Çarlığın otokrasi geleneği nasıl oldu da komünizm ve bugünkü federasyon devirlerinde devam ediyor?
Komünizm periyodunda uzaya birinci insanı gönderen, nükleer silah teknolojilerinde ABD ile uzunluk ölçüşen, Kızıl Ordu ile Avrupa’yı titreten Sovyet imparatorluğu hangi sebeplerden resen çökmüştü?
Sovyetolojinin en büyük uzmanı Zbigniev Brzezenky’ye nazaran, Sovyet sistemi 1928-1940 ortasında yıllık elektrik üretimini 5 milyar kilovat saatten 48.3 milyar kilovat saate çıkarmıştı. Motorlu araç üretimi yeniden yılda 8 binden 145 bine ulaştırmıştı. Batılı birtakım aydınları bile büyüleyen bu muazzam dinamizm neden bir mühlet sonra mecalsizlikten çökmüştü?
Tekrar Brzezinky’ye nazaran, milyon bireye düşen araştırmacı, mühendis ve akademisyen sayısı Avrupa’dan 1-3 kat yüksekti; bu muazzam bilim birikimi Sovyetleri neden kurtaramamıştı?
KOMÜNİZMDEN PUTİNİZME
Türkiye’de sağcılar da solcular da Sovyetlerin bütün bu alt yapıya karşın niçin çöktüğü üzerinde önemli araştırmalar, tartışmalar yapmadı. Sağcılar bir beladan kurtularak rahatladılar, Marksistler “Rusya gerçek sosyalist değildi ki” tesellisine kapıldılar…
Bütün yetkileri “Merkez Komitesi”nde ve Genel Sekreter denilen otokratın elinde toplayan Sovyet sisteminde iktisat yalnızca askeri ve uzay teknolojisini geliştirmişti. Bütün ekonomik üniteler devlet dairesine dönmüş, hür piyasa, hür teşebbüs ve hür fikir olmadığı için sivil iktisat gelişmemişti.
Sovyet kumanda iktisadının 1960’lardan itibaren nasıl yığılıp kaldığını, hiçbir ıslahatın kâr etmediğini en iyi anlatan, sosyalist iktisatçı Sayın Korkut Boratav’ın “Sosyalist Planlamada Gelişmeler” isimli baş yapıtıdır.
Rus otokrasisinin 21. Yüzyıldaki versiyonu olan Putin rejimi 2018 yılında Batı’dan daha ileri 5 yeni füze sistemini açıkladı fakat doğal bunları Ukrayna’da kullanamıyor, çünkü nükleer savaş insanlığın sonu olur. Bu durumda Rus ordusu Ukrayna’da üç haftadır sonuç alamıyor; Batı ambargosu karşısında iktisadı çöküyor, kaygıdan borsasını açamıyor.
Parti kodamanlarının yerine oligarkları koymakla iktisat gelişmiyor alışılmış.
Bugün gaz ve petrol dışında “Rus ekonomisi” nedir ki?
‘BİZDEN’ OLMAYAN FİKİRLER
Brzezinky Sovyetlerin askeri teknoloji ve bilim birikimine karşın iktisadi mecalsizlikten çökeceğini 1976’da yayınlanan “İki Çağ Arasında” isimli yapıtında öngörmüştü. Bu bedelli eser lisanımıza çevrilmedi maalesef.
1989’da yayınlanan ve lisanımıza çevrilen “Büyük Çöküş” isimli yapıtında Brzezinski, Sovyet sosyolog
Yevgeni Afanasyev’in bir konuşmasını nakleder. Sovyet toplumunun “gönüllü” (?) izolasyon içinde yaşadığını, şuurun “tek yönlü” geliştiğini anlatan Afanasyev şöyle diyor:
“Yani toplum Batı’ya dair hiçbir şey bilmeden yaşadı. Max Weber, Durkheim, Freud, Toynbee yahut Spengler hakkında düşünmezdik. Bunlar yalnızca isimler değil, artlarında dünyalar ve dünya sistemleri vardır. Bir toplum bu dünyaları tanımadan kalırsa 20. Yüzyılın gerisinde kalır…”
Evet bütün tarih şahittir, “bizim fikrimiz”, lakin farklı yani bizden olmayan fikirlerle tanışarak, tartışarak, etkileşim sağlayarak gelişir.
HÜR FİKİRLER
Çağımızda otokratik rejimler, dünkü Sovyetler ve bugünkü Çin üzere bir müddetliğine iktisadi muvaffakiyet gösterse de hukuk, hür niyet, yaratıcı niyet, temel hak ve hürriyetler üzere yüksek bedelleri geriletiyorlar. Bu tuzaktan sakınmak gerekir.
Putin’in dünyada yalnız kalması, reaksiyonların genişliği, Çin’in bile etkin dayanak manzarası vermekten sakınması iyi işaretlerdir.
Uygurlara yaptığı zulüm, Çin için ziyadesiyle utanç vericidir, yüz kızartıcıdır.
Elbette Batı’nın sömürgecilik, emperyalizm, işgaller üzere büyük cürümleri vardır, buna kızıp Putin’in otokratik rejimine ve saldırganlığına göz yummak kabul edilemez.
Batı’ya reaksiyon duyarak demokrasiye, fikir ve tabir hürriyetine, çağdaş bilimlere ve çağdaş hukuka hasımlık duymak Afanasyev’in söylediği üzere bir “izolasyon” olur ve sonucu da birebir olur: Çağın gerisinde kalmak…
Merhum hocamız Şerif Mardin tâ 1966’daki makalesinde şu uyarıyı yapmıştı:
“Türkiye’de muhalefetin daima boğazının sıkılmasının yol açtığı en değerli kayıp, toplumsal ve iktisadi yaratıcığın engellenmesi olmuştur.” (Türk Çağdaşlaşması, İrtibat Yay. S. 191-192)
Karar
