İBRAHİM KAHVECİ

Türkiye’de özelleştirmeye yönelik bir yandan sert tenkitler sürerken bir yandan satışlar devam ediyor. Son olarak Türkiye Elektrik İletim A.Ş. Cumhurbaşkanlığı kararıyla özelleştirme kapsamına alındı. Elektrikte başka şirketler özelleştirilirken iletimin devlette kalacağı belirtilmesine karşın alınan karar ‘Şimdi ne değişti’ dedirtti. Öz kaynakları yüksek olan TEİAŞ’ın, geçen yıl 6.4 milyar TL’lik faaliyet kârı açıklaması da satışın münasebetini tartışmalı hale getirdi.

ALACAK ŞİRKETE İLETİM İÇİN HAZİNE GARANTİSİ VERİLECEK Mİ?

Stratejik bedeli yüksek olan ve kâr elde eden bir kamu kuruluşunun özelleştirilmesi kamuoyunda tenkit konusu oldu. Bu adımla nasıl bir kamu faydası sağlanacağı lisana getirildi. ‘İletim garantisi de verilecek mi?’ sorusu gündeme getirildi. Kritik bahis muhalefetin de gündemindeydi. CHP’li Ahmet Akın “Türkiye’nin güç güvenliği tehlikeye atılıyor. Mal varlığı on milyarlarca dolar olan TEİAŞ’ın özelleştirilmesi Sayıştay kontrolünden çıkarılması manasına geliyor” dedi.

DAĞITIM GİTTİ ÜRETİM BİTTİ SIRA İLETİMDE

Elektriğin santrallerde üretim fiyatı ile ailelerin kullandığı tüketim fiyatı ortasındaki fark özelleştirmeler ile gitgide azalacak deniliyordu. Dağıtımın büsbütün özelleştirilmesine karşın üretim-tüketim farkı azalacağına artmaya devam ediyor. Monopol pozisyonundaki TEİAŞ’ın özelleştirilmesi ile son 3,5 yılda yüzde 123 zamlanan elektriğin daha da yükselmesi bekleniyor.

Bir vakitler Türkiye’de TEK ismi altında Türkiye Elektrik Kurumu vardı. TEK. 1-elektrik üretim, 2-elektrik iletim ve 3-elektrik dağıtım olarak üç ana kümeye ayrıldı. Bu üç ana kısımdan dağıtım 2013 prestiji ile büsbütün 12,4 milyar dolara özelleştirildi. Üretimde ise 2020 yılı bilgilerine nazaran 96 bin MW gücün 21,4 bin MW kısmı kamuda bulunuyor. Fakat üretim tesisleri de peyderpey satılmaya devam ediliyor. Elektrik iletiminde de son karara kadar tüm yetki ve denetim kamunun elinde bulunuyordu. Haftanın son günü yayınlanan Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile Türkiye Elektrik İletim AŞ olan TEİAŞ artık özelleştirme listesine eklenmiş oldu. 2012-13 yıllarında son ihalelerin ve devranların de tamamlanması ile elektrik dağıtımı artık büsbütün özel dalın olmuştu.

İşte o yıllarda devletin TEİAŞ ile iletimde denetimi sağlayacağı ve dalı yönlendireceği ileri sürülüyordu. Lakin artık TEİAŞ’da özelleştirme kapsamına alındı. Yeniden elektrik dağıtımının özelleştirilmesi ile düşeceği söylenen elektrik fiyatlarının bırakın düşmesini son 3,5 yılda yüzde 123 zamlandığı görülüyor. Hatta verimlilik artışı ile elektrik üretim maliyetlerine daha yaklaşması beklenen vatandaşa satış fiyatının da azalması yerine arttığı görülüyor. 2017 yılında ortalama toptan elektrik satış fiyatının 16,794 kuruş olmasına karşılık hanelerin kullandığı elektrik fiyatı 41,185 kuruşa satılıyordu. Halbuki 2021 yılında elektrik üretiminde bulunan tesislerin toptan satış fiyatları 31,0 kuruş düzeylerinde seyrederken meskenlere satış fiyatı son 15 artırımla birlikte 91,72 kuruşa yükselmiş oldu. Böylelikle satış fiyatına nazaran elektrik fiyatı hissesi yüzde 66 seviyesine çıkmış oldu. Bilhassa TEİAŞ’ın özeleşmesi sonrasında piyasa denetiminde kamunun gücü daha da azalacağından makasın artmasından tasa ediliyor.

UCUZA SATIŞ VAKTİ

TEİAŞ 2020 datalara nazaran 27 milyar 880 milyon lira öz varlığa ve 4 milyar 648 milyon lira net kara sahip bir monopol firması. Buna karşın yabancı sermayenin ilgi göstermediği Türkiye’de firma satış fiyatlarının çok düşük kaldığı görülmektedir. TEİAŞ üzere bir monopol ve yüksek pahada varlıkları olan firmanın satış bedeline ulaşması da güç görülmektedir. Bu türlü bir vakitte hem de bu yılın sonuna kadar çarçabuk satış kararının alınması da değişik bulunuyor.

ÜRETİCİDE ARTMAYAN ELEKTRİĞE ARTIRIM

2018 yılı yaz aylarında elektrik tüketiminin artması ile toptan piyasa fiyatlarında da yükseliş yaşanmış ve elektrik toptan fiyatı 30 kuruşun üzerine çıkmıştı. Temmuz 2018’de 46,1 kuruşa konutlara satılan elektriğe işte o artışlarla birlikte 2018 sonunda 59,7 kuruşa kadar artırım yapıldı. Ortadan 3 yıl geçmesine karşılık hala toptan elektrik satış fiyatı (üretici fiyatı) 30-32 kuruş ortasında seyrederken konutlara satılan elektrik fiyatı son yüzde 15 artırımla birlikte 91,72 kuruşa yükseltilmiş oldu. Böylelikle vatandaş aslında elektrik faturası öderken bu faturanın büyük kısmı aracı ve dağıtıcılara giderken, üreticilerin bu artırımdan faydalanma oranı çok daha hudutlu kaldı.

TEİAŞ SATIŞ ÖNCESİ SÜSLENDİ

Türkiye Elektrik İletim AŞ.-TEİAŞ 2019 yılında 11,05 milyar liralık satış gelirinden 2,6 milyar lira brüt kar elde ediyordu. TEİAŞ’ın brüt kar marjı oranı yüzde 23,5 düzeyindeydi. Bir evvelki yıl olan 2018’de ise yüzde 36,7 kar marjı ile 3 milyar 258 milyon lira brüt kar etmişti. Ancak 2020 yılında TEİAŞ 14 milyar 933 milyon liralık iletim bedeline karşılık yüzde 43 kar marjına ulaştırılmış ve 6,4 milyar lira brüt kar etmişti. Bu sayede TEİAŞ’ın net karı da 4 milyar 648 milyon liraya ulaştı. 2017 yılında 2,3 milyar lira ve 2018 yılında da 2,2 milyar lira net kar eden TEİAŞ özelleştirme kararı öncesinde birden net kar meblağını 4,6 milyar liraya yükseltmiş oldu. Meğer 2018-2021 ortasında elektrik fiyatlarına yüzde 123 artırım yapılarak vatandaş çok daha yüksek bir fatura ile karşılaşmıştı. Üreticilerin bu derece fiyat artırmadığı lakin tüketicilerin bu derece artırımla karşılaştığı yerde farkın ortacılar olarak dağıtıcılar ve monopol olan iletici kamu şirketine aktarıldığı anlaşılıyor.

FATURANIN YARISI ARACILARDA

Enerjiatlası.com internet sitesi son artırımlar ve son piyasa fiyatı üzerinden örnek bir elektrik faturası dağılımını yayınladı. Buna nazaran 200 kWh elektrik tüketim faturası 183,45 TL’ye çıkıyor. Bu faturanın ise toptan fiyat 47,43 kuruş olduğu kabul edildiğinde bile yalnızca 94,85 lirası elektrik parası olarak ödenmiş oluyor. Kalan 88,6 lira ise dağıtıcı karı başta olmak üzere başka masraflara harcanmış oluyor. Fakat dikkat çeken nokta şu olsa gerek: Elektrik satış fiyatının 47,43 kuruş olduğu yerde dağıtım şirketlerinin aldığı para da 26,51 kuruşa gelerek nerede ise üretici fiyatına yaklaşmış oluyor.

Karar