Yıllar evvel Sisler Bulvarı şairinin akabinde yazdığım yazıya “Attila İlhan evvel şairdir” diyerek başlamıştım. Sezai Karakoç için de birebir hatırlatmayla kelama girmek istiyorum.

Şairlerin –ve başka bütün sanatkarların– toplumsal ve siyasi niyetlerinin yahut hareketlerinin aslında, bilinen tanımla, “bize hakikatin ne olmadığını fark ettiren” yapıtlarının gövdesindeki filizler olduğunu bilmemiz gerekir.

(“Memleket batıyor, sen şiirden bahsediyorsun” diyenler çıkacaktır şimdi… Halbuki şiire, romana ve cümle sanatlara daha fazla vakit ayırsaydık artık aslında bugünkünden farklı bir ülkede yaşıyor olurduk… Sanata, ideolojiye, bilime -ve bunlar için eğitime ve kültürel zenginleşmeye- yüzünü dönmüş bir toplumda yaşıyor olsaydık “memleketi batırmasından” tasa ettiğimiz bugünkü siyasi ve toplumsal kurallar tahminen kelam konusu olmazdı…)

Hatırlayanlar olursa, bu sütunlarda bir mühlet deneyim ettiğimiz Cumartesi Yazıları kapsamında, modern(ist) Türk şiirinin “nihai” atılımı olarak, 1950’lerde dünyadaki ve Türkiye’deki büyük sosyokültürel dönüşüm hareketlerinin paralelinde, İkinci Yeni akımının çıkışını uzunca tartışmıştık. Fakat şu da var ki Sezai Bey’in vefatıyla aramızdaki son temsilcisini de kaybetmiş olduğumuz İkinci Yeni’nin her bir şairinin kendi özgün dünyası içinde ayrıyeten kıymetlendirilmesi gerektiği açık.

Bu çerçevede Sezai Karakoç’un şiir dünyasının İkinci Yeni akımını oluşturan öbür şairlerden farklılığının ekstra vurgu gerektirmeyecek derecede besbelli olduğu da ortada. Çünkü “Hızırla Kırk Saat” şairinde moderniteye reaksiyon, öbür İkinci Yeni’cilerden farklı bir tabanda ortaya çıkar. Modernitenin doğurduğu sorunlar onun için –yalnızca– kent hayatının sıkıcılığı, monotonluğun doğurduğu meşakkat, varoluşun anlamsızlığı, hayatın saçmalığı… değil; çağdaş insanın kendi asli sorunlarına ilgisizliği, çağdaşlaşmanın elimizden aldığı kıymetler, ayağımızı bastığımız tabanın güvenirsizliği vs.dir… Kökümüzü, anılarımızı, hatta belleğimizi yitirmemizdir.

Ortak –üzere görünen– izlekler aslında farklı yaklaşımları dışa vurur. Sözgelimi İstanbul, Karakoç şiirinde Beyoğlu, Galata, Kumkapı vs. değildir; daha çok Sultanahmettir, Süleymaniye’dir, Kapalıçarşı’dır.

İkinci Yeni’nin öteki şairlerinden farklı olarak, Sezai Karakoç şiirinde aşk, bayanla erkek ortasındaki cinsel yakınlığın ötesinde bir mana taşır. Karakoç’ta aşk romantiktir, gelenekte olduğu üzeredir, aşkın(transandantal)dır.

Kişilik özelliklerinin ve dünya görüşünün farklılığının orta çıkardığı özgünlükten kelam ediyoruz. Tahminen yeniden bu özgünlük teknik ve yapısal hususlarda da farklı tavırlar almasının sebebi olabilir. Biliyorsunuz, İkinci Yeni’nin temel sorununa sahip çıktığı halde, öbür arkadaşları üzere –yahut en azından onlar kadar– sözdizimini bozmayı, çağrışıma yaslanmayı, manadan kopuk söyleyişleri benimsememiş olması da Karakoç şiirinin özelliklerindendir.

“Körfez”, “Şahdamar” ve “Sesler” kitaplarının oluşturduğu üçlemede yer alan şiirlerin temel problemi, Garipçilerin hamlesine uğramış ve oldukça zedelenmiş olan şiir sanatının ihyasıdır. Bundan sonraki evrede ise İslam medeniyetinin ihyası yolundaki özgün entelektüel uğraşlarının yansıması görünür.

Sezai Karakoç şiirinin iki evresi var bence. “Körfez”, “Şahdamar” ve “Sesler” kitaplarında yer alan şiirler şair Karakoç’un şiirleridir; sonraki kozmosun şiirleri ise düşünür-şair Karakoç’un yapıtıdır.

Benzetmek yanlış olmazsa, birinci evrede yer alan şiirler insanın bu dünyadaki pozisyonunu sorgularken, ikinci evrede yazılmış olanlar, insanlığın kainattaki pozisyonunu anlamlandırmaya yönelik bir bakış açısının eseridirler.

Karakoç şiirinin ikinci evresinde daha çok medeniyet problematiği çerçevesinde lisana gelen hissiyat başattır. Ana izlek artık diriliştir ve bu diriliş, düşünür Sezai Karakoç’un ürettiği “diriliş” kavramıyla tıpkı mana alanını paylaşmaktadır.

İslam medeniyetinin topyekun dirilişini savunan ve bu maksadın gerçekleşmesinin yollarını gösterme savıyla bir misyon adamı olarak ortaya çıkan şairin bu periyottaki şiirlerinde Süleymaniye, Kapalıçarşı, Halep çarşısı, Şam sokakları, Dicle ve Fırat’ın suları, Kızılırmak toprağı, Nil rüzgarı, Mevlana Celaleddin’in bakışı, Muhiddin Arabi’nin nefesi, “Hızır fısıltısı”… vardır.

Bu dünya modernitenin dünyası değildir. Bu dünya “bugünün” dünyası değildir. Ancak “bizim” olan bir dünyadır; diriliş düşünü gören ve şiiriyle bu rüyayı seslendiren şairin ilhamının kaynağıdır bu dünya.

Karakoç’un şiiri bu evresinde “modernliğin” hudutları içinde kalıp kalmadığı tartışılacak ölçüde geniş bir yerde at koşturur. Bildiğimiz çağdaş insanın hislerini ve duyarlığını yansıtan bir tecrübenin sözü değildir artık bu şiir. Elbette ki çağdaş insanın yaşayışındaki amaçsızlığı, mana eksikliğini, tasayı daima hatırlatmaktan geri durmayışı bakımından çağdaştır. Fakat temel olarak aşkın olanın peşindedir artık. Şair yeri geldiğinde bir ermiş üzere, bir bilge üzere konuşur; yeri geldiğinde bilgelerin, ermişlerin öykülerini anlatır bugünün beşerlerine.

Karakoç artık neo-klasik şiire yönelmiştir.

Doğu edebiyatının en meşhur öykülerinin başında gelen Leyla ile Mecnun’u mesnevi formunda, fakat bugünün şiir anlayışıyla tekrar yazması neo-klasik halin en uç örneğidir.

***

Karakoç şiirinin neo-klasik periyodu, başlangıçta yer yer epik bir tutumun etrafında gelişmiştir. “Hızırla Kırk Saat”, “Gül Muştusu” ve “Taha’nın Kitabı”nın oluşturduğu üçleme, hem anlatımı hem de içeriği prestijiyle bazen masallara, halk öykülerine, bazen peygamber kıssalarına ve menkıbelere dönüşen büyük bir destandır. Doğunun destanıdır, kadim orta doğunun, Selçuklu ve Osmanlı Anadolu’sunun destanıdır, İslam medeniyetinin destanıdır, “insanlığın medeniyet destanı”dır.

Epik üçlemeden sonra, biçimsel olarak “Körfez-Şahdamar-Sesler” üçlemesindeki birinci periyot şiirlerini hatırlatan; fakat çağdaştan çok klasik bir duyuşa yaslanan, lirikten çok dramatik havada olan şiirler çıkagelir.

Bilhassa Ayinler’den itibaren “eski şiirin rüzgârıyla” gelen bir ilham bulutu, bugünle geçmişi birbirine katıştıran; geçmişi bugünde, bugünü geçmişte canlandıran mistik bir atmosferde hikemî içeriği öne çıkan bir şiir demeti getirmiştir bize.

İşte bu evrede Leyla ile Mecnun üzere, neo-klasik tarifinin tam karşılığı sayılabilecek bir eser ortaya çıkmıştır.

Karakoç şiirindeki neo-klasik tecrübe, Türk şiirinde örneği olmayan, çok özgün ve parlak bir teşebbüstür.

Bir bütün olarak ise Sezai Karakoç’un şiiri, modernitenin geleneğe, maneviyata ve ezcümle fıtri olana indirdiği ölümcül darbeye karşı çağdaş şiirin soylu karşılıklarından biridir.

Karar