SEDAT PALUT / KARAR

Birinci romanı ‘Buradayız’da Selim karakterini yazan bir özne olarak işleyen Kerem Eksen, ikinci romanı ‘Uyku Krallığı’nda da Fikret’i yeniden yazan bir karakter olarak okuyucusuna sundu. İnsanların yazma eforunu değişik bulan ve romanlarının merkezine taşıyan Eksen ile, birinci romanındaki Selim karakteri üzerinden kişinin yazma dileğini, bu isteğin kişiyi muharrir olarak tanımlanmaya ulaştıran katmanlarını konuştuk. Eksen, yazma dileği duyan insan için yazabilmenin formülünün edebiyatın geçmişiyle irtibattan ve hesaplaşmaktan geçtiğini, lakin kendi lisanını bulanın yoluna muharrir olarak devam edeceğini düşünüyor.

Birinci romanınız ‘Buradayız’ da yayınevinde editör olarak çalışan Selim’in roman yazma isteğini ve uğraşını görüyoruz. Selim’in uğraşı entelektüel bir açıdan fazla şu cümlede bilinmeyen üzere: “İnsanların yüzlerindeki üzüntüyü gördüm ve bir roman yazmaya karar verdim.” Selim beşerler için mi yoksa kendisi için mi bir roman yazma dileğinde, ne dersiniz? 

Bu cümleden hareket edecek olursak, ki bu romanın akışı açısından çok uygun, Selim’in öncelikle kendisi için yazmak istediğini söyleyebiliriz. En azından başlangıçtaki istek kendisiyle, kendi ömrüyle ilgili. Aslında bu benim için de -ve sanıyorum öteki birçok müellif için de- geçerli: Yaratıcı sürece yol açan başlangıç ivmesi çoğunlukla insanın kendisiyle ve hayatıyla ne yapacağı sorusundan kaynaklanıyor. Açıkçası, genel manada ‘insanlar’ için yazma dileğiyle masanın başına oturmak, her şeye buradan başlamak bana pek mümkün görünmüyor. Bu türlü bir itkiyle yazmak demek, güya baştan bir cins misyonla yola çıkmak, hasebiyle romandan bir tıp ahlaki ya da politik sonuç beklemek ya da ona sağaltıcılık fonksiyonu yüklemek manasına geliyor. Şahsen ben bu hedeflerin hiçbirini romansallıkla bağdaştıramıyorum.  

Hasebiyle, evet, çıkış noktası insanın kendisi için bir şey yapıyor olmasıdır bence. Öte yandan, roman yazmaya yönelik birinci adımı attığımız, deftere birinci notu düştüğümüz ya da sayfaya birinci sözcüğü yazdığımız andan itibaren, kendimizi hiçbir biçimde yalnız ve biricik olmadığımız bir dünyada buluruz. Her şeyden evvel lisanla, hasebiyle bir tıp kolektif icatla meşgulüzdür. İlaveten, üzerine çalıştığımız çeşidin kodlarıyla, gelenekleriyle, muvaffakiyet ve başarısızlık kriterleriyle ilgilenir, onlarla bir tıp sahiplenme ya da kopuş alakasına gireriz. Hasebiyle da yaptığımız iş, tabiatı gereği, bizi ‘insanlar’la bir alışveriş içine sokar. Bundan kaçış yoktur. Ve yazarken, önümüzdeki cümleleri kendi şuurumuzun dışından bakarak değerlendirip tartmaya, beşere nesnellik duygusu ve itimadı veren (ama aslında hiçbir halde objektif olmadığını bildiğimiz) birtakım kıstaslar bulmaya çalışırız. Bütün bu nedenlerle de, bir roman yazıyor olmak bizi -ister gerçek olsun, ister varsayımsal- öteki şuurlara gerçek açar. Münasebetiyle, itici güç ya da temel maksat insanın kendisiyle ilgili olmakla bir arada, roman ister istemez ‘insanlar için’ yazılan bir şey. Lakin, dediğim üzere, buradaki ‘için’, rastgele bir misyon ya da faydayı ima etmiyor, yalnızca bir tıp yönelimi tanım ediyor.

Romanınızda Orhan Pamuk, Dostoyevski, Ahmet Mithat üzere kıymetli müelliflere göndermeler var. Selim iç dünyasında onlarla konuşuyor. Selim üzere bir muharrir adayının değerli müelliflere bu kadar öykünmesini muharririn yazı ile bağı açısından nasıl değerlendirirsiniz? Öteki muharrirler üzerinden kendine ulaşmaya çalışması müellifin kendi lisanını bulması ismine sıkıntılı değil midir? 

Benim için diğer müelliflere öykünmek müelliflik eğitiminin ana gövdesini oluşturuyor. Sonuçta insanın içinde patlamaya hazır bir yanardağ üzere bekleyen, söz edilmeye paha bir sürü fikir, sezgi, his vb. olabilir. Lakin bunlar lakin başlangıç için itici bir güç verebilir bize. Meğer bir sanat pratiğinin içine girmek lakin bu evreden sonra başlar. Birinci karşılığımda belirttiğim üzere: Yazmaya başladığımızda, yani kendimizi bir pratiğin içinde bulduğumuzda, o pratiğin -yani roman yazma işinin- o güne kadar icat edilmiş bilumum araçlarını, tekniklerini, biçimlerini göz önünde bulundurmak, onlardan ilham almak ya da onlarla hesaplaşmaya girmek durumundayız. Bu da ister istemez öykünmeyi devreye sokuyor bence. En azından kendi referans noktalarımızı oluşturuyoruz, örneğin kendimizi Dostoyevski’den fazla Tolstoy’a, Beckett’ten çok Camus’ye, Atay’dan çok Tanpınar’a yakın hissediyoruz ve bu bile ister istemez öykünmenin devreye girmiş olmasına yol açıyor. 

Lakin alışılmış, önümüzde öykünmek dışında bir hareket alanı yoksa, içimizdeki yazma ivmesi bizi hayran olduğumuz şu ya da bu müellifin huzuruna çıkarıp orada bırakıyor, daha ötede bir yere götürmüyorsa, evet, o vakit kendi lisanımızı bulmamız imkânsız olabilir. 

Selim yazmak için muhakkak bir olgunluğa ulaşmak için yerli yabancı birçok muharriri okumaktan bahsediyor. İsim de veriyor. Yazmak için hazır olmak, ne demektir sizin için?

Sanırım evvelki karşılığımda kendi açımdan bunun ipucunu vermiş oldum: Şayet yazma ivmesinin bizi mevcut, bildiğimiz, hayran olduğumuz muharrirlerin ötesinde bir yere taşıyacağına inanıyorsak, kendimizde buna dair bir ışık görüyorsak, o vakit yazmak için hazır olduğumuzu düşünebiliriz. Öte yandan bu bahiste büsbütün yanılıyor olabiliriz. Haklı olup olmadığımızı kolay objektif kıstaslarla bilmemiz mümkün değil. Ne olabilir bu kıstas? İçten gelen bir itimat mi, diğerlerinin beğenisi ve takdiri mi, falanca mükafatın bize verilmesi mi, güvendiğimiz bir okurun yorumu mu, ‘tarihin sınavı’ üzere bir şey mi? Bunu bilmek sıkıntı. Kendi adıma, bu hususta benim için temel yol göstericinin, birkaç güvendiğim okur olduğunu söyleyebilirim.

YAZMA DILEĞININ TEMELİNDE KENDİNE DÜNYADA YER YARATMAK VAR 

Selim bir yerde, “Orhan Pamuk roman yazıyorsa bir roman ruhu vardır” diyor. ‘Roman ruhu’ tabirini biraz açar mısınız? 

Olağan bu biraz ironik bir formda kullandığım bir tabir. Şu malum, Hegel’den mülhem ‘zamanın ruhu’ lafına bir gönderme… (Zaten Hegel göndermesi de kitapta geçiyor.) Bununla berber, ‘ruh’ teriminin bu kolektif kullanımı -bunun felsefi açıdan isabetli olup olmadığını bir tarafa bırakalım- benim için engellenemez bir cazibeye sahip, en azından bu romanı yazarken öyleydi. Vaktin ruhundan ya da örneğin havada ‘roman ruhu’ olup olmadığından bahsettiğimizde, dünya tecrübemizi oluşturan sayısız ögeye kendi açımızdan bir nizam kazandırmış, dünyanın bize sunduğu çokluğu derleyip toparlamış, bu çokluğa bir mânâ, hatta bir tıp ‘can’ atfetmiş oluyoruz. Selim’in de yapmaya çalıştığı bu aslında: Kendine dünyada bir yer yaratmak, bunu yaparken aşikâr pratiğin içine girmek ve dünyayı oradan, o pratiğin içinden mânâlı kılmaya çalışmak. İşte bu bir ‘ruh’ arayışı onun için. Orhan Pamuk -gene hafif ironik bir biçimde da olsa- Selim için kendini bu pratiğin içinde var edebilen, dünyayı oradan inşa edip anlamlandırabilen bir müellif. Onun varlığı da bir umut kaynağı bu nedenle: İşte, diyor Selim, birileri bunu yapabildiğine nazaran öbürleri da yapabilir, ben de yapabilirim.

Karar