İktisat, fizik, kimya, biyoloji üzere bir bilim midir, felsefi bir tartışmanın konusu. Lakin ekonomiyi bir olumlu bilim yapma uğraşındaki düşünür ve bilimcilerin çok sayıda neden-sonuç bağını ortaya çıkardığını biliyoruz.
Artık tekraren kanıtlanan ve “kanun” haline gelen neden sonuç ilgileri içinde, faizin neden enflasyonun sonuç olduğu yazılı değil; illa bir alaka varsa tam karşıtı neden sonuç alakası, yani enflasyon olduğu için faiz var, faiz olduğu için enflasyon yok.
Fakat son 30 yıla varan müddette Nobel iktisat Ödülü’nün üç defa “Davranışsal Ekonomi” ismi verilen, iktisatın yeni bir kolunda çalışan bilimcilere verildiğini, bu yeni kolun büyük bir süratle geliştiğini unutmayalım.
“Davranışsal ekonomi”nin ortaya attığı birinci büyük tezlerden biri, toplumdaki enflasyon beklentilerinin gelecekteki enflasyon üzerinde değerli ölçüde tesirde bulunduğu teziydi.
Yani, bizler, hepimiz gelecekte fiyatların artmasını bekliyorsak, fiyatları da gerçekten arttırıyorduk.
Bir örnek vereyim:
Bir esnaf düşünün, dükkanında 1000 liralık mal stoku olsun. Planı, bu 1000 liraya aldığı malı üzerine makul bir kar da ekleyerek, mesela 1250 liraya satmaktır esnafın.
Fakat ülkede fiyatlar artmaktadır, dolar kuru yükselmektedir ve esnafımız kendisine maliyeti 1000 lira olan malı 1250 liraya satacak olursa, tıpkı ölçüde malı tekrar rafına koyabileceğinden, yani ticaretine devam edebileceğinden kuşkuludur.
O yüzden malın kendisine olan maliyetinin üzerine, gelecekte olmasını beklediği enflasyonu da ekler, ve malını birinci düşündüğü üzere 1250 liraya değil 1500 liraya satar.
Yani, gelecekte gerçekleşecek enflasyonu şimdiden yaratır.
Satıcının fiyatı daha şimdiden arttırdığını gören üretici de, maliyetinin gelecekteki muhtemel artışını da göz önüne alarak fiyatı arttırır ve enflasyon sarmalı başlar.
***
Satın alacağı konut için faizli banka kredisi kullanıp kullanmamayı fıkıh alimlerine (en çok da Hayrettin Karaman’a) danışan esnafımız sanki bugünlerde her gün ve her mal için yaşamak zorunda kaldığı bu fiyatlama davranışını da fıkıhçılara sormayı düşünmüş müdür?
Deposunda/rafında duran, bedeli çoktan ödenmiş malın fiyatını arttırmanın ismi, esnafa nazaran “Kendini enflasyondan korumak”tır ve bence esnaf haklıdır fakat sanki bu yaptığının İslam dininde yeri nedir? Faiz yasağını getiren nass bu hususta ne demektedir?
***
İslam diniyle ilgili bilgim son derece sonlu olduğu için faiz yasağı mutlak bir yasak mıdır, yoksa günün kurallarından kaynaklanan bir yasak mıdır tartışması yapmaya ehil değilim.
“İslam akıl dini midir, değil midir” konusuna ise hiç giremem lakin tarihte bir “Allahın kelamını ve peygamberimizin sünnetini aklımızla kavrayıp kendimizi günün koşullarına uyarlayabiliriz” görüşü olduğunu, buna karşılık “Allahın kelamı ve sünnette yasak olan şeylerin yasak olduğunu anlamak için akıl yürütmeye gerek yok” diyen görüşün sonunda galebe çaldığını bilirim.
Kabul edelim ki, vakit geçiyor ve çağdaş gündelik hayat, inancını Allah’ın kitabına ve peygamberin sünnetine nazaran yaşamak isteyenleri vakit zaman zorluyor. Fıkıh alimleri tam da bunun için varlar. Ve bana soracak olursanız o fıkıhçılar düpedüz akıl yürüterek dini yorum yapıyorlar, yani “Akıl yürütmene gerek yok, ne yazıyorsa onu yap” görüşü onlar için geçerli değil. (Örneğin Hayrettin Karaman, “Eğer ailenin içinde oturacağı meskense, birinci ve tek konutsa, bankadan faizle kredi alınabilir” fetvasını kitaptan okumadı, bu görüşe akıl yürüterek ulaştı.)
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın yerine koymaya çalışın kendinizi. Her gün ve gün içinde de tekraren inancı ile karşısına çıkan sıkıntılar ortasında tereddüt yaşıyor olmalı. Herhalde o da, inancıyla karşısına çıkan sorun ortasında bir çelişki gördüğünde ya bir fıkıhçıya danışıyor ya da kendi bilgisine güveniyor fakat her koşul altında bir akıl yürütme devreye giriyor.
Faizin dinen yasak olduğunu bu hafta tekrar hatırlattı Cumhurbaşkanı, dinin bu açık buyruğu için “Ben ne oluyorum” diyerek kendi boynunun da kıldan ince olduğunu açıkça söyledi.
Söyledi ancak devlet tarafından belirlenen faiz hala yüzde 15. Yani, teorik olarak siz bir banka olsanız Merkez Bankası’na gidip yüzde 15 faizle bir haftalık borç alabilirsiniz. (Pratikte bu faizle Merkez’den para alan kimse yok, daha üç gün evvel Merkez Bankası 1 haftalık vadeyle 69 milyar lirayı yüzde 17,32 faizle bankalara verdi.)
Muhakkak ki dinin emrettiği faiz yasağını faizin hiç olmaması olarak yorumlamıyor Cumhurbaşkanı; o yüzden Merkez Bankası’nın ilan ettiği oran yüzde 0 değil. Pekala o vakit neden yüzde 15 de, mesela 22-23 değil?
***
Baştaki esnaf örneğime geri döneyim: Depoda duran malın fiyatını arttırmak bir manada “peşin faiz” uygulamak sayılır mı? Gelecekte ortaya çıkacak enflasyonu önlemek için peşinen faiz arttırmakla esnafın depodaki malının fiyatını arttırması neden birbirinden farklıdır?
Sanki fıkıhçılar bu hususlarda ne düşünüyor?
Karar
