TANER AY
Benim neslim Spartaküs’ü Kirk Douglas’ın suretinde gördü, kim olduğunuysa Howard Fast’ten öğrendi. Fakat, Fast’in yazdığı bütünüyle kurgusal bir Spartaküs’tü ve tarihî açısından en ufak bir kıymeti yoktu. Arthur Koestler’in ondan epey farklı Spartaküs’ünüyse daha sonra okuduk. İkisi de bir firârî köleyi hangi kaynaklara göre bir ihtilâlciye dönüştürmüşlerdi, bilinmiyor. Kızlarına en sevdiği tarihi kahramanın Spartaküs olduğunu söyleyen Karl Marx’ın onun bir ihtilâlci olduğunu düşünmesine neden olan kaynaklarının sıhhati de şüpheliydi. Zira, Spartaküs ve arkadaşları ardlarında yazılı bir evrak bırakmadıkları üzere, Plutarkhos’un, Appianos’un ve Sallustius’un Spartaküs’e dair fazla konuşmadıklarını da farklı bir hakikattı. Kaldı ki, bunlar kısa ve sıkıntılı metinlerdi. Ayrıyeten, hepsi de isyândan oldukça sonra yazıldıklarından, Roma ve Yunan kaynaklarından sıhhatli bir Spartaküs çıkartmak imkânsızdı.
Spartaküs, kim ne yazarsa yazsın, aslında bir bilinmeyendir. Trakyalı olduğu kesin üzereyse de, Trakya’daki halkına ait yalnızca kimi iddialar bulunuyor. Meğer, Maedi, Bessi, Getae yahut Odrysi isimleriyle zikredilen Trakyalı halkların etnik kökenleri farklıydı. Spartaküs Savaşı’nın tıpkı vakitte bir etnik çatışma hikayesi olduğunu belirten Barry Strauss yazmıyor lakin, Birinci Köle Savaşı’nda da (M.Ö. 135-132), İkinci Köle Savaşı’nda da ( M.Ö. 104-100) etnik çatışma ögenin oldukça tesirli olduğu ortaya çıkıyor. Bu savaşların asileri daima Anadolu topraklarından getirilmiş kölelerdi. Ayrıyeten, Trakyalı Spartaküs için ‘gladyatör’ denmesine rağmen, onun arenalara çıkıp dövüşmüş bir ‘murmillo’ olduğundan kuşkuluyum. Spartaküs’ün firârdan evvel Capua’da yalnızca bir ‘gladyatör adayı’ olarak bulunduğunu düşünüyorum.
‘BÜYÜK CÜSSELİ BİR ADAM’ OLMASI AKLA TÜRK PEHLİVANLARI GETİRİYOR
Kronik Kitap’tan Samet Özgüler’in çevirisiyle çıkan ‘Spartaküs-Roma’yı Sarsan Köle Savaşı’ isimli yapıtı, elimdekileri bırakıp çabucak okudum. Barry Strauss’unkinin, bugüne kadar okuduğum en iyi Spartaküs kitabı olduğunu söyleyebilirim. Çok şey öğrendim. Onun Kirk Douglas’ın bilakis ‘büyük cüsseli bir adam’ olmasıysa aklıma daima bizim pehlivanları getirdi. Zira, ‘büyük cüsseli’ Türk pehlivanlarının pek birçok Spartaküs’ün memleketi olarak düşündüğümüz Trakya/Balkan topraklarından çıkmıştır. Howard Fast’in ve Arthur Koestler’in bilakis, Barry Strauss, şu yorumu yapıyor: “Spartaküs’ün köleliği kaldırmak isteyip istemediğini bilmiyoruz.” Şayet onun köleliği kaldırmak üzere bir niyeti hiç olmadıysa, Karl Marx başta olmak üzere soldakilerin Spartaküs Savaşı’nı yanlış yorumladığı açıklık kazanıyor.
ROMA’DAKİ SİSTEMİ YIKAN ‘KÂBÛS’
Spartaküs’ün M.Ö. 71 yılının ilkbaharında Silarus Nehri’nin üst kısmındaki muharebede öldüğü yazılmıştır. Lakin, cesedi bulunamamıştır. Onun vefatından sonra, Crassus, köleler ordusundan yakalanan binlerce kişiyi Via Appia boyunca çarmıha germiş, kuzeye gerçek kaçmaya çalışanlarınıysa Pompeius öldürmüştür. Sanki, eski muharrirlerin Spartaküs’ün savaşırken öldüğünü yazmaları, bir uzlaşma mıydı? Bilinmiyor. Niyeti ne olursa olsun, Spartaküs’ün vefatıyla, yaşarken olduğundan daha güçlü bir sembol hâline geldiği muhakkaktır. Bu da herkese kendi Spartaküs’ünü yazma imkânını sağlamıştır. Sizse hangi Spartaküs’ü istiyorsanız, onu okuyabilirsiniz. Onda ilkel kabile komünizminin altın çağını arıyorsanız, Howard Fast’in romanı eşsizdir. Buna karşılık, davasına ihanet eden melankolik bir Spartaküs’ün peşindeyseniz, Arthur Koestler’i öneririm. Fakat, Barry Strauss’un da değindiği bir hakikatı artık ıskalamayalım: Spartaküs Savaşı, aslında, Roma’da cumhuriyet sisteminin yıkılmasına yol açan bir kâbûstu…
KUBRICK’TEKİ VARINIA STRAUSS’TA İSMİ BİLİNMEYEN ‘TRAKYALI KADIN’
Spartaküs’ün ismi bilinmeyen bayanına gelince, o, çoğumuz için hâlâ Stanley Kubrick’in sinemasındaki Jean Simmons’un Varinia’sından öbür biri değil… Barry Strauss’un kitabının ‘Trakyalı Kadın’ kısmıysa çok enteresan. Bu bayan, Jean Simmons’un Varinia’sından çok Büyük İskender’in annesi Olympias’a benziyor. O da Dioynsios için dans eden ve yılan besleyen biridir. “İtalya’ya nasıl geldiği, Spartaküs ile nasıl tanıştığı, bir köle olup olmadığı aşikâr değildir.” Lakin, ismi bilinmeyen bu Dioynsiosçu bayanın, Capua’dan Spartaküs ile firâr ettiğini biliyoruz. Dionynsios dininin bir devir Roma’nın alt sınıfları için umut, yönetici sınıfları içinse tehlike arz ettiği mutlaktır. Hatta, yönetici sınıflarda, Dionynsiosçu korkusu, köle şiddeti kaygısından daha baskındı. Herkese Strauss’un bu nefis kitabını, Nic Fields’ın vaktiyle Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları’ndan çıkmış olan ‘Spartacus ve Köle Savaşı’ isimli yapıtıyla birlikte okumalarını tavsiye ederim. Zira, Fields’ın kitabındaki haritalar muharebe alanlarının arâzî yapısı ve taktikler konusunda okura oldukça bilgi veriyor.
Karar
