Herkesin birbirini tanıyıp selamlaştığı, komşulara ziyarete gidildiği, çocukların sokakta itimatla oynadığı mahalleler tarihe karıştı. Yok, nostalji ve romantizm yapmak için eski mahalle kültürünü hatırlatmayacağım. Tersine dünyada yavaş yavaş yükselen bir trendden bahsedeceğim. Eski mahalle kültürüne benziyor mu? Eh, tahminen biraz.

15 dakikalık şehir’ konsepti dünya çapında giderek artan bir ilgi görmeye başladı. Paris Belediye Lideri Anne Hidalgo, 2020 yılındaki mahallî seçimlerde kampanyasını bu fikir çerçevesinde şekillendirdi ve ikinci kere başkanlığı kazanmayı başardı. Hidalgo 2014’te birinci defa belediye lideri olduğundan bu yana mahallelerin dönüşümü için değerli projelere imza attı. Seinne Irmağı kenarının çok büyük bir kısmını yalnızca yayalar ve bisikletlilerle sınırladı. 2018 yılından bu yana 40 okul bahçesini halkın kullanımına açtı.

Hidalgo’nun mottosu ‘yakınlar kenti.’ Bu hayal gerçekleştiğinde kentlerdeki ömür stilinin yine şekilleneceğine inanıyor.

Bu fikrin ardında, Hidalgo’ya danışmanlık da yapan, Sorbonne Üniversitesi profesörlerinden Carlos Moreno var. Aslında bu fikir çok yeni değil, 1920’lerde, ABD’li kent planlamacısı Clarence Perry’nin önerdiği ve şemasını hazırladığı ‘mahalle birimi’ fikrine benziyor. Moreno projeyi şöyle özetliyor: “Bir kentliye memnunluk veren ögeler, iyi şartlarda yaşamak, hayatını geçindirecek kadar para kazanmak, eğitim almak ve boş vakit. Hayat kalitesini artırabilmek için tüm bu ögelere erişim mühletini kısaltmak gerekiyor.”

Carlos Moreno Ted Talk’taki konuşmasında konseptin detaylarını anlatmış: (Yazı Ted Talk konuşmasından alınmıştır) “… Kentler 15 dakikalık yürüyüş yahut bisiklet sürüşü aralığında tekrar tasarlanmalı. Beşerler kentsel tecrübenin özünü oluşturan şeyleri deneyimleyebilmeli: İşe, barınacak bir yere, besine, sıhhat hizmetlerine, eğitime, kültüre ve hür vakte erişebilmek… Çağdaş kentlerin işlev bozukluklarını ve rezilliğini kabul edişimiz zirve noktasına ulaştı. Bunu değiştirmeliyiz. Adalet uğruna, kendi iyiliğimiz uğruna ve iklim uğruna değiştirmek zorundayız… 15 dakikalık kentlerin yapı taşları olan dört yol gösterici unsur etrafında, kentleri yine düşünüp taşınmalıyız. Birincisi, yeşil ve sürdürülebilir bir kent için ekoloji. İkincisi, indirgenmiş uzaklıklar ve öteki aktiviteler için yakınlık. Üçüncüsü, dayanışma: Beşerler ortasında bağ kurmak için. Son olarak, iştirak vatandaşları muhitin dönüşümüne aktif halde dahil etmeli… Beni yanlış anlamayın, kentlerin kırsal küçük köylere dönüşmesi ismine ava çıkmadım. Kent hayatı canlı ve yaratıcıdır. Kentler ekonomik dinamizm ve inovasyon yerleridir. Lakin kentsel hayatı daha keyifli, atik, sağlıklı ve esnek hale getirmeliyiz. Bunu yapmak için herkesin –gerçekten herkesin, hem kent merkezinde yaşayanların hem de varoşların — yakınlık dahilindeki tüm temel hizmetlere erişimi olduğundan emin olmalıyız… 15 dakikalık kentin üç temel özelliği olmalı. Birincisi, kentin ritmi insanları izlemeli, otomobilleri değil. İkincisi, her bir metrekare farklı bir hedefe hizmet etmeli. Son olarak, mahalleler daima öteki yerlere seyahat etmeden içinde yaşayabileceğimiz, çalışabileceğimiz ve başarılı olabileceğimiz biçimde dizayn edilmeli.”

15 dakikalık kent, sakinlerinin tüm günlük gereksinimlerini yürüyerek ya da bisikletle karşılayabileceği ‘şehircik’ler… Çocuğunuzu okula mı götüreceksiniz? 10 dakika yürüyün kâfi. Doktora mı gideceksiniz? Köşeyi dönün klinik çabucak sağınızda. Hoş bir restoranda yemek mi istiyorsunuz? Çabucak şuracıkta, marketin karşısında… Bu konseptin hedefi bir sakinin gereksinimi olan yaşama, çalışma, tedarik etme, öğrenme ve eğlenme faaliyetlerinin 15 dakikalık bir alan içerisinde gerçekleştirilebilmesi.

Carlos Moreno’nun tanınan hale getirdiği konsept, pandemiyle birlikte daha da cazip görünmeye başladı. Pek çok kişi meskenden çalıştı, semtini tanımayanlar yakın etraflarını öğrendi, komşularını tanımaya başladı. Özcesi yerelliği keşfetti! Carlos Moreno, pandemi sonrası kent hayatına geri dönüşün asla olmayacağını söylüyor ve ’15 dakikalık şehir’ konseptinin dünyanın dört bir yanındaki metropollerin gündemine girdiğini sav ediyor.

Haksız da değil!

New York belediye lider adayı Shaun Donovan zaferin anahtarı olarak bu konsepti benimsedi. Milano Belediye Lideri Giuseppe Sala, 15 dakikalık kent planını açıkladı. Madrid, Ottowa, Seattle da gibisi projeleri hayata geçirecek kentler. Melbourne’da Planlama Bakanı, kent genelinde ‘20 dakikalık mahalle’ pilot programını başlattı. İrlanda da yerleşim bölgeleri ile ortak alanlar ortasındaki araba kullanımını azaltmayı sağlamak, insanların meskenlerinden 10 dakikalık yürüyüş ya da bisikletle gereksinimlerine ulaşabilmeleri için ‘10 dakikalık şehir’ler üzerinde çalışıyor.

Kimi psikologlar 15 dakikalık kentlerin yaratacağı aidiyet hissinin insanları daha memnun edeceğini, koronavirüs üzere harikulâde şoklara karşı dirençli olmamızı sağlayacağını sav ediyor. Kuşkucular ise bu türlü bir kent planının toplumsal bölünmeleri daha keskin hale getireceği, eşitsizlikleri artırabileceği görüşünde.

Sorular çok olsa da ‘15 dakikalık’ kentler yabana atılmayacak bir süratle çoğalacak üzere görünüyor. Türkiye’deki kentlerde gibisi bir yaklaşım olabilir mi dersiniz…

‘Filtre’li hayatlar

Artırılmış gerçekliğin (AR) en yaygın kullanımlarından biri hoşluk filtreleri. Bu uygulamalar tam bir çılgınlık! Londra’da yapılan bir araştırmaya katılan bayanların yüzde 90’ı cilt tonlarını eşitlemek, burun ve çenelerini yine şekillendirmek, kendilerini daha zayıf göstermek için hoşluk filtrelerini kullandığını söylüyor.

Hoşluk filtreleri, yüzün özelliğini algılayıp değiştirmek için yapay zekayı kullanan fotoğraf düzenleme araçları. Bu filtreler, selfie kültürünün yükselmesi ve toplumsal medya çılgınlığı ile birleşip bilhassa genç kızları tesiri altına aldı. Durum o kadar tuhaf bir halde ki gençler, filtrelenmiş fotoğraflar ile sıradan fotoğrafları ayırt etmekte bile zahmet çekiyor.

Facebook ve Instagram, 600 milyondan fazla kişinin platformlarındaki artırılmış gerçeklik filtrelerini kullandığını sav ediyor. Snapchat’de de yüz milyonlarca kişi uygulamadaki filtrelerle ‘eğleniyor’, ‘güzelleşiyor.’ Öbür aplikasyonları da düşününce durum daha da tuhaflaşıyor. Üstelik pandemideki karantina süreçlerinde hoşluk filtreleri uygulamalarının kullanımı yüzde 20, fotoğraf ve görüntülerin düzenlemesi için harcanan mühlet ise yüzde 25 artmış.

Filtrelerin gücü ve yaygınlığı düşünüldüğünde tesirleri hakkında yapılan araştırmaların sayısı fazla değil. Lakin genel görüş çok da temiz olmadıkları tarafında. Hoşluk filtrelerinin estetik ve kozmetik operasyonları teşvik ettiği de biliniyor.

Galler Üniversitesi’nden Claire Pescott, gençlerin toplumsal medyadaki davranışları üzerine yaptığı araştırmalarla tanınıyor. Pescott’a genç kızların artırılmış gerçeklik filtrelerini öncelikle güzelleşme aracı olarak gördüğünü, 11, 12 yaşındaki çocukların bile bu filtrelerin büyüsüne kapıldığını söylüyor. Pescott’a nazaran gençlerin kendi fizikî görünüşleri ve dijital görünümleri ortasında gezinmelerinin psikolojileri üzerinde uzun vadeli sonuçlarının ne olacağı net değil.

Uzmanlar kişinin dijital olarak geliştirilmiş ‘kusursuz’ fiziği ile gerçek görünümü ortasındaki uçurumun disfori yarattığını düşünüyor. Bu ‘eğlenceli’ görünen uygulamaların gençler ortasında yaygınlaşan depresyon, yeme bozukluğu üzere ruhsal meseleleri tetiklemesi şaşırtan değil.

Üstelik bu uygulamalar yalnızca gençler ortasında yaygın değil. Giderek artan Zoom toplantıları ileri yaştaki milyonlarca kişinin görünümleriyle ilgili takıntılarını da tetikliyor. Önemli bir iş toplantısında bile olsanız kendinizi ekranda uzun saatler boyunca görmek ‘kusurlarınıza’ odaklanmanıza neden olabiliyor. Hatta bu takıntıya bir isim de bulunmuş: Zoom dismorfisi! Görüntü konferans uygulamalarının estetik tıp dünyasını nasıl etkilediği merak eden Harvardlı araştırmacılar, milletlerarası bir dermatoloji tertibindeki 130 uzmanla görüşmüş. Pek birden fazla pandemi sürecinde estetik uygulama için kendilerine başvuranların sayısının arttığını söylemiş. Dermatologların yüzde 85’inden fazlası kendilerine başvuranların büyük bir çoğunluğunu görüntü konferans imgelerinden rahatsız olanların oluşturduğunu belirtiyor. Amerikan Yüz Plastik ve Rekonstrüktif Cerrahi Akademisi de geçen yıl burun, yüz germe, göz kapağı kaldırma üzere taleplerin arttığını açıkladı. Bu çılgınlık nereye varacak şimdi muhakkak değil. Fakat gerçekle ortamıza ‘filtre’ koymayıp diğeri değil kendimiz olarak daha hoş görünmesek bile psikolojimizin daha sağlıklı olacağını söylemek çok da yanlış değil.

Karar