HALİL TURHANLI
Kitabın sonsözünü söyleyen Isiah Berlin, ‘çelişkili bir şahsiyet’ olduğunu belirttiği Sorel’i sınıflandırmanın mümkün olmadığı görüşünü ileri sürerek bu sebeple onun Marx, Nietzsche, Darwin, Dostoyevski’nin de ortalarında bulunduğu ‘ondokuzuncu yüzyılın öteki ideolog ve peygamberlerinden’ farklı olduğunu kaydediyor.
Georges Sorel yirminci yüzyıl entelektüel dünyasının oldukça berbat şöhretli bir simasıdır. Her şeyden evvel o aşırılıklar çağının insanıdır. Kanıların keskin zıtlıklar halinde ayrıştığı, kutupsallaştığı, birdenbire aksiyon olarak hayata yansıdığı ve çatışmalara dönüştüğü bir devirdir kelam konusu olan. Sorel bu çağın temsilcisidir.
Politik durumları ziyadesiyle değişkendi. Bütün ömrü boyunca politik yelpazenin bir uçundan öbür ucuna yol katetti, ömrünün değişik evrelerinde farklı, hatta birbirine zıt görüşleri savundu. Ancak bu değişkenlik onun özgün bir kuramcı olmasının da nedenidir.
Sorel ‘devrimci şiddet’in savunucusu ve kuramcısı olarak anılır. Müzakereyi reddetmiş, içgüdü ve sezgiye dayalı hareketi öne çıkarmıştır.
Tam da bu nedenle şiddet yerine parlamenter çabaya bağlanan Jean Jaures üzere demokratik sosyalistleri kıyasıya eleştirmiştir. Şiddete sırt çeviren demokratik sosyalistlerin halkın devrimci hareketliliğinden ve dinamizminden rahatsız olduklarını, ezilen sınıfları kontrol altında tutmak istediklerini belirtmiş ve “burjuva ideolojisiyle beslenen” sosyalistler olarak nitelemiştir. Lakin onun faşizmin ideolojisine de katkıda bulunduğu ileri sürülmüştür. İkisinde de belli dozlarda doğruluk hissesi vardır. 1890’larda Marx’dan etkilenen Sorel sol kanat gazetelerinde yazmaya başlamıştı. Sonra mistik milliyetçiliği benimsedi. Dreyfuscu oldu, vazgeçti karşı-Dreyfuscu kampa katıldı.
Üstte Sorel’in aşırılıklar ve aksilikler çağının temsilcisi olduğunu yazdım. Bu yargı onun birebir vakitte devrinin özgün bir kuramcısı olduğu gerçeğini kabule mani değil. Nitekim epey farklı ve güç anlaşılır bir kuramcıydı. Çok konuşulan, çok alıntılanan sık gönderme yapılan fakat karmaşık fikirleri derinlemesine tahlil edilmeyen bir düşünürdü; zira siyasi görüşlerindeki birbirine zıt değişikler niyetlerini karmaşıklaştırdığı ölçüde zenginleştirmiştir de.
Sıkıntı anlaşılır bir kuramcı olması da bu zenginlikten dolayıdır. İdeolojik, politik istikamet değişiklikleri onun yaratıcı gücünü harekete geçirmiştir.
Kelam konusu değişkenlikten ötürü Avrupa’nın politik ve entelektüel dünyasında ona belli bir yer bulabilmek hayli zordur. Lakin şu da var: O hangi siyasi görüşü savunmuş olursa olsun, bütün bu değişen siyasi duruşlarının ortak bir tabanı mevcuttu. Bir bakıma Nietzsche üzere on dokuzuncu yüzyıl burjuva toplumuna yansıda bulunuyordu. Paris’deki burjuva hayatından, o sınıfın gösterişinden, paraya düşkünlüğünden, açgözlü ve bencil oluşundan nefret ediyordu. Ona nazaran burjuvazinin sahip olduğu kelam konusu olumsuz nitelikler bütün toplumu tesiri altına alıyor ve yozlaşmaya neden oluyordu.
On dokuzuncu yüzyılda Avrupa’da ‘aklın krizi’nin yaşandığı, Sorel’in de bu krizin sonucu olarak ortaya çıkan felsefi irrasyonalizmi ve kültürel karamsarlığı temsil eden düşünürlerden biri olduğu ileri sürülmüştür. Onun karşı çıktığı ve eleştirdiği Max Weber’de savunusunu bulan, kapitalizmin ekonomik ve kültürel yaratıcısı kabul edilen araçsal akıldır. Ayrıyeten rasyonalizmi yücelten bilime de araçsallaştığı gerekçesiyle karşı çıkmış; araçsal aklın yerine insanın hareketlerine güç ve istikamet veren dinamikler olarak irade ve sezgiyi ikame etmiştir.
Telemak Kitap Sorel’in konusunda klasik mertebesine erişmiş kitabı ‘Şiddet Üzerine Düşünceler’in geçtiğimiz aylarda yeni baskısını yayımladı. Anahid Hazaryan’ın Türkçeye aktardığı kitabın sonsözünü Isaiah Berlin söylüyor. Berlin’in daha evvel ‘Akıntıya Karşı: Fikirler Tarihi Üzerine Denemeler’inde yayımlanmış olan ve Sorel üzerine yazılmış en güçlü metinlerden biri olan makalesini kitabın sonuna eklenmiş.
‘ÇELİŞKİLİ BİR ŞAHSİYET’
Berlin, sonsözünde Sorel’in ‘çelişkili bir şahsiyet’ olduğunu belirttikten sonra onun Marx, Nietzsche, Darwin, Dostoyevski’nin de ortalarında bulunduğu ‘ondokuzuncu yüzyılın öteki ideolog ve peygamberlerinden’ farklı olduğunu vurguluyor. Neden farklıydı?
Berlin’e nazaran başkaları ‘güvenli bir biçimde etiketlenip sınıflandırılmışlardır’. Sorel’i ise sınıflandırmak mümkün değildir. Meğer Hayek, ‘Kölelik Yolu’nda bunun tam aksini yapar, sığ bir okumayla Sorel’i sınıflandırmaya çalışır. Neoliberal düşünür onun tıpkı Nazilerin ırk öğretisi, Mussolini’nin korporasyoncu devlet kuramı üzere totaliter sistemlerin gereksinim duydukları cinste bir doktrin yaratmış olduğunu ileri sürer. Bu yalınkat sav Walter Benjamin üzere ortodoks Marksizmin olabildiğine uzağındaki bir düşünürün ‘Şiddetin Eleştirisi’ metninin entelektüel arkaplanında neden Sorel’in bulunduğunu bize açıklayamaz.
Karar
