Mustafa Kemal Atatürk, 10. yıl nutkunda cumhuriyetin ilanının en büyük bayram olduğunu lisana getirmiştir. 4 yıl süren Kurtuluş Savaşı’nın akabinde vatan toprakları emperyalist işgalci güçlerden kurtarılmış, ve sonunda 29 Ekim 1923 günü Osmanlı’nın saltanat idaresi sona erdirilerek ” resmen ilan edilmiştir.
ATATÜRK’ÜN CUMHURİYET İLE İLGİLİ KELAMLARI
* Cumhuriyet, fikir özgürlüğü taraftarıdır. Samimi ve legal olmak kuralıyla her fikre hürmet ederiz.
* Ey yükselen yeni nesil! İstikbal sizsiniz. Cumhuriyeti biz kurduk, onu yükseltecek ve yaşatacak sizsiniz.
* Türk milletinin karakterine ve adetlerine en uygun olan yönetim, Cumhuriyet yönetimidir.
* Cumhuriyet, yeni ve sağlam esaslariyle, Türk milletini emin ve sağlam bir istikbal yoluna koyduğu kadar, asıl fikirlerde ve ruhlarda yarattığı güvenlik itibariyle, tamamen yeni bir hayatın müjdecisi olmuştur. 1936 (Atatürk’ün S.D. I, S. 372)
* Türkiye Cumhuriyeti mesut, muvaffak ve muzaffer olacaktır. 29 Ekim 1923 (Nutuk II, S. 814-15)
* Cumhuriyetimiz o denli zannolunduğu üzere zayıf değildir. Cumhuriyet ücretsiz da kazanılmış değildir. Bunu elde etmek için kan döktük. Her tarafta kırmızı kanımızı akıttık. İcabında kurumlarımızı müdafaa için lâzım olanı yapmağa hazırız. 1923 (Atatürk’ün S.D. III, S. 71)
* Onlar, çarçabuk anlayacaklardır ki, çürümüş bir hanedanın, halife unvanıyla başının üstünden zerre kadar uzaklaşmasına imkân kalmayacak surette korumasının mecburî kılan bir devlet halinde, cumhuriyet yönetimi ilân olunsa bile, onu yaşatmak mümkün değildir. 1927 (Nutuk II, S. 831)
* Bugünkü hükûmetimiz, devlet teşkilâtımız direkt doğruya milletin kendi kendine, resen yaptığı bir devlet teşkilâtı ve hükûmettir ki, onun ismi Cumhuriyettir. Artık hükûmet ile millet ortasında mazideki ayrılık kalmamıştır. Hükümet millettir ve millet hükûmettir. Artık hükûmet ve hükûmet mensupları kendilerinin milletten başka olmadıklarını ve milletin efendi olduğunu büsbütün anlamışlardır. 1925 (Atatürk’ün S.D. II, S. 230)
* Son yıllarda milletimizin fiilen gösterdiği kabiliyet, istidat, idrak, kendi hakkında makus fikir besleyenlerin ne kadar gafil ve ne kadar tetkikten uzak görünüşe düşkün beşerler olduğunu pek hoş ispat etti. Milletimiz haiz olduğu özelliklerini ve liyakatini hükûmetinin yeni ismiyle medeniyet dünyasına daha çok çarçabuk göstermeğe muvaffak olacaktır. Türkiye Cumhuriyeti, cihanda işgal ettiği mevkiye lâyık olduğunu yapıtlarıyla ispat edecektir.
* Temeli büyük Türk milletinin ve onun kahraman evlâtlarından mürekkep büyük ordumuzun vicdanında akıl ve şuurunda kurulmuş olan Cumhuriyetimizin ve milletin ruhundan mülhem prensiplerimizin bir bedenin ortadan kaldırılması ile bozulabileceği fikrinde bulunanlar, çok zayıf dimağlı bedbahtlardır. Bu üzere bedbahtların, Cumhuriyetin adalet ve kudret pençesinde lâyık oldukları muameleye maruz kalmaktan öteki nasipleri olmaz. Benim naçiz bedenim birgün elbette toprak olacaktır, lakin Türkiye Cumhuriyeti ebediyen yaşıyacaktır. Ve Türk milleti emniyet ve saadetinin kefili olan prensiplerle medeniyet yolunda, tereddütsüz yürümeğe devam edecektir. 1926 (Atatürk’ün S.D. III, S. 80)
* Gelecek jenerasyonların Türkiye’de Cumhuriyetin ilanı günü, ona en merhametsizce hamle edenlerin başında, cumhuriyetçiyim tezinde bulunanların yer aldığını görerek şaşıracaklarını asla farz etmeyiniz! Tersine, Türkiye’nin münevver ve cumhuriyetçi çocukları, bu türlü cumhuriyetçi geçinmiş olanların gerçek zihniyetlerini analiz ve tesbitte hiç de tereddüde düşmeyeceklerdir.
* Cumhuriyet rejimi demek, demokrasi sistemi ile devlet hali demektir. Biz Cumhuriyeti kurduk, o on yaşını doldururken demokrasinin bütün icaplarını sırası geldikçe uygulamaya koymalıdır. 1933 (Afetinan, Atatürk Hakkında B. H., S. 251)
Karar
