HALİL TURHANLI
Kısa bir mühlet evvel ortamızdan ayrılan bestekar, virtüöz piyanist Frederic Rzewski’nin müziği avangard nitelemesini ziyadesiyle hak ediyordu. Rzerwski, Harvard’da müzik tahsilinin yanısıra ideoloji eğitimi de görmüştü. İdeoloji, gelecekte müziğini zenginleştirecek bir kaynak olacaktı. Daha şimdi mesleğinin başında Schonberg’in müziğe getirdiği yeniliklere ilgi duydu, bunlardan etkilendi; deneyciliği yol gösterici bir prensip olarak benimsedi. Müziğinde doğaçlama öğelerine her vakit yer verdi. 1960’larda Alvin Curran ve Richard Teitelbaum ile birlikte kurduğu MEV (Musica Electronica Viva) isimli topluluk doğaçlama müziğin en radikal temsilcilerinden biriydi.
1960’ların çabucak başında İtalya’ya gitmesi mesleğinde değerli bir adım oldu. Seriyalizmin İtalya’daki sayılı temsilcilerinden biri olan Luigi Dallapiccola’dan özel dersler aldı. 1930’larda Mussolini’nin faşist rejimine muhalefetinden ötürü hayli sıkıntı bir devir yaşayan Dallapiccola savaş ertesinde deneyci çalışmalarıyla genç jenerasyon bestekarlardan ilgi görüyordu. Onunkisi seriyalizmin epey özgün bir çeşidi sayılır. Seriyalist metoda, elektronik müzik çalışmalarına lirizm katıyordu. Temelinde deneysel müziği lirizmden uzak tutmama İtalyan avangardistlerinde sık rastlanan bir eğilimdir. Bu lirizmi Luigi Nono’nun, Luciano Berio’nun müziğinde de duymak mümkündür.
SEÇKİNLERİN ÇİZDİĞİ SONLARA ‘DOĞAÇLAMA’ SİLGİSİ
Dallapiccola, Rzewski’nin ilgilerini ve beklentilerini karşılayan bir öğretmendi. Lakin onun İtalya yıllarında bunun kadar, hatta daha değerli ikinci bir olay vardır: Kendisi üzere İtalya’da öğrenci olarak bulunan iki genç Amerikalı besteci/müzisyenle, Alvin Curran ve Richard Teitelbaum (Teitelbaum, Nono’nun öğrencisiydi) ile MEV isimli topluluğu kurdu. MEV kimilerini kendilerinin yaptıkları elektronik çalgılarla kolektif doğaçlama çalan bir üçlüydü. Müzik anlayışları avangardın seçkinci bir eğilime dönüşmesine reaksiyondu. Onlar yenilikçi müziği konser salonlarının dışına, sokağa çıkarmak, sokaktaki beşerlerle ortaklaşa yaratmak istiyorlardı. Müziği dinleyiciyle birlikte yaratılan ortak bir tecrübe olarak düşünüyor, müzisyen ve dinleyici ortasındaki hudut çizgisini siliyorlardı. Evvelce duyurulmuş konserler yerine gerilla performanslarını tercih ediyorlardı.
AVANGARD MÜZİĞİ YİNE TANIMLAYAN KÜME
MEV topluluğu birebir vakitte bestekarın buyruklarından özgürleşmeyi amaçlıyordu. Bu gayeleri doğrultusunda ‘yorum’ yerine ‘deney’i ikame ettiler. Bestekar yorum özgürlüğü tanısa da sonuçta icracının önüne notalarla yazılmış buyruklar içeren bir metin koyuyor, onun özgürlüğünü kısıtlıyordu. MEV avangard müziği tekrar tanımladı. Buna nazaran toplumsal gelişmelere ve değişimlere öncülük edecek olan toplum kesitleri sanatta da öncü olmalıydılar. (Yaklaşık olarak tıpkı tarihlerde misal bir görüşü İngiltere’de Cornelius Cardew de savunuyordu). Avangard özünde onların müziğiydi. Bu yaklaşım sanatın ‘henüz olmayan’ı şimdiden duyurduğunu ileri süren Ernst Bloch’u hatırlatır.
Rzerwski, bilhassa 1970’lerde yazdığı kompozisyonlarda birçok sefer toplumsal temaları işledi. Şili’de 1974’de gerçekleştirilen ve seçimle işbaşına gelen sosyalist devlet lideri Salvator Allende’nin öldürülmesiyle sonuçlanan CIA takviyeli askeri darbenin akabinde bestelediği ‘Birleşmiş Halk Asla Yenilmez’ başlıklı piyano çeşitlemeleri bunların en çok bilinenidir.
DİRENİŞİN RUHUNU TUŞLARA AKTARDI
Şair Sergio Ortega’nın yazdığı ‘Birleşmiş Halk Asla Yenilmez’ isimli müzik demokratik yoldan iktidara gelebilmek için sol partilerin oluşturdukları Birleşik Halk ittifakının seçim kampanyası boyunca sola büyük moral katkıda bulunmuş, darbeden sonra da Şili halkının direniş müziği olmuştu. Şili halkının faşist darbeye direnişinden etkilenen ve onlarla dayanışmak isteyen Rzewski bu çeşitlemeleri besteledi.
Çeşitlemelerde bariz bir manevi ve manevî boyut da vardır. Kelam konusu manevî ve metafizik boyutun nedenlerinden biri halkın sembolik vefatı ve yine doğumu niyetine de yer vermiş olmasıdır. Bu özellik çeşitlemeleri olağan propaganda müziğinin çok ötesine, çok yükseğine taşır. Rzewski’nin yapıtı Batı klasik müziğindeki çeşitleme geleneğinin kıymetli bir halkası olarak kıymetlendirilir. Bach’ın Goldberg, Beethoven’ın Diabelli çeşitlemeleri ile kıyaslanır.
Karar
