SALİHA SULTAN

‘Yanardağın Yankısı’ romanı okurla buluşan çocuk ve gençlik edebiyatımızın usta müellifi Gülten Dayıoğlu: “Z neslini sevip sayıyorum. Onlara yarınlar için umut bağlıyorum. Lakin bu çocuklara her istikametten çok emek vermek gerekiyor. Zira onların eğitmenleri hatta nerdeyse aileleri dijital makineler. Halbuki bu türlü üstün niteliklerle dünyaya gelen Z jenerasyonu çocuklarına her şeyden evvel ‘insan olma’ özelliği kazandırılmalı. Yoksa süratle makineleşerek insanlıklarını unutabilirler. Yazık olur onlara, ülkemize, dünyamıza…”

Çocuk ve gençlik edebiyatımızın usta muharriri Gülten Dayıoğlu’nun Yapı Kredi Yayınları tarafından okura sunulan son romanı ‘Yanardağın Yankısı’nı bir solukta okudum. Dayıoğlu’nun romanı, yalnızca gençlere değil, kendisinin kitaplarıyla büyüyen orta yaş kümesinde da hem bir muhasebeye hem de farkındalığa yol açan sürükleyici bir öykü. Bilim kurgunun sonlarında gezilen bu fantastik kıssanın kahramanı Dero’da yer yer çocuk kendimizi buluyor, yer yer günümüzde keşfedilmeyi bekleyen çocukları, gençleri hatırlıyor, onların hayatına dokunmanın ehemmiyetini kavrıyoruz. Bu manada, kaçtır başımızın üstünde gezen karabulutlara rağmen romanında Tendürek Dağı’nın derinliklerinden kazdığı bir umudu ustalıkla okurunda da yeşerten ve bugünlerde 86 yaşını süren muharrir Dayıoğlu ile KARAR okurları için konuştum.

Efendim siz, George Orwell’ın 1984’ünün edebiyat dünyasını etkilediği yıllarda, nükleer savaş sonrası ikiye bölünen dünyayı tasvir ettiğiniz ‘Dünya Çocukların Olsa’ ile Türkiye’de fantastik bilim kurgu cinsine imza atan birinci yazarlardansınız. Son romanınız ‘Yanardağın Yankısı’ da bu tıpta. Fantastik dünyaya, bilim kurguya merakınız nasıl başladı?

1969’daki Gediz-Emet zelzelesinden sonra Almanya depremzedelerden seçilmiş bireyleri emekçi olarak davet etti. Oraya giden akraba ve hemşerilerimiz de eşimle bana günahıyla sevabıyla Almanya’nın kapılarını açtılar. Sıkça gitmeye başladık oralara. O evrede emekçi çocuklarının eğitim ve öğretim meseleleri gündemdeydi. Milliyet Gazetesi’nde araştırmalarımı yazmaya başladım. Emeklerimin karşılığında, akrabalarım beni dünya çapında iştirak olan Frankfurt Kitap Fuarı’na götürdüler. O görkemli kitap mabedinin buluşmasını gezerken, kendimi pek gariban, pek güçsüz, ezik bir muharrir olarak duyumsadım. Lakin bu hal beni öylesine kamçıladı ki!.. Oraya her yıl gitmeye başladık eşimle. Zira her gidişimizde yalnızca gözlerim faltaşı üzere açılmıyor, müelliflik coşkum sonları zorluyor, yazarken kalemimde güya çiçekler açıyordu.

Bilim kurgu ve fantastik kurguya yönelmemde fuarın çok tesiri oldu. Aslında o sıralarda çocuk ve gençlik edebiyatında tüm dünyada, bilim kurgu ve fantastik kurgu süratle başı çekmekteydi. Bu ortada ülkemizde birinci kitap fuarı 1982’de TÜYAP ve Yayıncılar Birliği’nin emekleriyle açıldı. Süratle gelişti kitap fuarları. Milletlerarası ortamda, onur duyabileceğimiz kitap fuarları yaşadık ve yaşayacağız. Kitap fuarlarında okurlarımla buluşmayı, kucaklaşmayı öylesine özledim ki!..

Günümüzde gençlik üzerine yürüyen tartışmaların ekseninde, doğduğu andan itibaren cep telefonu, bilgisayar üzere aletlerle dünyanın bütün bilgisini kucağında bulan, teknoloji ile yatıp kalkan bir Z jenerasyonu var. Yetişkinler ise bu gençleri sıklıkla eleştiriyor. Kitabınızda ‘Dero’nun kıssası üzerinden Z nesline bir bildiriniz var mı? Onları nasıl değerlendiriyorsunuz?

Z neslini sevip sayıyorum. Onlara yarınlar için umut bağlıyorum. Fakat bu çocuklara her taraftan çok emek vermek gerekiyor. Zira onların eğitmenleri hatta nerdeyse aileleri dijital makineler. Meğer bu türlü üstün niteliklerle dünyaya gelen Z jenerasyonu çocuklarına her şeyden evvel ‘insan olma’ özelliği kazandırılmalı. Yoksa süratle makineleşerek insanlıklarını unutabilirler. Yazık olur onlara, ülkemize, dünyamıza… Dero makinelere tutsak olmadan evvel aslında doğal olarak, insancıl bir kimliğe sahipti. Zira gizemli ve özel oluşumu nedeniyle bedensel varlığı, birinci insanlarınki kadar arı duru kirlenmemiş bir yapıdaydı. Yüreği sevgi gücüyle kasılıp gevşeyen gerçek insandı…

Biçimsel ayrıksılığından dünyayı algılayış biçimine yaşadığı köyde kendine bir yer edinemeyen, dağlarda çobanlığa sığınan Dero’nun ‘üstün yetenekli’ bir insan olduğunu sık sık vurguluyorsunuz satır ortalarında. Meczupluk ve deha ortasındaki ince çizgide şekilleniyor ömrü. Fakat yalnızca devlet onun özel bir kişi olduğunun farkında. Bu bir hayal üzere güya günümüz Türkiye’sinde. Ne dersiniz?

Yorumunuz karşısında hürmetle eğiliyorum. Bu ve bunun üzere kitapları okuyanlar gelecekte insanlık ve dünyamız için sorumluluk yüklenecek seviyeye geldiklerinde, bu romanda vurgulanan, özlenilen, düşlenen mevzular, belleklerinde dirilip kulaklarını çın çın çınlatacaktır. Zira birinci gençlik yıllarında okunan tesirli ve nitelikli kitapların içerikleri, yaşlansak da belleklerimizde yerlerini koruyorlar…

Mo’nun Gizemi serinizdeki insan dostu Otran, son romanınızda da Dero’nun dostu olarak karşımızda. Farklı bir karakter üretmek yerine kendi kendinizden ‘kopya’ çekmekteki gayeniz neydi? Otran neyi temsil ediyor sizin için?

Otran gönül bağı kurduğum, daha doğrusu aşık olduğum roman kahramanlarımdan biri. İnsanlık katında bıçağın kemiğe dayandığı günümüzde, öylesine gerekli bir kahraman ki! Zira o, umarsızlığa düşmüş insanoğluna can suyu olacak bir güç. Çağırdım geldi. Dero ile tanıştırdım. İkisi de birbirlerini pek sevdiler…

Dağlara karşı tutkunuzu bu kitapta da hissettim. Tendürek Dağı romanın merkezinde. Neden daha çok bilinen Ağrı, Nemrut ya da Uludağ değil de Tendürek?

Evet, çocuk ve Gençlik romanlarımın büyük bir kısmında, dağlar da kahraman olarak yer alıyor. Bunu neden yaptığımı bilemiyorum. Sanırım dağların görkemine tutsak oluyorum. Dağlara hem sevgi hem hürmet duyuyorum. Onların gizemli güçleri beni derinden etkiliyor. Sizin de değindiğiniz üzere Ağrı, Nemrut, Uludağ’ımız, edebiyatta hayli yer aldı. Doğu Beyazıt’a gidip de tüm vücudumla Tendürek Dağı’nın aurasına kapıldığımda, onu da Yanardağın Yankısı romanıma davet etmeye karar verdim. Halbuki roman şimdi düşlem basamağındaydı.

BATI’NIN MUHTEŞEM GÜÇLERİ GÖZÜMDE TESİRİNİ YİTİRDİ

Kitabı okurken düşlediğiniz Türkiye’den de çok etkilendim açıkçası. Türkiye’yi bilim dünyasında aktif bir ülke olarak konumlandırıyorsunuz, hatta Çinlilerle yarışıyoruz. Batının ‘süper güçleri’ne ise hiçbir rol vermiyorsunuz öyküde. Niye?

Batı’nın harika güçleri artık benim gözümde, gönlümde yıpranıp tesirini yitirdi. Yaşıma rağmen, onların halk kitlelerinde açtıkları yaralı onultacak, acıları unutturacak, dünyamızı yine yaşanır kılacak orijinal toplumsal ve bilimsel oluşumlar düşlüyorum. Büyüklerimiz “Hayal kurmak yarı yarıya o işi başarmaktır” demişler. Bence de o denli. Ülke, ulus, renk, soy, lisan, inanç ayrımı gözetmeden, yalnızca ‘insan olma’ özelliklerimizi kıymetlendirerek şöyle bir kenetlensek..

Son olarak, içinde bulunduğumuz Kovid salgını süreci, değişen dünya istikrarları ve günlük yaşamlarımız… Bir yarın kaygısı, tedirginliği var hepimizde. Yapıtları dördüncü jenerasyona ulaşan bir müellif olarak sizce bu duyguyu nasıl bertaraf edebiliriz? Ne söylersiniz okurlarınıza?

Bence yarın korkusu, insanlık ve dünyamız ismine, sorumluluk şuuru edinmiş, farkındalık yetisi güçlü olan insanlarda var. Para gücüyle insanlığı ve Dünya’yı gölge oyuncuları üzere parmağında oynatan kesitlerde o telaş gelişmemiş. Güdük kalmış ya da hiç var olmamış bir organ niteliğinde bence. “Zengin otomobilini şanlı dağdan aşırır, fukara ise düzlükte bile yolunu şaşırır” atasözümüz de günümüze pek uyuyor. Bu korku kaynağı bence tekrar yeryüzünde kol gezen, yoksulluk-varsıllık, eğitimli olmak ya da eğitimsizlik ikilemleridir. Yanardağın Yankısı isimli romanı yazarken, okurlarımı, insanlığın ve dünyamızın içinde bulunduğu güç günlerde, dayanması sıkıntı tedirginliklere tutsak olmak yerine, varlığımızı ve dünyamızı yok oluştan kurtarma düş ve niyetleriyle yüzleştirmek istedim. Diğer bir değişle onlara, umut sunmaya itina gösterdim…

İSTANBUL’UN FATİH’İNE ‘YENİDEN DOĞUŞ PADİŞAHI’ DENİLEBİLİRDİ

Lakin, yalnızca kütüphaneleriyle yer ediniyor Batı dünyası kendine. Prag Klementinum, Lizbon Joanina, Portekiz Coimbra Üniversitesi kütüphanelerinde buluyor Dero aradığını. Kıssanızda hayli hissedilen bir yerlilik şuuru varken onun aradığı bilgiyi, hatta ‘Hayat Bilgisi’ kitabını Batı’daki kütüphanelerde bulabilmesinin arkasındaki niyetiniz neydi?

Altmışdört yılı birlikte geçirdiğimiz merhum eşimle Dünya gezginiydik. Asya, Avrupa, Afrika, Antarktika Güney Amerika, Kuzey Amerika, Avustralya ‘da 116 ülke gezdik. Yanardağın Yankısı’nda ismi geçen o kütüphaneler, kitaplar ve kimi yazarlarıyla yüz yüze selamlaşma imkanı buldum. Hatta kitapta anlatılan enteresan diploma merasimi tarihinde orada bulunduk. Üstelik tesadüf sonucu yaşandı o harikulâde serüven. O kütüphanelerden kelam etme nedenim, Bizans’tan kaçırılan kitaplarla Avrupa’nın Rönesans’a uyanmış olmasıdır. Bu gelişmeye ulusum ismine daima özenmişimdir. Keşke o kitaplar, Fatih Sultan Mehmet üzere yeni bir çağ açmış güçlü yöneticinin elinin altında olsaydı! Bu Rönesans düşümü ya da düş kırıklığımı, romanda da lisana getirdim. Bu söylemlerimin yerlilik derdiyle ilintisi yok. Fatih Sultan Mehmet Han’a ‘Diyar-ı Rum Kayzeri’ denildiği üzere, ‘Yeniden doğuş padişahı’ da denilebilirdi. Tahminen diyorum, o denli olsaydı, Rönesans ışığı başta Anadolu’muz olmak üzere, dünyaya daha yaygın olarak ulaşabilirdi.

Karar