İntikam hedefiyle lüks bir çantaya binlerce lira verir misiniz? Ya da egzotik bir tatil için servet ödemeyi, mücevher almayı ister misiniz? Bu örnekler biraz ‘pahalı’ ve ‘abartı’ üzere görünse de ‘revenge shopping/ intikam alışverişi’ diye bir durum var. Pamuk eller cebe, intikamın en acısı alışverişle alınıyormuş diyeceğim ancak Türkiye’nin ekonomik şartlarında intikam alayım derken meteliğe kurşun atma tehlikesi de var. Pandemiden değil kendinizden intikam almak istemiyorsanız bu trendin büyüsüne kapılmayın.

Trendlere uyamasak da dünyada neler olup bitiyor öğrenmekten bütçemize ziyan gelmez. Aslında intikam alışverişi yeni bir terim değil. Çıkış yeri yeniden Çin! 1980’lerde Çin Ekonomik Islahatı kapsamında ülke yabancı yatırımcılara açıldı. Pek çok yabancı marka Çin’e girdi. Çinliler de bu markaları memnuniyetle benimsedi ve yıllardır yoksun kaldıklarını düşündükleri tüketim eserlerinden intikam almak için mağazaların önünde uzun kuyruklar oluşturdu.

Japonya’nın doğu kıyısındaki Tohoku’da 2011 yılında yaşanan zelzele felaketinden sonra da (9 büyüklüğündeki zelzele ve tsunami nedeniyle 15 binden fazla insan hayatını kaybetti, 2500 kişi hala kayıp) emsal bir eğilim yaşanmıştı. ‘Anı yaşamak lazım’ diye düşünen milyonlarca Japon dilek ettikleri eserlere sahip olmak için alışverişe yöneldi.

11 Eylül hücumlarından sonra da, 2015’te Paris’te Bataclan Tiyatrosu binası etrafı ile birlikte Fransa Stadı yanında yapılan ataklar sonrasında da gibisi bir durumun yaşadığı biliniyor. Yalnızca bir örnek olarak 11 Eylül’den sonraki hafta, lüks Fransız markası Hermes’in satışlarında yüzde 300’lük bir artış yaşanmış.

Tüm dünyada Kovid-19 pandemisiyle birlikte yaşanan ‘kapanma’dan sonra çok daha büyük ölçekli bir ‘intikam alışverişi’ çağı yaşanacağı argümanı var. Karantina, kısıtlama önlemleriyle aylarca meskenlerine kapanan tüketiciler bastırılmış hisler içinde. İntikam alışverişinde tüketiciler, kendilerini iyi hissettiren eserleri satın alarak kaybettikleri vakti telafi ettiklerini düşünüyor. Krizlerden sonra ‘sahte’ gereksinimlerin artış gösterdiği biliniyor, daha doğrusu beşerler gereksinimleri olduğuna kendilerini ikna ediyor.

Kapanma periyotlarında yapılan market alışverişi, konuta yeni bir tencere tava alma, online kitap siparişi verme üzere bir durum değil intikam alışverişi. Eşofmanla yapılan bir yürüyüş, konutta bilgisayar başında çalışma, kanepede oturma rutininden sonra özgür bir toplumsal ömür içinde kullanılmak istenen ‘lüks’lerin peşinde koşmaya duyulan haz.

İNTİKAM, DEĞERLİ BİR ELMAS YÜZÜK MÜ?

Dünya genelinde ekonomik daralmaya neden olan pandemiden sonra savurganlık yapma bahtı olanlar, salgının görece hafiflediği ülkelerde ‘intikam almaya’ başladı bile!

Koronavirüs pandemisinin merkez üssü olduktan sonra alınan sıkı tedbirlerle kısa müddette olağana dönmeyi başaran Çin’de intikam alışverişi geçen yılın Nisan’ında başladı ve tam gaz devam ediyor. Bilhassa lüks eser ve markaların satışında büyük bir artış var. Çin’de geçen Nisan ayında dükkanlar tekrar açıldığında Hermes mağazası bir günde 2,7 milyon dolarlık ciro yaptı. Yeniden ABD’li dev bir mücevher mağazasında 2020 Mayıs ayında yapılan alışveriş bir evvelki yılın tıpkı ayından yüzde 90 fazla oldu. Çin’de geçen yıl tetiklenen ve hala devam eden intikam alışverişi salgını yabancı markaların iştahlarını kabartmış olacak ki pek birden fazla daha fazla mağaza açmak için yarışa girdi.

ABD’de de geçen Ocak ayındaki teşvik paketinden sonra mağaza satışları yüzde 21 arttı. ABD Ulusal Perakende Federasyonu, perakende satışlarının 2021’de yüzde 6,5-8,2 ortasında büyüyeceğini kestirim ediyor, şayet gerçekleşirse bu 2004’ten bu yana en süratli büyüme olacak.

Geçen hafta olağanlaşmaya başlayan İngiltere’de de gibisi bir durum yaşanıyor. Alışveriş merkezleri ve mağazaların bulunduğu caddelerde yaya trafiği yüzde 87 arttı. Mücevher firmaları da satışlarındaki artıştan memnun!

Psikiyatristlerin görüşüne nazaran ‘intikam alışverişi’nin ardındaki motivasyon hayatı yakalama. Çinliler 1980’li yıllarda yabancı markalarla tanışmadan evvel Batı’nın hayat biçiminden geri kaldıklarını düşünüyordu. Bu nedenle de ülkelerinde mağaza açan markaların kapılarının önünde uzun kuyruklar oluşturup çılgınca alışveriş yaparak hayatı yakaladıklarına inandılar.

İntikam almak, kriz vaktine verilen tipik bir reaksiyon olarak da görülüyor. Kimi uzmanlar bu durumu mevt korkusuna karşı koyma eforu olarak yorumluyor. “Hayatta kaldık, başardık artık bu zaferi kutlama zamanı” hissinin da intikam alışverişini tetiklediği görüşünü de eklemek lazım.

Başa dönersek… Ekonomimiz malum, intikam almak için alışveriş yerine makul yollara başvurursak daha iyi olacak üzere görünüyor.

Bu ne felaket!

Bilgisayarınızda ya da telefonunuzda berbat haberlere mi takılıp kaldınız? Uyandığınızda toplumsal medya akışınızda iç karartıcı bir haber görüp daha fazlasını görmek için daima ekranı kaydırıyor musunuz? Çekirdek yemeye başladığınızda duramadığınız üzere saatlerce rahatsız edici içerikler ortasında dolaşıyor musunuz? Tüm bu felaket haberlerinin psikolojinizi bozduğunu bile bile kendinizi engelleyemiyor musunuz? İşte bu durumun bir ismi var: Doomscrolling ya da Doomsurfing. Merriam-Webster Sözlüğü geçen hafta sözcük listesine ‘doomscrolling’ ve ‘doomsurfing’ sözlerini resmen ekledi. Emin olun bu kavramları yakında bol bol duyacağız. Tam bir Türkçe karşılıkları olmasa da ‘doomscrolling’i felaket/ kıyamet kaydırması, ‘doomsurfing’i felaket/ kıyamet sörfü olarak çevirmek mümkün. Ben felaket kaydırması olarak kullanmayı tercih edeceğim.

‘Felaket kaydırması’ 2020’de, Kovid-19 salgını ile birçok insan için neredeyse bir rutin haline geldi. Varsayım ettiğiniz üzere bir oturuşta çok sayıda negatif içerik tüketmek ruh sıhhatimiz için iyi değil! Ne sağlıklı bir uyku kalıyor, ne tat ne tuz!

Bilgi aramakta yanlış bir şey yok lakin karşı konulmaz bir halde saatlerce olumsuz içerikleri okumak abartılı bir tehdit duygusu yaşamaya neden olabiliyor.

Kesin bir karşılığı olmamakla birlikte uzmanlar dert düzeyi yüksek bireylerin felaket kaydırması döngüsüne kapılmasının daha muhtemel olduğunu söylüyor. Bunun nedeni, dertli bir kişilik yapısına sahip olanların olumsuz bilgilere dikkat gösterme dürtüsünün fazla olması. Bir sefer bu sarmala girdikten sonra çıkmak da kolay olmuyor!

Daima olarak kaygı uyandıran içeriklerle haşır neşir olmak fizikî ve zihinsel rahatsızlıklara da neden olabiliyormuş! Bu kısırdöngünün yarattığı anksiyetenin fizikî tesirleri ortasında baş ve mide ağrıları, yorgunluk hissi ve uyku problemleri var.

Uzmanlar der ki; “Dijital minimalizmi benimseyin!” Yani toplumsal medya tüketiminiz için vakit sonları koyun. Cep telefonu kullanımınızı sonlandırın. Yatmadan birkaç saat evvel telefonunuzla vedalaşın. Haber sitelerinden gelen bildirimleri kapatın.

Dünya tozpembe bir yer değil, bu ülkede de her gün birbirinden sevinçli, hoş haberleri duymak mümkün olamayabiliyor. Bari berbat haberlerin ısrarlı takipçisi olmayalım.

Karar