Dokunulmuyor, konutta bir yerde sergilenemiyor, fizikî olarak saklanamıyor ancak yeniden de alınıyor! Koleksiyonerlik mi, yatırım mı, yoksa yalnızca statü için mi şimdi o da net değil fakat NFT denilen kavramdan sıkça bahsedilmeye başlandı.

Son olarak Twitter’ın kurucusu Jack Dorsey’nin birinci tweet’ini (just setting up my twttr/ Twitter’ımı kuruyorum) satışa çıkartıp 2,5 milyon dolarlık teklif alınca NFT terimini bir defa daha duyduk.

Duyana, duymayana, duyup da ne olduğunu anlamak için çok uğraş sarf etmek istemeyene ucundan kıyısından basitçe anlatmaya çalışayım. NFT, koleksiyon eserlerinin ve sanatın dijital dünyada var olması biçiminde çok kısaca özetlenebilir.

NFT’nin açılımı Non-Fungible Token, Türkçeye Değişimi/Taklidi Mümkün Olmayan para/çip/jeton olarak çevrilebilir. Ancak aslında para da değil! Gözünüz korkmasın ilerleyen satırlarda durum biraz daha anlaşılır olacak. Fotoğraf, antika bir nesne, eski para, pul bildiğimiz klasik koleksiyon kesimlerinden birkaçı. NFT’leri ise bir çeşit kripto koleksiyon olarak tanımlamak mümkün. NFT’ler dijital ortamdaki rastgele bir şey olabilir. Bir görüntü, bir tweet, bir selfie, dijital oyun kartı, mp4, jpeg, sanal alan grafiği, dijital sanat yapıtı vs… Diyelim dijital bir sanat yapıtı satın aldınız, aslında aldığınız şey bu sanat yapıtı değil, dijital sanat yapıtının yaratıcısı tarafından şifrelenerek imzalanmış dijital sertifikası. NFT’ler, blockchain (blok zinciri) üzerinde damgalanıp ‘bir adet’ olduğu kayıt altına alınıyor. Bu ‘dijital’ sertifikayı ‘dijital cüzdanınızda’ saklıyorsunuz. Yani aslında aldığınız bir kod! NFT’ye aktarılan bir dijital eserin kopyalanması mümkün değil. NFT, yapıtların özgünlüğünün kolay kolay doğrulanmasını sağlıyor ve kopyalanmasını imkansız hale getiriyor.

NFT’lerin kimileri milyonlarca dolara alıcı bulabiliyor. Daha makul fiyatlara da satılanlar var. Ünlüler, influencer denilen kant başkanları dijital içerik ya da eserlerini NFT’ye dönüştürerek satabiliyor.

Jpg evrakı 69,3 milyon dolara satıldı / ABD’li ünlü sanatçı Beeple’ın 2007 yılından bu yana ürettiği yapıtları kapsayan dijital çizimi, NFT olarak açık artırmada 69,3 milyon dolara satıldı ve bu alanda bir rekora ulaştı.

180 bin dolarlık dijital kedi

NFT’lerin birinci örneklerinden biri CryptoPunks isimli bir projeydi. CryptoPunks, 10 bin adet limitli olacak biçimde düşük çözünürlüklü dijital figürler üretti. Ethereum Blockchain’de ‘sahiplik kanıtıyla’ saklanan bu figürlerin fiyatı 35 bin dolardan 180 bin dolara kadar değişebiliyor. Şirket satışlardan şu ana kadar 110 milyon dolara yakın para kazandı. Bu dijital figürleri alanlar çok kar vadeden bir yatırım yaptıklarını düşünüyor. Fenerbahçe’ye transfer olan Mesut Özil de dijital sanat yapıtları üreten bir sanatçı tarafından hazırlanan forma, krampon ve kendi ismini taşıyan bir avatar serisini NFT formatında satmıştı.

Çarpıcı örneklerden biri de bilgisayar grafik sanatkarı Mike Winkelmann’ın (Beeple olarak da tanınıyor), Crossroads isimli yapıtının satışı. Bu eser 2020 yılının ekim ayında koleksiyoncu Pablo Rodriguez tarafından blockchain kullanılarak 67 bin dolara satın alınmıştı. Rodriguez bu yapıtı, Mart ayının başında Christie’s’de düzenlenen bir açık artırmayla 6,6 milyon dolara sattı! Daha doğrusu üstte anlattığımız üzere NFT olarak dijital kodunu satmış oldu.

Bir başka dikkat alımlı örnek Criptokitties. Bu platform oyuncuların sanal kedi satın almasını sağlıyor. Blockchain teknolojisi ve kripto para ünitesi ethereum alt yapısı ile geliştirilmiş kediler de bir yatırım aracı olmaya aday. Bu platformda 5 etherium (şu anki fiyatıyla 9 bin dolar) hatta daha yüksek fiyatları gözden çıkartmanız gerekiyor. Bu kedileri dijital cüzdanlarına ekleyenler tahminen de önümüzdeki yıllarda çok büyük ölçülerde para kazanacak.

Elon Musk’ın eşi Grimes’in, erkek kardeşiyle birlikte ürettiği; ortalarında animasyon, fotoğraf üzere yapıtların yer aldığı 10 modüllük dijital koleksiyon da toplam 6 milyon dolara satıldı.

Uygun de modaya uyduk bir NFT alacağız, nerede satılır? NFT alıp satabileceğiniz pek çok pazar yeri var. OpenSea, Nifty Gateway, SuperRare, NBA Top Shot, Rarible, Knownorigin, Cryptokitties bunlardan kimileri. Dünyanın en büyük müzayede konutlarından biri olan Christie’s de NFT satışı yaparak dijital koleksiyon dünyasına girdi.

NFT yatırımcıları bunları sanat yapıtı olduğu için almıyor elbette. Bir kısmı bunları üretenlere hayran olduğu için, bir kısmı da ileride kendilerine büyük kar getireceklerine olan inançlarından. Kripto para yerine bu sanat yapıtlarına yatırım yapmanın daha akıl karı olduğunu düşünenlerin sayısı ise gün geçtikçe artıyor.

Yıllar sonra dijital bir kedi, Monet tablosu kadar pahalı olur mu bilinmez lakin dijital sanat yatırımcıları orta vermeden büyük sayılara alım yaparak piyasayı yükseltmeye devam ediyor.

Yale Üniversitesi psikologlarından Paul Bloom’un yazdığı Hazzın Bilimi kitabında “Sevdiğimiz şeyleri neden severiz?” sorusuna karşılık aranıyordu. Kitapta hazzın rastgele bir şeyin özüne ve tabiatına ilişkin inançlarımıza dayandığı anlatılıyordu. Örneğin düzmece olduğunu öğrendiğimiz bir Picasso tablosunun gerçeğiyle neredeyse tıpa tıp birebir olsa da ehemmiyetini kaybettiğini söylüyor Bloom. Meğer bir şey yepyeni olduğunda bize daha çok haz veriyor. NFT olarak alınan eserler daha doğrusu ‘özgün’ dijital sertifikalar/ kodlar da tahminen böylesi bir duyguya da hitap ediyordur, kim bilir…

O unların hepsi ekmek olmadığına nazaran hasta mıyız?

Elimizi çok sık yıkayarak obsesif mi olduk? En ufak bir öksürükte “Eyvah Kovid-19’a mı yakalandım” diye endişelendiğimiz için hastalık hastası mı olduk? Meskenden dışarı çıkamadığımız için agorafobik mi olduk? Tuvalet kağıdı, maya, un, makarna, dezenfektan materyalleri stokladığımız için istifçi mi olduk?

Pandeminin başından beri kendimiz ve yakınlarımız için yaptığımız psikiyatrik yakıştırmalar aldı başını gidiyor fakat üstte saydığımız durumlar ‘hasta’ olduğumuzu göstermiyor.

Kendi kendimize koyduğumuz teşhisler çarpıcı fakat ortalarından en çok istifçilik dikkatimi çekiyor. Pandeminin başından beri ne olur ne olmaz diye konutlarımıza temel muhtaçlık materyali istiflemeye devam ediyoruz. Geçen gün marketten un alıp konuta döndükten sonra dolapta üç tane açılmamış un olduğunu görünce “Eyvah! Yoksa fark etmeden bir istifçiye mi dönüşüyorum” dedim. Hani yabancı TV kanallarında vakit zaman izlediğimiz, konutlarının içinde adım atmanın bile güç olduğu, istifleme bozukluğuna sahip beşerler var ya… Son aylarda pek çok kişi kendisi ya da yakınları için bu yakıştırmayı yaptı. Elinde 10 paket bisküvi, 8 paket makarna, 15 tane sabunla meskene gelen eşinizi, annenizi, babanızı görünce bu türlü düşünmek çok da garip karşılanmayabilir…

Psikiyatristlere sordum, durum vahim mi? Telaşa mahal yok! Aldığınız unları, paklık materyallerini dolabınızda tertipli bir formda tutmayı başarıyorsanız sorun yok… Pandemi nedeniyle istifleme bozukluğu yaşayan bireylerin sayısının arttığını gösteren bir bilgi de yok…

Ya bir gün lazım olursa…

İstifleme/ biriktirme bozukluğu önemli bir psikiyatrik sorun. Bu şahıslar, eşyalarını faydasız da olsa asla atamıyor. Çok sayıda objenin toplanması yüzünden mesken, iş yeri ve şahsî alanları dolup taşıyor, hareket alanlarını olağan bir halde kullanamıyor, aileleri ve etraflarıyla önemli meseleler yaşıyor. Yani istifleme bozukluğu acil bir durum nedeniyle stoklama yapmanın çok ötesinde… Sebep biyolojik ve çevresel faktörlerin etkileşimi olarak biliniyor. Uzmanların görüşüne nazaran semptomlar ekseriyetle ergenlik periyodunda başlamasına karşın, yetişkinliğin ortalarında problemli hale geliyor. Genel inanışın bilakis istifleme bozukluğu dağınıklık değil, artık hiç muhtaçlık olmayan şeyleri atmakta çok büyük bir zorluk yaşamak, daha doğrusu atamamak! Atılamayan şeyler çeşitli; giysi, gazete, mecmua, plastik kaplar, artık bozulmuş ve tamiri mümkün olmayan elektronik eşyalar vs…

Stoklama ise patolojik bir durum değil. Yani pandemi sürecinde stoklama gayesiyle olağanın dışında alışveriş yapmak istifleme bozukluğuna yol açmıyor. Hatta beklenen bir ‘kıtlığa’ hazırlık maksadıyla olağan bir davranış olarak kabul ediliyor. Lakin ruhsal bir hastalık olmasa da market raflarındaki pirinçleri, makarnaları, paklık eserlerini stoklamanın da ötesinde ölçüde satın almak ne kadar gerçek o da tartışılır! Stok yapma en temel seviyede uzak evrimsel kökenleri olan bir durum. Muhtemelen cetlerimiz muhtemel bir kaynak kıtlığına karşı bu türlü bir davranış biçimini benimsedi.

Kısaca dolaplarımızda unların hepsi ekmek, börek olmadı tahminen ancak merak etmeyin bu durum en azından bizi hasta durumuna sokmuyor. Tekrar de alışverişten evvel meskendeki eksikleri daha makul bir biçimde belirlemekten ziyan gelmez… Hazır bahar aylarına girmişken dolaplarımıza çeki tertip verip gereksiz şeylerden kurtulmak da kötü olmaz…

Karar