SAL SULTAN- KARAR
Kastamonu’da 1506 yılında inşa edilen Nasrullah Camii’nin dört yıl evvel tamamlanan restorasyonu evvelki gün toplumsal medyada büyük reaksiyon topladı. Caminin Twitter’da ‘Tasvir Sanatları’ isimli hesaptan paylaşılan eski ve yeni imgeleriyle restorasyon çalışmalarından sonra ünlü hattat Ahmet Şevket Efendi tarafından yapılan süslemeler ve hatların birçoğunun kaybolduğu sav edildi. Yüzlerce toplumsal medya kullanıcısı restorasyonun eleştiren tefsirler yaptı. Reaksiyonların akabinde restorasyon çalışmalarını yapan Gürsoy Küme Restorasyon ise yaptığı açıklamada cami içinde kubbe ve duvarların tamamında yapılan sıva raspaları sonucu, 19. yüzyıla tarihlenen kalem işlerine ulaştıklarını belirterek, caminin özgün yapısını korunduğunu belirtti. Gelgelelim ok yaydan çıktıktan sonra asla geri dönmeyen toplumsal medya kullanıcıları bu açıklamayı kle almadı. Gazeteler de haberi ‘500 yıllık camiye badana’ başlığıyla sahifelerine taşıdı. Türkiye’de artık sık rastladığımız bir gazetecilik örneği olarak, toplumsal medyadaki reaksiyonlara taraf verildi fakat kimse öncesinde işi bilirkişilerine sormayı düşünmedi.
CAMİNİN HAT LEVHALARI ŞEYH ŞABAN-I VELİ MÜZESİ’NDE
KARAR olarak Nasrullah Camii’nin restorasyonuyla ilgili ortaya atılan teze yönelik yaptığım araştırma sırasında Türkiye’de kalem işi sanatının saygın isimlerinden, birçok kıymetli restorasyonda imzası bulunan Mimar Sinan Şık Sanatlar Üniversitesi’nden Doç. Dr. Kaya Üçer’e ulaşarak, caminin kalem işi çalışmalarını sordum. Başka taraftan Nasrullah Camii’ni birçok defa fotoğraflayan ve caminin restorasyon öncesi ve sonrası periyoduna yakından şahitlik eden fotoğraf sanatkarı Mustafa Yılmaz’a ulaştım. Hat sanatı konusunda da nispeten birikim sahibi olan ve tarihi yapıtlara yönelik hassaslık sahibi bir isim olarak tanıdığımız Yılmaz’a da camide yok edildiği öne sürülen hat levhalarının akıbetini sordum. Yılmaz’dan edindiğim habere nazaran, camide konum alan levhalar tez edildiği üzere yok edilmemiş, bir kısmı Kastamonu’da bulunan Şaban-ı Veli Vakıf Müzesi’nde muhafaza altına alınmış. Akabinde müze yöneticisi Hüseyin Karaoğlu’na ulaştım. Yönetici Karaoğlu, teberrükat listesinde taraf aldığını, mevcut listedeki ürünlerin kimse tarafından yok edilemeyeceğini belirterek, levhaların yılda bir milyonun üzerinde ziyaretçi alan müzede himaye altında olduğunu doğruladı. Şimdi birkaç gün evvel, İspanya’da 400 yıllık Meryem Ana tablosunun tanınmaz hale gelişi, restorasyon pratiğinin profesyonel ellerde olmadığı durumda ortaya çıkardığı faciaya iyi bir örnek olarak önümüzde. Bu türlü olumsuz örnekler üzerinden bakıldığında restorasyon konusu dünyada olduğu üzere memleketimizde de hayati bir husus. Ama hususa toplumsal medyada yaşanan Nasrullah Camii restorasyonuna yönelik yansılar üzerinden bakarsak, disiplinler arası paydaşlık isteyen restorasyon konusundaki algımızın da epeyce tartışmaya açık bir mevzu olduğu bir hakikat. Zira bu camide bugün ortaya çıkan ve toplumsal medyada ‘beğenilmeyen’ fotoğraf, bize temelleri 500 yıl evvel atılan caminin birinci halini, hakikatini sunuyor.
YENİ OLDUĞU İÇİN GÖZE BATIYOR
İddiaları gördüm. Raspadan sonra ortaya çıkan çalışma baz alınması restorasyon için olağan bir durum. Tek rahatsız eden şu an beyaz olması. Vakıflar bu kadar cürüm yapacak bir kurum değil. Bana toplumsal medyadaki yansılar abartılı geldi. Bu kuralına müsait yapılmış bir restorasyon. Camideki çalışmalarda iki farklı periyot var. Barok, rokoko, ampir üzere sanat akımları Osmanlı coğrafyasında uygulandığında mahallî sanat anlayışına katılarak uygulanmıştır. Biz buna eklektik geç periyot bezemeleri diyoruz. Yeni durduğu için kişilerin algısı yapıta zarar verildiği istikametinde olabilir. Devranın yaptığı patineyi geri kazandığında kendine gelecektir. Bana sorarsanız dokunulmamış halini tercih ederim fakat Arap’a çalışması ile ortaya çoktan en eski desenleri işlemekte pratiklerin tabiatındadır. Şu an ortaya çıkan da beyaz alan çok fazla olduğu, altın nispet caminin yapıldığı periyotta kaçırılmış olduğu için göze bu türlü geliyor. Fakat Anadolu’da bunun örnekleri çoktur. O periyot kalem işi çalışmaları gezici sanatkarlar marifetleriyle yapılabilen bir iş. Velev paranın yettiği kadarıyla yapılır. Nasrullah Camisi’nde periyot devir üst üste çalışılmış. Zira camilerde geçmişte aydınlanma, ısınma kandillerle yapılıyordu. Isınan hava yukarı çıkıyor ve kalem işini kirletiyor, isle kaplıyor. O periyot restorasyon olmadığı için üstüne yeni çalışma yapılması tercih ediliyor. Şu an da olan bu, raspa sonrası ortaya çıkan caminin birinci hali.
BILIRKIŞI GÖRÜŞÜYLE HAREKET ETTİK
Vakıflar Umum Yöneticisi Burhan Ersoy, bir açıklama yayınlayarak Nasrullah Camii’ndeki süslemelerin badana ile kapatılma tezlerini şu tabirlerle yalanladı: “Farklı devirlere ilişkin olan kalem işi bezemelerin tespit edilmesiyle birlikte Prof. Dr. Mim. M. Baha Tanman’dan bilirkişi görüşü alınarak mevcut duruma nazaran kalem işi bezemeye ait restorasyon tadilat girişimi hazırlanmış ve Ankara 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Muhafaza Nahiye Kurulu’na başvurulmuş ve onaylanmıştır. Muhafaza Heyeti kararı doğrultusunda; öncelikli olarak birinci devir kalem işi bezemeler ortaya çıkartılmış, ürünün kent belleğindeki değeri de göz önünde bulundurularak 2. periyoda ilişkin kalem işi bezemelerin bir kısmı periyot eki olarak kabul edilerek mihrap önündeki kubbenin tamamında ve vesair bir kubbede dilim halinde mevcut hali ile bırakılmıştır.”
Karar
