Azerbaycan Cumhuriyeti’nin 30 yıldır Ermenistan’ın işgali altında bulunan topraklarını geri alması kıymetli bir muvaffakiyet. Bunun için öncelikle Karabağ’ın azadlığını kutlayalım. Bu hoş gelişmenin daha hoş gelişmelere vesile olmasını, kardeş Azerbaycan halkının özgüvenle geleceğe bakmasını kolaylaştırmasını dileyelim…  

Çünkü Karabağ’ın işgali Azerbaycan toplumu üzerinde çok büyük travma oluşturdu. Bağımsızlığın sevincini ve coşkusunu yaşayan kuşak, Rus ordusunu gerisine alan bir avuç Ermeni askeri tarafından ülkenin yüzde yirmisinin ele geçirilmesine şahit oldu; Azerbaycan ordusunun elinden hiçbir şey gelmediğini gördü. Otuz yıl bu haletiruhiyenin gölgesinde geçti. Artık bugünkü muvaffakiyetle hayal kırıklıkları büyük ölçüde tamir edildi, ümitsizlik bulutları dağıtıldı. Azerbaycan’ın önünde hoş bir geleceğin ümidi belirdi.  

Pekala, Karabağ’daki toprakların kurtarılması Azerbaycan idaresi için her ne kadar gurur verici bir muvaffakiyet olsa da imzalanan mutabakat Türk tarafını siyasi olarak tatmin edecek bir mahiyette mi?   

*** 

Bu sorunun yanıtını verebilmek için asıl sıkıntının ne olduğunu, Karabağ ihtilafının nereden kaynaklandığını bilmek lazım. Bunun için göz önünde tutmamız gereken konu Rusya’nın tarih boyunca bu bölgede izlediği siyasetin mahiyeti ve Rus jeopolitik cihanında bu bölgenin jeostratejik anlamı… Çarlık Rusya’sı, Sovyet Rusya’sı ve Putin Rusya’sının ortak gayeleri, ortak politik enstrümanları, ortak tehdit algıları… Son Karabağ savaşının başladığı günlerde bu sütunlarda dikkat çektiğim konu… Tekraren söyleyeceğim: Gerek bugün Karabağ’da karşımıza çıkan sorunun, gerekse Nahcıvan’la ilgili şimdi görünürde su yüzüne çıkmamış tehdit algılarının Rus emperyal siyasetinin Kafkasya ve Transkafkasya konusundaki klasik tavrının yapıtları olduğunu görmek mümkün.  

Çarlık Rusya’sının evvel işgal ettiği Kırım yarımadasında, sonra Kafkasya’da demografik karakteri değiştirmeye yönelik iskân siyasetini hatırlayalım. Transkafkasya bölgesinde ise Rusların Ermeni nüfusu Türk ve Müslüman toplulukların Türkiye ile temasını kesecek biçimde iskana yöneldiğini görüyoruz. Sözgelimi Zengezur bölgesine yönelik ağır Ermeni göçü Moskova’nın ince hesaplamalarının sonucuydu. Böylelikle Çarlık döneminde Azerbaycan’la Nahçıvan ortasında oluşturulan bu yapay nüfus koridoru Sovyet devrinde Ermenistan’a bağlanmak suretiyle aslında Azerbaycan’ın Türkiye ilişkisi ortadan kaldırılmıştı.  

*** 

Bugüne gelecek olursak… İmzalanan muahede Karabağ bölgesinde Türk nüfusun yaşadığı -ve artık Azerbaycan ordusunca kurtarılmış bulunan- toprakları Azerbaycan’a bırakıyor. Ermenilerin yaşadığı kısım ise herhalde fiilen Ermenistan denetiminde kalacak. Laçın Koridoru hakkındaki unsur bunu gösteriyor. Benzeri bir husus de ismi anılmadan Megri Koridoruna tahsis edilmiş. Demek oluyor ki (uluslararası hukuk prestijiyle resmen Azerbaycan’a bağlı olan) Dağlık Karabağ ile Ermenistan’ın ilgisi Azerbaycan ile Nahcivan bağlantısıyla birebir statüde kabul edilmiş.  

Tarafların kabul ettiği “çözüm” bu haliyle çok daha evvelden de sağlanabilirdi oysa… Ermenilerin savaşa ve işgale münasebet diye gösterdikleri tez neydi? Karabağ’da Ermeni nüfusunun tarih boyunca çoğunlukta olduğu ve bu bakımdan Ermenistan’la birleşmesinin yanlışsız olacağı. Ermenilerin burada tarih boyunca çoğunlukta olmadıkları biliniyor. Aksini söyleyebilecek tek bir tarihçi yok. Hâkim bir ülkedeki bir etnik kümenin çoğunluk oluşturduğu bölgenin öbür bir ülkeye bağlanması gerektiği görüşü de milletlerarası hukuka sığmıyor. Buna karşın Türkiye ve Azerbaycan tarafı işgalin akabinde bir tahlil yolu sundular Ermenilere: Toprak takası. Karabağ’ın Ermenilerce meskûn kısmının Ermenistan’a bırakılması karşılığında Azerbaycan ile Nahcıvan’ı ayıran Zengezur bölgesinde koridor oluşturmaya yetecek ölçüde toprak.  

Başlangıçta Ermeni tarafının da sıcak baktığı bu tahlil formülüne Rusya istemediği için Erivan da hayır dedi. Rusya’nın bu formüle itirazının sebebi malum. Bugün gelinen nokta Karabağ’ın Ermenilerce meskûn kısmının Ermenistan’a bırakılmasını öngören lakin Azerbaycan ile Nahcıvan’ı ayıran bölgede ise sadece “Rusların denetiminde bir kara koridoru” açılmasından kelam eden barış anlaşması…  

Sonuç olarak Dağlık Karabağ’daki işgal ve savaş sürecinde kim kazandı, kim kaybetti, kim daha çok kaybetti, kim daha çok kazandı… diye bakılırsa problemin hem kökeni hem de gideceği taraf daha iyi anlaşılabilir.

Karar