‘İlk itfaiye teşkilatı ne vakit kuruldu?’, ‘Tulumbacılar Ocağı nedir?’ sorularının cevaplarını sayfamızda aktardık. Bir periyot ahşap meskenlerin saltanat sürdüğü İstanbul’da yangın hadisesi, büyük tehlike arz etmekteydi. Dersaadet’i “Yaman geliriz, yaman gideri” naraları ve yürekleriyle ‘tulumbacılar’ koruyordu. İşte, ‘itfaiye teşkilatının tarihçesi’…

BIRINCI İTFAİYE TEŞKİLATI NE VAKIT KURULMUŞTUR?

Osmanlı Devleti’nde Yeniçeri Ocağı’na bağlı olarak ‘Dergâh-ı Âli Tulumbacı Ocağı’ ismiyle 1720 yılı, yani Lale Bölümü’nde kurulmuştur. Yeniçeriliğin 1826’da kaldırılmasıyla bu ocak da lağv edilmiştir. 1827 yılında yarı askerî bir İtfaiye Teşkilatı kurulmuştur.

TULUMBACI NE DEMEK?

Osmanlı’da birinci olarak 1714 yılında ‘tulumbacılar’ ismiyle kurulan, 25 Eylül 1923’te ise çağdaş teşkilat olarak belediyelere devredilen itfaiye teşkilatı, 306. kuruluş yıl dönümünü merasimlerle kutluyor.

Manisa Büyükşehir Belediyesi İtfaiye Dairesi Başkanlığı, itfaiye teşkilatının 306. kuruluş yıl dönümünü Cumhuriyet Meydanı’nda bulunan Atatürk ve Ulusal Egemenlik Anıtı’na çelenk sunarak kutladı.

İtfaiye Dairesi Lideri Gürhan İnal’ın iştirakiyle gerçekleştirilen kutlama programı, hürmet duruşu ve İstiklal Marşı’nın okunmasıyla başladı. Daha sonra Atatürk ve Ulusal Egemenlik Anıtı’na çelenk sunulmasıyla merasim sona erdi.

İtfaiye Teşkilatı’nın 306. yılını kutlayan Manisa Büyükşehir Belediyesi İtfaiye Dairesi Başkanlığı gün içerisinde bir ekip ziyaret ve etkinlikler gerçekleştirecek.

İTFAİYE TEŞKİLATI ‘TULUMACILAR’ TARİHÇESİ

İstanbul kenti, Osmanlı İmparatorluğu tarafından fethedilmesinden, Cumhuriyeti döneminde merhum Vali Haydar Beyin kurduğu sağlam İtfaiye Teşkilatına kadar, günlerce devam eden büyük yangın afetleri geçirmiştir. Bu yangınlarda bazen sekizde birini, bazen dörtte birini, bazen yarısını kaybetmiştir. Kentin simasını değiştiren, saraylar, konakları, hanları, hamamları, çarşıları, ecdat yadigâr abideleri, birçok bin sanat yapıtını, Türk irfanının ve tarihinin hazineleri olan Kütüphaneleri, milyarları milyarlarca kez aşan maddi değer kıymetinde ulusal servet bir çırpıda yutup yok eden ateş facialarına karşı birinci gözetici önlem, lakin 18. yüzyılın ortalarına yanlışsız Lâle Evresinin padişahı III. Sultan Ahmet’in büyük Veziri Nevşehirli Damat İbrahim Paşa tarafından yeniçeri asker ocağına bağlı bir tulumbacı ocağı kurulmasıyla alınmıştır. Ondan önce geçen iki yüz yetmiş yıl boyunca yangınlar, semt semt asayiş ve inzibatı için kurulmuş yeniçeri kolluları “Karakollar” neferleri ile halk tarafından söndürülmüştür.

BIRINCI TULUMBACI

18.yüzyılın başlarına kadar yangın tulumbası bilinmiyordu. Yangın sarnıçlarından taşınan suyu dökerek söndürülmeye çalışılıyordu.

Ailesiyle bir arada İstanbul’a gelerek İslam Dinini kabul eden Davud Gerçek ismini alan bir Fransız Mühendisi Tersane önünde demirli bir geminin yandığını görmüş, sık sık çıkan yangınların İstanbul’da büyük tahribat yaptığını da dinlemiş, bu afete karşı bir yangın tulumbası icat etmiş, birebir yıl içinde Tüfekhanede çıkan büyük bir yangına tulumbasını alarak koşmuş, etrafına toplanan gençlerin de yardımı ve o tek tulumbasıyla bulunduğu noktada ateşi tutmuştu.

O bölümün adetince yangınlara Sadrazamlar da giderdi; İbrahim Paşa da yangına gelmiş, Davud Gerçek’in tulumbası ile ateş söndürmekteki hizmetini görmüş ve Davud Gerçek’i “Tulumbacı Ağası” tayin ederek yeniçeri ocağına bağlı bir tulumbacı teşkilatının kurulmasını emretmişti.

İstanbul’da çıkacak yangınlara karşı vazifeli olan bu yeni asker ocağının efradı hepsi tüvana gençler olan acemi olanları ortasından seçilmiştir. Acemi oğlanı, yeniçeri namzetlerine verilmiş olan isimdir. Her yeniçeri kolluğuna bir yangın tulumbası konmuş ve kolluklara tulumba ile 10 – 12 nefer de tulumbacı yerleştirilmişti.

ASKERİ İTFAİYE

Vaka-i Hayriyeden 48 gün sonra büyük Hocapaşa yangını oldu. İstanbul’un yarısına yakın bir kısmının kül eden bu yangın tulumbacı teşkilatının hızla ihyası için Hükümeti harekete geçirdi, ama yeni teşkilat fakat iki sene sonra, 1828 de kurulabildi.

Yeniçeri ocağının yerine “Asakiri Mensurei Muhammediye” ismi ile Avrupa devletlerinin sahip oldukları orduların gibisi yeni Türk Ordusu kurulmuştu.

Kentin inzibatı için yapılmış eski kolluklarda Asakiri Mensure karakolları olmuştu, yeni tulumbacılar da Asakeri Mensurei Muhammediye Seraskerliğine, (Kumandanlığına) bağlandı ve tulumbacı kadroları tulumbaları ile karakollara yerleştirildi. Bu teşkilat daha sonra askeri İtfaiye ismini aldı.

BELEDİYE TULUMBACILARI

Tanzimat Inkilabında devlet teşkilatı batılılaşırken 1868’de  şehremaneti, Belediye Reisliği ve Belediye daireleri kuruldu; İstanbul’da yangın söndürme işi yalnız askere bırakılmayarak Belediyenin misyonları ortasına konuldu. Belediye dairelerinde de tulumbacı grupları tesis edildi, tulumba efradını semtin hamaI, ırgat, otomobilci üzere, beden yapıları bu meşakkatli işe güçlü gençlerinden toplandı. Bunlar kendi günlük işlerine devam ettiler, yangın çıkınca tulumbalarının başında toplandılar ve yangına koştular, bu hizmetlerine karşılık, çabucak hepsi bekar olduklarından kendilerine yatacak bir koğuş yapıldı. Küçük bir aylık bağlandı, günde bir ekmekle senede birer kat esvap verildi. Her türlü Belediye vergilerinden de af edildiler. Yangına gitme kıyafetleri sırtta bir don, bir gömlek, başta bir keçe külah, yalın ayaklarında da bir tulumbacı yemenisi idi. Başlarına bir reis, birde ikinci reis tayin edildi. “Daireliler” ismini alan bu tulumbacılar semtleri ile ayrıldılar; Fatih Daireliler, Üsküdar Daireliler, Beyoğlu Daireliler üzere.

MAHALLE TULUMBACILARI

Belediye tulumbacıları ile tulumbacılık askeri kisveden ayrılınca İstanbul halkıda semt semt, mahalle mahalle birer, semtin uçarı delikanlılarından, pır pırı gençlerinden tulumbacı kadroları kurdular. Belediye tulumbacı teşkilatı bir başı bozuk teşkilat ‘halinde motamot taklit edildi. Koğuşlar yapıldı, bu gençler de yangınlara birebir kılık kıyafet ile koşuyorlardı. Birinci vakitlerde bir tulumbanın efradı yangına bir don, gömlek gittikleri halde bunlar tek tip değildi, alelade iç donu ile çeşitli renklerde gömlekler, fanilalar idi. Sonraları don, “Dizlik” denilen paça kısmı diz kapağı altından sıkma özel bir hal aldı, fanilalar formalaştı, birebir biçimde serpuş kullandılar, buna karşılık ayaklarından yemenileri büsbütün atarak yangına kar ve buz üstünde yalın ayak koştular yangın yerlerinde yalımlı tahtalar, kızarmış çiviler ortasında yalınayak dolaştılar. Tulumbacılık hevesi öylesine ihtiraz olarak yayıldı ki vaktimizin futbol kulüpleri ve taraftarları ortasındaki rekabet uğraşları tulumbacılar taraftarları ortasındaki uğraşlar yanında sönük kalır. Tulumba mahallenin, semtin sembolü haline geldi. Yangına giderken ve yangın dönüşü koşular, yangını unutturacak kadar savlı oluyordu. Bazen kanlı döğüşler yapılıyordu. Mahalle tulumbaları sandıklarına kayıkçı, otomobilci, beygir şoförü üzere kimselerin yanında esnaf gençleri, kalem efendileri, idadi talebeleri, yüksek mektep talebeleri, beyzadeler, paşazadeler uşak yazıldılar. “Yangın var” sesi duyulunca hepsi koğuşlarına giderek esvaplarını, üniformalarını atıyorlar, dizliklerini çekip formalarını geçiriyorlar ve yalınayak tulumba sandığının kolu altına girerek yangına koşuyorlardı.

İstanbul tulumbacılığının kısa bir vakit içinde güçlü bir edebiyatı, türlü adetleri, merasimi, güçlü bir tulumbacı argosu doğdu.

TANINMIŞ BİR TULUMBACI ÇİROZ ALİ

1879’da Defterdar’da doğdu, yetim olarak defterdar tulumbası reisi ve defterdar kahyası İsmail’in himayesinde yetişti. Ayakları koşarlı bir tulumbacı olduğu kadar tulumbacıların çalgılı kahvehanelerinde hoş sesi ile semai okumada da büyük şöhreti oldu. İnce, uzun uzunluğundan dolayı arkadaşları “Çiroz”  yüz hoşluğundan dolayı de İstanbul’un Nazenin hanımları ortasında “Kıyakçıgüzeli” lakapları ile anılırdı. 1897’de Bakırköy’ünde dayısının konutunda veremden vefat etti. İstanbul’un bir daha göremeyeceği cenaze merasimi ile kaldırıldı. Önde tabut arkasında 40 tulumba ile yangına sarfiyat kıyafette 600 tulumbacı, cenazeyi Bakırköy’den Eyüp’teki Camii kabire 1 saat 45 dakikada getirdiler.

PEYAMİ SAFA’DAN BİR YANGIN ÖYKÜSÜ

Odanın içinde bir yanık kokusu. Çabucak anlar bayan.

“Yusuf, kalk, kalk. Yanıyoruz.” Çabucak fırlar bayan.

“Şamdan nerede, şamdan?” Mumu yakar.

Oda kapısını açmasıyla kapaması bir olur. Dışarıdan içeriye o denli bir duman saldırır ki, gözlerinin içi yanan bayan “ayy” diye bağırır ve aksırmaya başlar. “Yanıyoruz. Alt kat da tutuştu. Kalkın çocuklar.” Ama nereye kaçacaklar ? Üçüncü kat.

“Yusuf, Yusuf” Adam şaşkın. Güya direk. Odanın ortasına saplanmış duruyor. “Zehra, baba, çocuklar.”

Bayan bir daha kapıya koşuyor. Ancak tekrar açmasıyla kapaması bir oluyor.

Bu sefer merdivende alev görüyor ve pencereye koşup avazı çıktığı kadar bağırıyor. Komşular uyanıyorlar. Sokakta bir gürültü kopuyor. Her pencereden bir çığlık, aşağıda komşular.

“Cayır cayır yanacağız, imdat !..” diye bağırıyor bayan.

Yalnız karşıki konutta, üst kat pencerelerden ona seslenen Koltukçu İbrahim Efendi: “Eda Hanım diyor, sık dişini, artık itfaiye gelecek. Çarşaf meblağlar, atlarsınız. korkma, gelecek itfaiye.” Bayan çılgına döner. Babuş ağlar, bağırır. Yusuf’la Zehra’da ses yok. İkisi de put. Eda Hanım bir kapıya, bir pencereye koşar. Sonra kocasının yanına yürür: “Yusuf. Sersem !.. Yaktın bizi. Kim bilir şamdanı nasıl tuttun ? Perde mi tutuştu. Ne oldu ? Yanıyoruz. Daima birden yanacağız artık, cayır cayır.”

Yusuf, kalbi de var onun; elini göğsüne götürüyor. Nefes alamıyormuş üzere bir hali var. Sokakta gürültü, telaş, kıyamet. Odanın içini müthiş bir sıcaklık kaplıyor. Duman doluyor içeriye. Artık tutuşacaklar. Artık gözlerini açamaz oluyorlar. Babuş’un sesi de kesiliyor. Boğuldu mu oğlan? “Evladım, evladım.”

Eda Hanım gözlerinin içi yanarak, elinde şamdan, çocuğa yanlışsız koşarken mum sönüyor. Zifiri karanlık. Alt kattan ve merdivenden çatırtılar geliyor. Tutuşan tahtaların çatırtısı. Eda Hanım bayılmak üzereyken itfaiyenin çanlarını duyuyor ve pencereye koşuyor.

“Çabuk, a dostlar, çabuk, yanıyoruz, kül olacağız artık.” Aşağıdan ona bağırıyorlar. Ancak ne söylediklerini anlamıyor. Eğilip bakıyor. Orta katın pencerelerinden alevler fışkırmakta. Yeniden haykırıyor, haykırıyor. Koltukçu İbrahim Efendi’nin sesi ona: “Korkma, çarşaf geriyoruz. Evvel çocuklar, sonra siz.” diyor. “Kim o? Kimsin sen?” “Biz itfaiye. Korkma hanım, evvel çocuklar atlasın. Haydi çabuk.”

Eda Hanım, yanıbaşına kadar gelen Babuş’u kapıyor, pencereden aşağı fırlatıyor. Yine tıpkı ses : “Tamam, kurtuldu o, artık öteki.” Gerisinden Zehra Hanım atlıyor. Sonra Eda Hanım, lakin çarşafın üstüne düşer düşmez bayılıyor.”

Karar