İstanbul Sanayi Odası’nın (İSO) “Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu 2020” araştırmasına nazaran, TÜPRAŞ; bir kere daha üretimden satışlara nazaran 58,6 milyar lirayla en büyük sanayi kuruluşu oldu. Ford Otomotiv 45,2 milyar lirayla ikinci, Oyak-Renault Araba Fabrikaları ise 31,2 milyar lirayla üçüncü oldu.
İSO İdare Şurası Lideri Erdal Bahçıvan tarafından açıklanan, “Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu-2020” araştırmasına nazaran, 2020 yılında üretimden satışlara nazaran en büyük kuruluş geçen yıl olduğu üzere 58 milyar 593 milyon TL ile Türkiye Petrol Rafinerileri A.Ş. (TÜPRAŞ) oldu.
45 milyar 223 milyon lira ile Ford Otomotiv Sanayi AŞ ikinci, 31 milyar 242 milyon lira ile Oyak-Renault Araba Fabrikaları A.Ş.’nin üçüncü, 30 milyar 812 milyon lira ile Toyota Otomotiv Sanayi Türkiye A.Ş. ise dördüncü sırada yer aldı.
“PERFORMANSI EN DÜŞÜK DÖRDÜNCÜ ÜLKEYİZ”
İSO İdare Şurası Lideri Erdal Bahçıvan, “İSO 500 Büyük 2020” sonuçlarının, endüstrinin iktisadın güçlü bir sac ayağı olduğunu ortaya koyduğunu söz etti. Lakin bunun sürdürülebilir olması için yeni gelişmeler ve bilgiler ışığında da kıymetlendirilmesi gerektiğini belirten Bahçıvan, “özellikle son birkaç aydır Türkiye’nin dünya sanayi bilgilerinden negatif ayrıştığını” söyledi.
Bahçıvan, şöyle konuştu:
“Nisan 2021’de 55,8 olarak ölçülen ‘Küresel İmalat Sanayi Satınalma Yöneticileri Endeksi (PMI)’ son 11 yılın en yüksek düzeyine ulaşmış görünüyor. En büyük ihracat pazarımız olan ‘Euro Bölgesi PMI endeksi’ de 62,9’luk düzeyi ile 24 yıllık data geçmişinin rekoruna imza atıyor. Buna rağmen Türkiye PMI endeksinin nisanda 50,4’lük düzeyiyle dünyadan negatif ayrışmasını her kısmın dikkate alması gerekiyor. Dünya endüstrisi, 2009 yılından bu yana en olumlu günlerini yaşarken, küresel kıyaslama yapabilme noktasında en bedelli ve muteber marka olan ve imalat kesiminde 34 iktisatta ölçülen PMI datalarında performansı en düşük dördüncü ülke olduğumuzu göz gerisi etmememiz gerekiyor. Bunun temel sebeplerine kesinlikle inmeliyiz.”
“ENFLASYONUN OLDUĞU ORTAMDA YATIRIM OLMAZ”
Türkiye’de sanayi üretiminin dünyadan negatif ayrışmasında, enflasyon ve finansman piyasalarında tekrar başlayan aksiliklerin en temel iki neden olduğunu vurgulayan Bahçıvan, şunları söyledi:
“Öte yandan, yurt dışından gelen hammaddelerin fiyatlarında yaşanan yüksek boyutlu artışlar sanayicimiz üzerinde giderek daha fazla baskı yaratmaktadır. Bu artışlar, ek bir işletme sermayesi ve buna bağlı bir finansman muhtaçlığı oluşturması bakımından önümüzdeki günler için çok önemli bir gerilim kaynağı olacaktır. Bu yıl sanayicimiz açısından bir öteki değerli gerilim kaynağı da enflasyondur.
Biz endüstriciler olarak asla ve asla yüksek enflasyonlu bir ortamda yaşamak istemiyoruz. Enflasyonun toplumlar için de ekonomiler için de, endüstriler için de öngörülemezlik, istikrarsızlık olduğuna inanıyoruz. Onun için ne yapıp edip enflasyon gayretini kesinlikle kazanmalıyız. Enflasyonun olduğu ortamda kolay kolay yatırım yapılmaz. Hakikaten geçen yıl yatırım teşvik evraklarında yaşanan yüksek oranlı artışa karşın, yatırım iştahının fiiliyata dönmediğini son devirlerde net bir biçimde gözlemliyoruz.”
İSO 500 İHRACATI YÜZDE 12,8 GERİLEDİ
Araştırma sonuçlarına nazaran, Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu’nun üretimden satışları 2020 yılında 1 trilyon 22 milyar liradan 1 trilyon 179 milyar liraya yükselerek yüzde 15,3 oranında arttı. Büyüme performansı, 2018’deki yüzde 34,5 ve 2019’daki yüzde 16,4’lük artışlar ile karşılaştırıldığında yavaşladı. İSO İdare Şurası Lideri Erdal Bahçıvan “Tüketici enflasyonu ile arındırıldığında 2020 yılında üretimden satışlar gerçek olarak yalnızca binde 6 artış gösterdi. Bu oran son dört yılın en düşük gerçek artışı oldu. 2020 yılında görülen bu yavaşlamada Covid-19’a karşı uygulanan kısıtlamalar ve global pazarların bir müddet kapalı kalması alışılmış ki tesirli oldu. Yılın ikinci yarısında talep toparlanmaya başlasa da finansal dalgalanma, yükselen faizler ve salgında yükselen ikinci dalga iç satışları sınırladı” dedi.
İSO 500’ün ihracatı da yüzde 12,8 oranında gerileyerek 64,1 milyar dolar oldu. Buna rağmen İSO 500, Türkiye ihracatı içindeki tartısını korudu. 2020 yılında İSO 500 Türkiye ihracatının 37,8’ini, sanayi dalı ihracatının ise yüzde 39,2’sini gerçekleştirdi. 2000’li yılların ortalarından itibaren 460 bandında seyreden ihracat yapan kuruluşların sayısı 2020 yılında da 465 oldu.
FLİYET KARI YÜZDE 55 ARTTI
Araştırmanın temel göstergelerinden İSO 500 Büyük’ün temel fliyetlerinden elde ettiği karı gösteren fliyet karı bir evvelki yıla nazaran yüzde 55 oranında artarak 142,8 milyar lira oldu. Fliyet karlılığı oranı da 2,7 puan artarak yüzde 10,8’e çıktı. Misal formda ölçülmeye başlandığı 2013’ten bu yana 2019 yılı hariç daima artış gösteren “Faiz, Amortisman ve Vergi Öncesi Kar (FAVÖK)” büyüklüğü, 2020 yılında yüzde 43,1 artışla 184,4 milyar liraya çıktı. FAVÖK karlılığı oranı da 2,6 puan artışla yüzde 13,9’a yükseldi. Vergi öncesi periyot kar ve ziyan toplamı da yüzde 50,1 artarak 92,5 milyar TL oldu. Sanayi kuruluşlarının karları 2020 yılında artış eğilimi gösterdi.
FİNANSMAN MASRAFLARINDAKİ ARTIŞ 39,2 OLDU
İSO 500’ün karlılık datalarına nazaran, fliyet karlılığındaki iyileşmenin yanı sıra bilhassa net kambiyo karlarının tesiriyle üretim fliyeti dışı gelirlerdeki artış da karlılığa olumlu katkı yaptı. İSO 500’ün başka fliyetlerden olağan gelir ve karları 237,9 milyar lira iken, masraf ve ziyanları 194,4 milyar lira olarak gerçekleşti. Bu iki sayı ortasındaki fark alındığında, İSO 500’ün 43,4 milyar liralık üretim fliyeti dışı net gelir elde etti.
İSO Lideri Bahçıvan “2020 yılında Covid-19 salgını ile oluşan finansal şartlar içinde Türk lirasındaki paha kaybı, enflasyondaki artış ve faiz oranlarındaki dalgalanmalar sonucunda bir evvelki yıla nazaran finansman yükü değerli ölçüde arttı. 2020 yılında İSO 500’ün finansman masrafları yüzde 39,2 artışla 88,8 milyar liraya yükseldi. Bununla birlikte, fliyet karı yüzde 55’lik artışla 142,8 milyar liraya çıktı ve bu sayede finansman masraflarının fliyet karına oranı yüzde 69,3’ten yüzde 62,2’ye geriledi. Yaşanan bu izafi iyileşmeye karşın, sanayi kuruluşları ana fliyetlerinden elde ettikleri karların hala hayli kıymetli bir kısmını finansman masraflarına ayırmaya devam etti” dedi.
“KREDİLER SANAYİ DIŞI BÖLÜMLERE YÖNELDİ”
İSO 500’ün toplam mali borçları 2020 yılında yüzde 23 oranında artarak 406,3 milyar liradan 499,6 milyar liraya ulaştı. Borçların vadelerine nazaran gelişiminde ise kısa vadeli mali borçlar yüzde 22,4’lük artışla 168,3 milyar liradan 206 milyar liraya yükseldi. Uzun vadeli mali borçlar ise yüzde 23,3 oranında artarak 238 milyar liradan 293,5 milyar liraya çıktı.
İSO İdare Heyeti Lideri Erdal Bahçıvan şunları söyledi:
“Burada bir noktaya dikkatinizi çekmek istiyorum. 2020 yılında Türkiye’de yüzde 35’lerde seyreden epey güçlü bir kredi büyümesi yaşanırken, İSO 500’ün mali borçlarındaki artışın yüzde 23’le sonlu kalması, kredilerin daha çok sanayi dışı bölümlere yöneldiğini gösteriyor. Yeniden 2017 ve 2018 yıllarında artış eğilimi gösteren kısa vadeli mali borçların toplam mali borçlar içindeki hissesi, 2019’da yüzde 41,4’e, 2020’de ise yüzde 41,2’ye geriledi. Son iki yılda gerek borç yapılandırmaları gerekse farklı finansal enstrüman seçeneklerine karşın kısa vadeli mali borçların toplam mali borçlar içindeki hissesi yatay seyrini korudu.”
DURAN VARLIKLARIN HİSSESİ YÜZDE 2,8 AZALDI
En kıymetli göstergelerden toplam varlıklar içinde dönen ve duran varlıklar bağlantısına bakıldığında İSO 500’de duran varlıkların toplam etkinler içindeki hissesi 2015 yılında yüzde 46,3’e kadar yükseldikten sonra gerilemeye başlayarak 2019 yılında yüzde 39,1 oldu. 2020 yılında duran varlıkların hissesi 2,8 puan daha azalarak yüzde 36,3’e geriledi.
Olağan dışı şartlar firmaları likit varlıklara yöneltirken, duran varlık yatırımlarını sınırladı. Erdal Bahçıvan, şu değerlendirmeyi yaptı:
“Her ne kadar duran varlıklar son yıllarda düşüş eğiliminde olsa da buna yol açan bir faktöre daha dikkatinizi çekmek istiyorum. Biliyorsunuz en son enflasyon muhasebesi uygulaması 2004 yılında yapılmıştı. Sonrasında firmaların bilançolarında tekrar değerleme süreci ekseriyetle yapılamadı. Son 3 yılda yüksek enflasyonun hayatımıza yine girdiği göz önüne alındığında, endüstrimizin duran varlığını tekrar değerleme muhtaçlığı açıkça görülüyor. Sanayicilerimizin son devirlerde yine değerleme taleplerini giderek daha sık bir formda lisana getirmeleri de bunu gösteriyor.”
KDV YÜKÜ YÜZDE 14,3 ARTTI
İSO 500’ün devreden KDV yükü bir evvelki yıla nazaran yüzde 14,3 oranında artarak 12,4 milyar lira oldu. Bahçıvan “Bu sayı, İSO 500’ün toplam mali borçlarının yüzde 2,5’i seviyesinde. Sanayicilerimizin yüksek finansman muhtaçlığı sürerken, kuruluşlarımız kıymetli bir kaynağı, sıfır faiz ile devlete borç vermeye devam ediyor. Bu noktada, daima gündeme getirdiğimiz üzere KDV ıslahatının hayata geçirilmesi ve artık endüstrici üzerindeki yükün kaldırılması gerekiyor” diye konuştu.
Yeniden İSO 500’te 2020 yılında kar eden kuruluş sayısı 411’den 423’e yükseldi.
İSO 500’de teknoloji yoğunluğuna nazaran yaratılan katma bedel dağılımına nazaran, 2018 yılında İSO 500’de yaratılan katma bedel içerisinde orta yüksek ve yüksek teknoloji ile yaratılan katma bedel toplamı yüzde 27,5 iken, bu oran 2019’da yüzde 30,4’e, 2020 yılında yüzde 31,2’ye çıktı.
İSTİHDAM YAKLAŞIK YÜZDE 3 ARTTI
İSO 500’ün istihdamı ise 2020 yılındaki tüm olumsuz gelişmelere karşın yüzde 2,9 oranında artarken, ödenen mş ve fiyatlardaki artış da yüzde 14,4 oldu. Teknoloji yoğunluklarına nazaran yaratılan katma kıymet dağılımına bakıldığında, 2018 yılında İSO 500’de yaratılan katma kıymet içerisinde orta yüksek ve yüksek teknoloji ile yaratılan katma paha toplamı yüzde 27,5 iken, bu oran 2019’da yüzde 30,4’e, 2020 yılında yüzde 31,2’ye çıktı.
YABANCI KURULUŞ SAYISINDA AZALMA
İSO 500’de yabancı sermaye hisseli kuruluşların sayısı, 2020 yılında 110’a indi. Bu gelişme, 2009 yılından sonra İSO 500 içinde yer alan yabancı sermaye hisseli kuruluş sayısında yaşanan kademeli gerilemenin devam ettiğini gösterdi. İSO 500’de halka açık kuruluşların sayısı 67 ile yatay seyrini korudu.
Ayrıyeten İSO 500’de yer alan kuruluşların bağlı olduğu oda bilgilerine nazaran sıralanması sonucu endüstrideki Anadolu yükünün arttığı gözlendi. Buna nazaran son yıllarda sayısal olarak düşüş yaşanmasına rağmen en büyük hisse 161 şirket ile hala İstanbul Sanayi Odası’na ilişkin bulunuyor İSO’yu sayının beş yıl evvel 180 olduğunu görüyoruz.
İstanbul’u Ege Bölgesi Sanayi Odası 44 şirket ile izlerken, Ankara 37, Kocaeli 36, Gaziantep 29, Bursa 19 şirket ile yer alıyor.
Karar
