2021 Ekim’inde Barselona’da UNESCO 3. Dünya Yükseköğretim Kurultayı’nı topluyor. Yükseköğretimde siyaset üreten Avrupa Üniversiteler Birliği, Milletlerarası Üniversiteler Birliği, Global Yenilikçilikte Üniversiteler Ağı üzere kuruluşlarca yükseköğretimde gelecek 10 yıl için çeşitli çalışma raporları üretiliyor, pandemi sonrasının yükseköğretimi tartışılıyor.

Türkiye’de Yeni Yükseköğretim Şurası (YÖK) olarak hayata geçirdiğimiz ve sonuçlarını elde etmeye başladığımız birçok proje ile 2030’lu yıllara yanlışsız dinamik, yetenekli, toplumun gereksinimlerine ve gerçeklerine hâkim kuşaklar yetiştirmek için 207 üniversitemizle birlikte çalışıyoruz.

DİJİTAL TEKNOLOJİ ÖNE ÇIKIYOR

Dünya Ekonomik Forumu’nun dataları nazaran, 2030’lu yıllarda neredeyse 1,7 milyon yeni iş kolunun ortaya çıkacağı öngörülüyor diyen Saraç, dijitalleşmeye dikkat çekerek şu sözlere yer verdi:

”Bu dönüşüm, çalışma hayatına yansımalarıyla vatandaşların, iş insanlarının ve karar alıcıların mevzuya yakından ve süratle eğilmesini gerektiren dinamik bir süreç. Taşınabilir internet, bulut teknolojisi, insansız araçlar, nano teknoloji ve 3D yazıcıların iş dünyasındaki kullanım yoğunluğunun artmasıyla pek çok meslek kaybolurken ya da dönüşürken ortaya yesyeni meslekler çıkıyor.

2030’a yaklaştığımız bu günlerde, dijital teknolojiler yükseköğretim alanındaki en değerli başlıklardan birini oluşturuyor. Dijital teknolojilerin yaygın kullanıma girmesi, 2000 yılından bu yana en büyük 500 şirketin neredeyse yarısının ortadan kaybolmasına neden oldu. Bilinmelidir ki dijital teknolojilerin tesirleri dünyada daha yeni görülmeye başlıyor.”

”DİJİTAL DÖNÜŞÜM YENİ İŞ ALANI YARATTI”

Saraç, ”Dünyada şu andaki işlerin yüzde 90’ı bilişim teknolojileri yetenekleri gerektiriyor” diyerek dünyanın dijitalleşmeye kendini teslim ettiğine vurgu yaptı. Saraç, kelamlarına şöyle devam etti:

”Dijital dönüşüm Avrupa ülkelerinde son on yılda 2 milyon yeni iş alanı yarattı. 2005’ten bu yana ülkeler ortası bilgi transferi 45 kat arttı, yani alışveriş artık data ile gerçekleşiyor. Bu alandaki akademik çalışmalara nazaran, otomasyon teknolojilerinin en çok etkilendiği üç alanı globalleşme, dijitalleşme ve iktisadın çok geniş manada merkezileşmeden uzaklaşması (ekonomik atomizasyon) oluşturuyor.”

”DOKTORA ÇALIŞMALARINA ÖNCELİK VERİYORUZ”

YÖK olarak, geleceğin meslekleri addedilen alanlarda bölümle işbirliği içinde çalışmalar yürüttüklerini, üniversitelerde ise yeni mesleksel alanlar ve programlar açtıklarını söyleyen Saraç, bilhassa doktora çalışmalarına farklı bir değer atfettiklerinin altını çizerek şunları kaydetti:

”Yüzde 62’sini kız öğrencilerin oluşturduğu ve 5 bine yakın öğrencinin içinde bulunduğu YÖK 100/2000 projesi mezun vermeye başladı. Ayrıyeten bugün prestijiyle Türkiye üniversitelerinde 100 binin üzerinde doktora öğrencimiz var. Doktora programlarında öncelikli olarak belirlenmiş alanlarda (robotik, siber güvenlik, nörobilim, yapay zekâ ve makine öğrenmesi, ağ teknolojileri [5G objelerin interneti], akıllı ve yenilikçi gereçler gibi) araştırma ve yeniliğe dayalı çalışmalar üreterek akıllı uzmanlaşmaya dayanan stratejik bir maksat belirledik.”

”İHTİSASLAŞMA VE MİSYON FARKLILAŞMASI PROJESİ”

Ülkemizde büyük ölçüde kamu fonu tahsisine karşın gelişme potansiyellerinin gereğince kullanılamadığı bölgelerimizde, globalleşmenin de tesiriyle kalkınma kavramının tekrar şekillendiğini lisana getiren Saraç, şu sözlere yer verdi:

”Mekânsal süreklilik kaidesi olmayan, bağlantı ağı ile belirlenen, memleketler arası işbirliklerine direkt açık, ekonomik ve bölgesel kalkınmanın itici gücü olarak mahallî dinamiklerin ön plana çıktığı bir sistem “yeni bölgesel kalkınma” anlayışı olarak benimseniyor. Bu bağlamda YÖK olarak 2016 yılında, dünyadan başarılı örnekleri de kıymetlendirerek beş üniversitemizde başlattığımız “yükseköğretimde ihtisaslaşma ve misyon farklılaşması projesi” bugün sayısı 15’e varan üniversitemizde devam ediyor. Sıhhat alanında ihtisaslaşma faaliyetleri, tarım ve jeotermal çalışmalar, tarım ve hayvancılıkta farklılaşan bütünleşik kalkınma modeli, havza bazlı kalkınma, dokuma ve seramik, ormancılık ve tabiat turizmi üzere başlıklarda projelendirilmiş çalışmalar ve üniversite-kamu-belediyeler ve mahallî ögeler ile birlikte çalışma modelini uygulayarak, projelere bulundukları bölgenin kalkınması için istikamet vermekteler.”

Dünya Ekonomik Forumu’nun dataları nazaran, 2030’lu yıllarda neredeyse 1,7 milyon yeni iş kolunun ortaya çıkacağı öngörülüyor. Bu dönüşüm, çalışma hayatına yansımalarıyla vatandaşların, iş insanlarının ve karar alıcıların mevzuya yakından ve süratle eğilmesini gerektiren dinamik bir süreç. Taşınabilir internet, bulut teknolojisi, insansız araçlar, nano teknoloji ve 3D yazıcıların iş dünyasındaki kullanım yoğunluğunun artmasıyla pek çok meslek kaybolurken ya da dönüşürken ortaya yepisyeni meslekler çıkıyor.

Geçtiğimiz 20 yılda yükseköğretimde gelişen iki eğilimden biri yükseköğretime erişim oranının artırılması, oburu ise bilgi iktisadı ve memleketler arası sıralamalarla ortaya çıkan araştırma odaklı üniversite modelinin geliştirilmesi olmuştur. 1998’de yüzde 17, 2008’de yüzde 27 olan dünyada yükseköğretime erişim oranları 2018’de yüzde 38’lere ulaştı. Bu alanda en düşük oran yüzde 5 ile Sahraaltı Afrikası’nda. Türkiye ise 8 milyonu aşan öğrenci sayısı ile Avrupa’da yükseköğretime erişimde birinci sırada geliyor.

“Araştırma üniversitesi” kavramı yalnızca bir kurum değil, bir model, bir ülkü olarak tanımlanır. Bu üniversiteler 21. yüzyıl bilgi iktisadının merkezî kurumları olarak görülmekte ve değerlendirilmekteler. Yüksek nitelikte akademik takım, eğitim öğretimde yüksek kalite, güçlü araştırma imkanları, güçlü fon kaynakları, ulusal ve memleketler arası yetenekli öğrenciler, araştırma üniversitelerinin genel özellikleri olarak tanımlanırlar. QS Dünya Üniversite Sıralamaları 2019 yılı bilgilerine nazaran dünyada 1011 araştırma üniversitesi bulunuyor. Bunların yüzde 40’ı Avrupa’da, yüzde 26’sı Asya-Pasifik’te, yüzde 18’i ABD ve Kanada’da, yüzde 9’u Latin Amerika’da ve yüzde 7’si Orta Doğu ve Afrika’da yer alıyor. Dünya genelinde araştırma üniversiteleri sıralamasında bulunan birinci 10 üniversitenin kuruluş yılları 1096 (Oxford Üniversitesi) ila 1891 yıllarına (California Teknoloji Enstitüsü) tekabül ediyor.

“Araştırma üniversitesi” kavramı Türk yükseköğretimine Yeni YÖK ile girmiş ve 2017 yılında 11 üniversitemiz bir yıl süren kıymetlendirme çalışmalarını takiben araştırma üniversitesi olarak seçilmiştir. Bu üniversitelerden ülkemizin, devletimizin yüksek beklentileri vardır. Kendilerine ayrıcalıklı takviyeler sunulan bu üniversiteleri şura olarak önemli bir akademik takip altında tutuyoruz.

”DİJİTAL TEKNOLOJİ 2030’U ŞEKİLLENDİRECEK”

2030’a yaklaştığımız bu günlerde, dijital teknolojiler yükseköğretim alanındaki en değerli başlıklardan birini oluşturuyor. Saraç, dijital teknolojilerin yaygın kullanıma girmesinin, 2000 yılından bu yana en büyük 500 şirketin neredeyse yarısının ortadan kaybolmasına yol açtığını belirterek,

”Bilinmelidir ki dijital teknolojilerin tesirleri dünyada daha yeni görülmeye başlıyor. 2030’u şekillendirecek olan bu değerli kavram, yeni teknolojilerin temin edilmesi, bu teknolojileri kullanacak insan kaynağının dijital dönüşüme hazırlanması ve takiben aksiyona geçilmesi sürecidir. Bu çalışmalar sürdürülürken, hiç beklemediğimiz bir anda, dünyayı ekseninden sarsan Kovid-19 pandemisiyle karşı karşıya kaldık. Dünya inanılmaz bir süratle sanal ortama geçmek zorunda kaldı; klasik alışkanlıklar ve kavramlar büyük sarsıntı geçiriyor…

”DİJİTAL DÖNÜŞÜM PROJESİ BAŞLATTIK”

YÖK olarak pandemiden bir yıl evvel, 2019’da Yükseköğretimde Dijital Dönüşüm başlığı altında büyük bir proje başlattıklarını söyleyen Saraç,

”2006’dan sonra kurulan ve görece daha güç koşullar altında gelişmekte olan bölgesel üniversitelerimizden 16’sı pilot üniversite olarak seçildi. Bu proje ile 100 bin civarında öğrenci ve 12 bin civarında öğretim elemanı Dijital Çağda Öğrenme ve Öğretme programları ile bu mevzuda eğitim aldılar. Proje gelişerek devam ediyor. Pandemi müddetince, başlatılan bu projenin de takviyeleriyle, üniversitelerimizde büyük bir sorun yaşanmadan çevrimiçi eğitim sürmekte” sözlerine yer verdi.

”AÇIK BİLİM-AÇIK ERİŞİM”

21. yüzyılda eğitimin kıymetli başlıklarından birinin de açık bilim-açık erişim olduğunu vurgulayan Saraç,

”2018’de başlayan bu çalışmalarımızın üniversitelerimizde teşvik edilmesini 2019 yılında zarurî kıldık. Hükümetimizin 11. kalkınma planında da yer aldığı üzere, üniversitelerin dijital çağa ayak uydurması ve bilgiye ulaşımda açık erişim ve açık bilim uygulamalarının hayata geçirilmesi hedefiyle açık erişim altyapıları ile ahengin sağlanması hedeflenmiştir. 2021 yılı prestijiyle 158 üniversitemizde açık akademik arşivlerin kuruluşu gerçekleşti” tabirlerine yer verdi.

”2021’DE YÖK ANADOLU PROJESİ BAŞLATTIK”

Öte yandan Saraç, Avrupa Birliği’nin eğitimde ve araştırmada eşleştirme projeleri olarak uygulamaya koyduğu yapılanmayı 2021’de ‘YÖK Anadolu Projesi’ ismiyle başlattıklarını söyledi. Yeni kurulmuş ve daha genç üniversiteler ile onlara talep ettikleri alanlarda dayanak vermek üzere daha kıdemli üniversiteler (12 kıdemli üniversite-15 genç üniversite) ortasında protokoller bazında eşleştirmeler gerçekleştirildi. Sayın Cumhurbaşkanımızın şahsen himayelerinde olan bu proje, Yeni YÖK’ün temel prensiplerinden olan toplumsal adalet ve fırsat eşitliğini de desteklemekte.

Bu yüzyılın kıymetli değişimlerinden biri de “tema” kavramının yanı sıra, yeni bir konsept olarak, verilen eğitimin çok taraflı yetenekler kazandırabilmesidir. Üniversitelerde gelecek için gerekli marifetleri edinmede, yerleşke hudutlarının dışına çıkmak, kurumsal paydaşlarla ağlar kurmak ve çok istikametli öğrenciler yetiştirmek öneriliyor. Eğitim çeşitlendirildikçe yetenekler esneklik kazanacaktır. Bilgi ve yeteneklerin çeşitlendirilmesi ise daha evvel hiç karşılaşılmamış sorunlara yönelik uygun stratejiler geliştirme konusunda faydalı olacaktır. Global yükseköğretimde çağdaş ve yeni bir yönelimi söz eden bu kavramın, aslında bizim klasik eğitim ideolojimizde karşılığı bulunuyor. Yükseköğretim siyasetlerini ortaya koyarken mahallî ve global dengelerin sağlanmasına değer vermekteyiz. Global dünyanın sorumluluk sahibi, yetenekli, topluma hizmet üretebilen ancak birebir vakitte insan olmanın tüm bedellerine hürmet duyarak yetişmiş bireylere gereksinimi var.

Karar