İstanbul Büyükşehir Belediye Lideri Ekrem İmamoğlu geçtiğimiz günlerde, İngiltere’nin esaslı gazetesi The Guardian’da çıkan “Moskova Metrosu çağdaş tarihin birinci bayan tren şoförlerini işe aldı” başlıklı habere atıf yaparak Twitter hesabından şu paylaşımı yapmıştı: “Moskova metrosunda tarihinde birinci kere bayan tren şoförleri misyona başlıyormuş. Birinci bayan şoförün 1988’de vazifeye başladığı İstanbul’da 30 Haziran 2019’a kadar 14 olan sayı, 1.5 yılda süratle yükseldi. Kısa müddette bayan metro şoförü sayımız 126 olacak.”

Toplumsal medyada bayan makinistlerden kelam açılınca Haydarpaşa Dayanışması üyesi Tugay Kartal da tarihin tozlu raflarında yer alan birkaç bilgiyi takipçileriyle paylaştı. Kartal paylaşımında, ‘TCDD’nin birinci bayan makinisti’ olarak kayıtlara geçen Seher Aksel’den bahsetti.

Gazete Kadıköy’den Erhan Demirtaş’ın Seher Aksel ile yaptığı röportajın tamamı şu biçimde:

SEHER AKSEL’İN HAYAT KISSASI

Demiryolculuk, erkeklerin hükümran olduğu bir meslek kümesi olarak bilinir. Bu nedenle uzun yıllar uzunluğunda bayanlar daha çok ofis hizmetlerinde istihdam edilmiş. Fakat, Avrupa’da İkinci Dünya Savaşı sonrası erkek nüfusunun azalması nedeniyle bilhassa doğu bloku ülkelerinde demiryollarında makasçı, kondüktör, revizör üzere mesleklerde bayanlara misyonlar verilmiş.

Türkiye’de de teknik işçi olarak olmasa da yönetici durumunda birçok bayan demiryolcu mesleğini icra etmiş. 1989 yılında Haydarpaşa Garı’nda işe başlayan ve üç yıl boyunca makinistlik yapan Seher Aksel, demiryollarında erkek hükümran anlayışı kıran birinci bayan sayılabilir.

Seher Aksel, Yıldız Teknik Üniversitesi Demiryolu İnşaat ve İşletmeciliği Meslek Yüksek Okulu Cer kısmından 1989 yılında mezun olduktan sonra Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları’nda takımlı olarak işe başlamış. Teknik hususlara merakı onu makinist olmaya yönlendirmiş ve bu isteği o yıllarda TCDD tarafından kabul görmüş.

Dizel makine yardımcı makinistliği ve hareket makinistliği kurslarına katılan Seher Aksel, bu kursları muvaffakiyet ile tamamlamış. 3 ay boyunca stajyer olarak çalışan Aksel, stajını tamamladıktan sonra sorumlu makinist olarak vazifeye başlamış.

Lakin periyodun çalışma şartları erkeklere nazaran düzenlendiği için birçok şeyle gayret etmek zorunda kalmış. Seher Aksel o yılları şöyle anlatıyor: “Ben atölyede bayanlar için başka bir tuvaletin olması için çaba ettim. Ancak 20 yıl sonra lakin bayanlar için başka bir tuvalet yapıldı. Soyunma dolapları da yan yanaydı. Onlarca erkeğin ortasında tek bir bayan bendim. Erkeklerin duş alacağı alanlar vardı lakin benim için bir alan yoktu. Bu yüzden duş almadan, elbiselerimi değiştirmeden meskene giderdim.”

“ESKİŞEHİR’E GİTMEK İSTEDİM, MÜSAADE VERMEDİLER”

Vazifeye başladığı o yıllarda tren atölyelerini ‘askerlik ortamı gibi’ tanımlayan Seher Aksel, katı kuralların olduğu ve bayanların kendine yer açmak için uğraş etmek zorunda kaldığı bu alanı şöyle söz ediyor: “1990 yılının sonlarında birinci seferimi yaptım. İşletmecilik manasında bayan makiniste alışık olmadıkları için mesela Eskişehir’e giden treni kullanamadım. Şayet bana o seferi verselerdi bir de kalacak yer ayarlamaları gerekiyordu. Bütün bunlar karşılanmadığı için daha çok kısa ara dediğimiz yük trenlerini kullandım. Haydarpaşa’dan Lisan İskelesi’ne günlük olarak sarfiyat gelirdik. Benim o vakit hayalim Eskişehir’e yük trenini götürmekti. Fakat bunu kabul etmediler. Bunu yalnızca yönetimciler değil birlikte çalıştığımız erkek makinist arkadaşlarımız da istemiyordu.”

“ÖĞRETMEN DE Mİ OLAMADIN?”

Demiryollarında o yıllarda ‘kadın makinist’ imajı çok yeni bir şey olduğu için birçok gazete Seher Aksel ile röportaj yapmış. Bir gazete kupüründe Aksel için şu sözlere yer verilmiş: “DDY Yüksekokulu mezunu 21 yaşındaki Seher Aytaç, ‘Çocukluğumda trenle oynamayı, daha doğrusu trencilik oyununu severdim. İşte artık gerçek trende iş başındayım. İşimi seviyorum, ilerde evlensem bile tren makinistliğini bırakmam. Bu işten emekli olurum. Pek çok arkadaşımın tutkusu araba, benim de merakım tren’ diyor.”

Seher Aksel o yıllarda “İlerde evlensem bile tren makinistliğini bırakmam” demesine karşın 3 yılın akabinde makinistliği bırakmak zorunda kalmış. “Bu süreç içerisinde çok fazla yoruldum” diyen Aksel, makinistliği neden bıraktığını şu sözlerle anlatıyor: “Eşim de Haydarpaşa Garı’nda makinistti. Evlenmeye karar verdiğimizde ikimizin de makinist olarak devam edemeyeceğimize karar verdik. Ancak tek sebep bu değildi. Bu süreç içerisinde çok fazla yoruldum. ‘Acaba bu iş bana nazaran mi?’ diye soruyordum. Erkek makinistlerle maaşlarımız eşitti fakat gördüğümüz muamele eşit değildi. Bu işi bayanlar yapar bu işi erkekler yapar algısı aşılamadı. Ben uzun müddet kurum içerisindeki zihniyetle çaba etmek zorunda kaldım. ‘Ne işin var kızım senin burada? Öğretmen de mi olamadın, hemşire de mi olamadın?’ diyen anlayışla çok fazla karşılaştım. Makinistliği bıraktıktan sonra bir müddet atölyede çalıştım. Şu an cer servisinde çalışıyorum.”

“MAKİNİST ORTAMININ SAMİMİYETİNİ OFİSTE BULAMADIM”

“Bazen keşke makinist olarak devam etseydim” kelamlarıyla mesleğine bağlılığını söz eden Seher Aksel, “Makinistlik yaptığım periyotta gece servisinde de çalıştım. Çok yorucuydu ancak bir o kadar da çok keyif alırdım. Hareket takımı dediğimiz bir küme vardır. Trenin uzunluğuna nazaran birçok kişi çalışırdı bu grupta. Duvar tabanında sedirler vardı ve dinleneceğimiz vakit sedirlerin üzerinde oturur dinlenirdik. Yemek saatinde çay demler, bir de birden fazla vakit menemen yapardık. Ben o ortamın samimiyetini ofiste bulamadım. Zira herkes birbirinden sorumluydu. Daha kolektif bir ortam vardı sanırım. O yılları hatırlarken çayın ve menemenin tadını hala alırım” diyor.

“EVİMDEN ATILMIŞ GİBİYİM”

Öğrencilik yıllarında uygulamalı dersleri Haydarpaşa Garı’nda gördüğü ve sonrasında burada staj yaptığı için tarihi garın özel bir manası var. “Haydarpaşa benim için bir okuldu” diyen Seher Aksel, gar için isteklerini şöyle tabir ediyor: “Öğrenciliğimin büyük bir kısmı burada geçti. Şu an burası tadilatta olduğu için son 3-4 aydır Sirkeci’de çalışıyorum. Tabir yerindeyse evimden atılmış üzere hissediyorum. Öğrencilik dönemimde burada o kadar vakit geçirdim ki işe başladığımda birçok kişi ‘Senin okulun bitmedi mi ne işin var hala burada’ diyorlardı. Haydarpaşa Garı’nda gecenin yarısında bile hayat vardı. Garlar kentin göbeğinde olmalı. Katiyetle trenler buraya gelmeli. Yalnızca gar değil liman da tekrar eski günlerine dönmeli.”

Karar