Karadeniz mutfağının eşsiz lezzetlerinden kuymak, pazılı kaygana, Laz helvası, Trabzon pidesi ve tomara kızartması üzere yöresel yemeklerin vazgeçilmezi olan tereyağı, Tonyalı bayanların elinde ahşap yayıklardan sofralara uzanıyor.

Yaylalarda beslenen büyükbaş hayvanlardan elde edilen sütün kaymağı toplandıktan sonra kaynatılıyor, yoğurt üzere mayalanarak buzdolabında bir gün dinlendiriliyor. Akabinde da meskenlerin tavanına asılan ahşap yayıklara dökülen kaymak, yaklaşık yarım saat çalkalandıktan sonra eşsiz aroması ve tadıyla Tonya tereyağına dönüşüyor.

İlçedeki konutunda yayık tereyağı yapan 53 yaşındaki Şaziye Yıldırım, annesinden öğrendiği tereyağı geleneğini sürdürdüğünü söyledi. Yaz mevsiminde yaylaya çıktıklarını anlatan Yıldırım, “İneklerimiz binbir türlü otlardan, çiçeklerden otlanıyor. Sağdığımız sütlerin kaymaklarını alıyoruz. Kaymakları pişirdikten sonra yoğurt mayalar üzere mayalıyor, soğutuyoruz. Soğuttuktan sonra ahşap yayıkta yayıyoruz. Tonya tereyağımız, yaylalarımızdaki çeşitli otları, çiçekleri hayvanlarımızın otlamasıyla bir arada oluyor. Bu yörede yetişen otlar ve çiçekler tereyağımıza lezzet katıyor. Tereyağımız tescillendi, Türkiye’nin her tarafına gönderiyoruz.” diye konuştu.

Yayıkta tereyağı yapılışını annesinden öğrendiğini lisana getiren Yıldırım, “O da annesinden öğrenmişti, tahta yayıklarda yayıyorlardı. Biz de onlardan öğrendik. Günümüze kadar tahta yayıkta yayıyoruz. Haziran ayında yaylalara çıkıyoruz. O vakit çiçekler açıyor, yayladaki çiçekler, otlar çeşit çeşit. Hayvanlarımız otluyor. Tereyağı ve sütü kaliteli oluyor.” dedi.

Tonya Belediye Lideri Osman Beşel, “Tonya” denilince akla tereyağı, horon ve doğal hoşlukların geldiğinin altını çizerek, tereyağının tarihinin, Tonya’nın kuruluşuyla muadil olduğunu söyledi.

Osmanlı salnamelerinde Tonya tereyağından bahsedildiğine dikkati çeken Beşel, “Tonya tereyağının Trabzon’dan sonra bütün Anadolu’ya, İstanbul’a saraya nakledildiğinden 1888 tarihli Osmanlı salnameleri övgüyle bahseder.” dedi.

Beşel, tereyağı üretiminin bilhassa de Tonya’da hayvancılıkla paralel olarak bugüne kadar doğal haliyle geldiğini anlatarak, düzenlenen şenliklerle Tonya tereyağının geçmişinin ve kalitesinin herkese anlatılmaya çalışıldığını söz etti.

Türk Patent ve Marka Kurumuna 2018 yılında yaptıkları müracaatla Tonya tereyağına Coğrafik İşaret Tescil Dokümanı aldıklarını hatırlatan Beşel, şöyle devam etti: “Tonya tereyağı coğrafik işaret evraklı olarak besin piyasasında yerini aldı. Geçmişte Osmanlı salnamelerinde tespit ve tescili yapılmış bugün de Türk Patent ve Marka Kurumunda tescili yapılmış, besin piyasasında rahatlıkla hiçbir tereddüde mahal vermeden tüketilebilecek, besin pahası yüksek tereyağıdır.”

Tonya’da üretilen süt ve tereyağının büsbütün ilçenin bitki örtüsüyle beslenen bilhassa Jersey ırkı ineklerden elde edildiğine işaret eden Beşel, “Tonya 450 civarında bitki çeşitliliğine sahip. Bunların hepsi besin randımanı ve süt randımanı açısından kıymetli bitkiler. Tereyağında bulunan betakaroten hususu en yüksek oranda Tonya tereyağında bulunmaktadır. Tonya tereyağı aroması, kokusu, damak zevki ve imgesiyle bütün tereyağlarından farklıdır.” diye konuştu.

Beşel, Tonya’da günde ortalama 40 ton civarında süt üretildiğine işaret ederek, “Üretimin yaklaşık 5 tonluk kısmı meskenlerde işleniyor, kalan kısım da fabrikalara gidiyor. Tescilli, hiçbir katkı hususu olmayan büsbütün doğal ve besin bedeli yüksek tereyağı üretimi yılda 30 ton civarındadır.” dedi.