7 ülkeleri tarafından “Suçtan kaynaklı malvarlığı kıymetlerinin aklanması ve terörizmin finansmanı hataları ile kitle imha silahlarının yayılmasının finansmanına karşı memleketler arası seviyede uğraş standartlarının saptanması” için oluşturulan ve Türkiye’nin de 1991’de üye olduğu “Mali Aksiyon Misyon Gücü (FATF)” kapsamında hazırlandığına dikkat çeken CHP’li üyeler, Türkiye’nin yıllarca yükümlülüklerini yerine getirmediğine işaret etti.
Muhalefet şerhinde, AK Parti’nin, Türkiye’nin FATF tavsiyelerinin kara para aklama ve terörün finansmanı konusundaki yükümlülüklerini yerine getirmemesi nedeniyle “gri listeye” eklenme tehlikesi ile karşı karşıya gelince teklifi ivedilikle Meclis’e getirdiği vurgulandı.
‘YOLSUZLUK KAYNAKLI FONLARIN AKLANMASINI KOLAYLAŞTICAKLAR’
Teklifte, FATF’ın 7 numaralı tavsiyesine ahenk gayeli düzenlemelere yer verilirken, “Siyasi nüfuz sahibi kişilerle” ilgili 12 nolu tavsiyeyle ilgili düzenleme yapılmadığı söz edildi.
17/25 Aralık sürecindeki yolsuzluk savlarının anımsatıldığı muhalefet şerhinde, “Tavsiyeye ahenk sağlanmamış olması ülkemizde, siyasi nüfuz sahibi bireyler ve bunlarla temaslı kimselerin dahil olduğu yolsuzluk olaylarının ortaya çıkarılmasını zorlaştırmakta ve yolsuzluk kaynaklı fonların ekonomik sistem içinde aklanmasını kolaylaştırmaktadır” denildi.
Yardım Toplama Maddesi’nde yapılan değişiklikle internetten yardım toplamaya ait düzenlemelerin de eleştirildiği muhalefet şerhinde, “Muhalif birçok sivil toplum örgütü, topladığı yardımlarda terörizmin finansmanı mazereti ile müdahaleye açık olabilecektir” görüşüne yer verildi.
‘İÇİŞLERİ BAKANI’NA DERNEKLERİ KAPATMA VE KAYYUM ATAMA YETKİSİ’
Muhalefet şerhinde, terör ve uyuşturucu kabahatleri ile mal varlığı kıymetlerini aklama kabahatlerinden ötürü soruşturma başlatılan bireyler ve vazife yaptığı konseylerinin İçişleri Bakanı tarafından misyondan alması, süreksiz olarak fliyetten men etmesi ve yerlerine kayyum atanmasına ait kararlar eleştiriliyor.
Ayrıyeten dernek fliyetlerinin “keyfi” olarak sonlandırıldığı tabir edilen metinde şu cümleler yer alıyor:
‘SERBEST AVUKATLAR’
Yasa teklifi ile kuşkulu süreç bildiriminden yükümlü olacaklar ortasına “serbest avukatların” da eklendiği anımsatılarak, fakat müvekkil-avukat görüşmelerinin “sır saklama” yükümlüğü kapsamında olduğu vurgulandı.
Düzenleme ile avukatlık kurumunun fonksiyonsuz hale geleceği söz edildi.
HDP: DERNEKLER KRİMİNALİZE EDİLECEK
HDP’li üyeler Züleyha Gülüm, Mehmet Rüştü Tiryaki ve Abdullah Koç da muhalefet şerhlerinde “demokratik hakların engellenmesinin amaçlandığını” söz etti.
İçişleri Bakanı ve valiliklerin STK’ların idaresinde bulunan ve hakkında terör soruşturması açılmış isimleri misyondan almasının Anayasa’ya alışılmamış olduğu belirtilen muhalefet şerhinde, Cumhurbaşkanı’nın yargı kararı olmadan malvarlıklarını dondurma kararı almasının da masuniyet karinesinin ihlali olduğu belirtildi:
ÂLÂ PARTİ: HERKES ‘TERÖR SORUŞTURMASI’ İLE KARŞI KARŞIYA KALABİLİR
DÜZGÜN Partili üyeler Ayhan Erel ve Hasan Subaşı da muhalefet şerhinde, dernek idarelerinin İçişleri Bakanlığı tarafından misyondan alınıp, yerine kayyum atanmasına karşı çıkarken, ihbar üzerine Türkiye’de herkesin “terör soruşturması” ile karşı karşıya kalabildiğine işaret etti.
UYGUN Partili üyeler, vazifeden alma ve kayyum atama kriterleri için soruşturma yerine “İddianame hazırlanıp, mahkemenin bu iddianameyi kabul etmesi” kriterinin getirilmesini istediler.
‘SMA HASTALARINA YARDIM MÜSDEYE NATÜREL OLMAMALI’
Yardım Toplama Maddesi’nde yapılan değişikliklerle adapsız para toplamaya getirilen idari para cezalarının orantısız olduğu belirtilen muhalefet şerhinde, ceza alt hududu ve üst sonu koymak yerine toplanan yardımın oranına nazaran idari para cezası verilmesi önerildi.
Yasa teklifi ile internet ortamında para toplanmasının önüne geçilmesinin hedeflendiğine işaret edilen muhalefet şerhinde, “SMA hastaları için düzenlenen yardım kampanyaları vardır. Bu tıp durumların müsdeye tabi olmaması gerekmektedir. En azından Valiliğin erişim pürüzü değil kuralları sağlaması durumunda müsde alınması için mühlet verilmesi düzenlemeye eklenebilir” denildi.
‘HERKESİ TERÖRİST İLAN EDEBİLMENİN BİR ÖBÜR YOLU’
Yasa teklifi ile yardım toplama fliyetleri konusunda kamu kurum ve kuruluşlarına bankalar dahil gerçek ve hükmî bireylerden her türlü bilgi ve belgeyi isteyebilmesine imkan sağlanması da eleştirilerek, “Bankalar dahil denilerek yurttaşların hesaplarının en ayrıntılı bir halde incelenmesine imkan tanıyacak olan bu düzenlemenin herkesi ‘terörist’ ilan edebilmenin bir öteki yolu olacağı da tartışmasızdır” görüşüne yer verildi.
Muhalefet şerhinde, bu durumun bankacılık sistemini tehdit edeceği vurgulandı.
Yasa ile merkezi yurt dışında bulunan ve Türkiye’de fliyette olan vakıf ve derneklerin yasa kapsamına alındığı anımsatılarak, “Dünyanın dört bir yanına dağılmış yurttaşların kendi ortalarındaki birlik hissinin bir yansıması olan dernek ve vakıfların ayrıştırılması ve hatta yurt dışı menşeili olanların kriminalize edilmesine imkan tanıyacak olan bu düzenlemenin kabulü anayasa ve üniversal prensiplerle örtüşmemektedir” denildi.
MİLLETLERARASI AF ÖRGÜTÜ: SİVİL TOPLUMU ORTADAN KALDIRMA TEKLİFİ
Memleketler arası Af Örgütü Türkiye Kampanyalar ve Bağlantı Yöneticisi Tarık Beyhan, düzenlemenin “sivil toplumu susturmayı” amaçladığına işaret etti.
Yasa teklifi ile derneklere yönelik kontrollere yeni kıstaslar getirildiğine dikkat çeken Beyhan, derneklerin esasen tertipli iç kontrollerini gerçekleştirdiği üzere Af Örgütü üzere büyük yapıların da ayrıyeten bağımsız kontrolden geçtiğini hatırlattı.
Daha evvel istisnai olan devlet kontrollerinin uzun vakitler alan süreçlerden oluştuğunu vurgulayan Beyhan, profesyonel çalışan barındırmayan bir çok derneğin kapanmak zorunda kalacağını vurguladı.
BBC Türkçe’ye konuşan Beyhan, “Bu düzenleme örgütlenme özgürlüğünü fiili olarak ortadan kaldırır” görüşüne yer verdi. Beyhan, terör gerekçesiyle İçişleri Bakanı’na dernek idarelerini vazifeden alma ve yerine kayyum atanmasının yolunu açan düzenlenin sivil toplum örgütlerini “çalışamaz” hale getireceğine dikkat çekti:
‘DERNEK VE YARDIM FLİYETLERİNİ RİSKE ATACAK ADIMLARDAN VAZGEÇİLSİN’
MAZLUMDER, ÖZGÜR-DER, Hukukçular Derneği, Medeniyet Derneği, Umran Kültür ve Medeniyet Hareketi ile İstikamet Vakfı’nda ortak açıklama yaparak teklife reaksiyon gösterdi.
“Kanun teklifinin münasebetinde teklifin, Türkiye’ye Terörizmin Finansmanının Önlenmesi Hakkındaki Kanun üzere sorunlu bir kanunu da dayatan Mali Aksiyon Misyon Gücü (FATF) isimli memleketler arası örgütün tavsiyeleri doğrultusunda hazırlandığı söz edilmektedir. Kurucularının tarihi olarak en çok kitle imha silahı kullanan devletler olduğu bilinen FATF’ın tavsiyelerini tartışmanın gerekliliği bir yana, bahse mevzu kanun teklifi esasen FATF’ın tavsiyelerini de aşan bir boyutta sivil toplum alanını toptan işlevsizleştirecek, kontrol ve yaptırımları daha da artıran düzenlemeler içermektedir” denilen ortak açıklamada şu sözlere yer verildi:
“2013 yılında kanunlaşan, kurumsal olarak risklerine de vurgu yaparak reaksiyon gösterdiğimiz, Türkiye’deki sivil toplum örgütlerinin açıkça karşı çıktığı, aleyhinde basın açıklamaları düzenlenen Terörizmin Finansmanının Önlenmesi Hakkındaki Kanun ile temelleri atılan süreç, daha düşünceli ve sivil toplumu toptan işlevsizleştirme riski taşıyan bir istikamete evrilmektedir.
Irak’ın işgalinde de kullanışlı bir aparat olan Kitle İmha Silahları başlığı altında, kirliliği malum memleketler arası organların tavsiyeleri mazeret edilerek hazırlanan, Dernekler Kanunu ve Yardım Toplama Kanununda esaslı değişiklikler yapan, muhatapları dinlenilmeden, hiçbir toplumsal tartışmadan geçirilmeden, nasıl ve hangi münasebetlere dayandığı meçhul yasa teklifinin öncelikle usulen sakat olduğunu vurgulama gereksinimi hissediyoruz.
‘BASİT BİR SORUŞTURMA BİLE DERNEK FLİYETLERİNİ DURDURABİLECEK’
İçerik açısından bilhassa dikkat çekmek isteriz ki teklifin 15. Hususuyla, kolay bir soruşturma ile bile, masumiyet karinesine alışılmamış olarak, dernek organlarında yer alan kişinin hatta dernek organının süreksiz olarak misyondan uzaklaştırılmasının ve derneğe kayyım atanması ile gerekli görülürse derneğin fliyetlerinin süreksiz olarak durdurulmasının yolu açılmaktadır. Soruşturma ve kovuşturmaların uzunluğu ve niteliği, kolay bir zımnî şahit beyanı ile bile kişi ve kurumların rahatlıkla soruşturmalara dahil edilebildikleri dikkate alındığında sivil toplumun karşı karşıya bulunduğu risk anlaşılacaktır.
Aslında önemli bir kontrol, yaptırım riski ve bürokrasi ile kuşatılmış bulunan sivil toplumun sesini daha da kısacak, şiddete bulaşmadığı mahkeme kararları ile sabit örgütlerin bile terör örgütü kapsamına alındığı bir vasatta, terör üzere muğlak ve kaygan bir kavram üzerinden sivil toplum fliyetlerini ve itirazlarını kriminalize edecek, söz özgürlüğünün ve örgütlenme hakkının özünü zedeleme riski taşıyan düzenlemeye açıkça itiraz ettiğimizi vurgularız.
‘TEPEDEN İNME PROSEDÜRLERLE DÜZENLEME OLMAZ’
Biz aşağıda imzası bulunan sivil kuruluşlar olarak, kelam konusu teklifte yer alan Dernekler Kanunu’na ve Yardım Toplama Kanunu’na ait hususların teklif metninden çıkartılması gerektiğini, bu cins düzenlemelerin ilgilileri ile istişare edilmeden zirveden inme formüllerle hazırlanması geleneğinden vazgeçilmesi gerekliliğini vurgularız.”
STK’LARDAN ORTAK REAKSİYON
Birçok Sivil Toplum Kuruluşu’ndan da (STK), kayyum ve kısıtlama içeren teklife karşı kampanya başlatılarak ortak açıklama yapıldı.
https://siviltoplumsusturulamaz.org/ sitesinde yer alan ‘Kitle İmha Silahlarının Yayılmasının Finansmanının Önlenmesine Ait Kanun Teklifi Anayasaya ve Örgütlenme Özgürlüğüne Aykırıdır!’ başlıklı açıklamada şöyle denildi:
“TBMM Adalet Komitesinde görüşülerek TBMM Genel Konseyine sevk edilen ve 6 kanunda değişiklik öngören 43 unsurluk “Kitle İmha Silahlarının Yayılmasının Finansmanının Önlenmesine Ait Kanun Teklifi”, başta Anayasa olmak üzere bağlı olduğumuz memleketler arası insan hakları mukavelelerine ve edinilmiş müktesep haklara terstir.
Teklifin emeli ve ismi ile hiç ilgisi olmadığı halde, Yardım Toplama ve Dernekler Kanunlarında yapılan değişiklikler ile mevcut dernek ve vakıfların yardım toplama fliyetleri ve örgütlenme özgürlüğü önemli biçimde kısıtlanmakta ve İçişleri Bakanlığının dernekler üzerindeki siyasi vesayetini sağlayacak yeni düzenlemeler içermektedir.
‘HIZLI KAPATMA PROSEDÜRÜ’
Teklifin motamot yasalaşması durumunda, başta insan hakları dernekleri olmak üzere, bayan hakları, mülteci hakları, çocuk-gençlik hakları ve LGBTİ+ hakları alanında fliyet gösteren dernek ve vakıflar, çeşitli hukuk dernekleri, toplumsal uğraş yürüten dernekler ile toplumsal yardım için fon kaynakları kullanan dernekleri, hemşeri dernekleri, spor kulüpleri, farklı inanç kümelerinin dernek ve vakıflarının tümü tek imza ile kapatılma riskiyle karşılaşacak, bu hususta açılacak idari davalar yıllarca süreceği için pratikte “hızlı kapatma” prosedürü yaratılmış olacaktır.
Aşağıda imzası bulunan sivil toplum örgütleri olarak ekte kapsamlı olarak temel itiraz sebeplerini belirttiğimiz tekliften dernekler, vakıflar ve yardım toplama ile ilgili unsurların geri çekilmesini, toplumsal tarafların görüşleri alınmadan bu biçim tekliflerin yapılmamasını talep ediyoruz.
Karar
