Anadolu’dan toplanan cet tohumlarından oluşan ve Ankara’daki İngiliz Arkeoloji Araştırma Enstitüsü’nde tutulan koleksiyon Türkiye’ye geri kazandırıldı.

İngiliz The Times gazetesine de haber olan cet tohumlarının İngilizler tarafından rastgele bir yasal müsde alınmadan toplandığı, tohumlara da Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın el koyduğu ortaya çıkmıştı. Müsdesiz toplanan bu cet tohumları koleksiyonuna, 3 Eylül 2019 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren ‘Yerel Çeşitlerin Kayıt Altına Alınması, Üretilmesi ve Pazarlanmasına Dair Yönetmelik’ gereği el konulmuştu.

BİNLERCE YILLIK TARİHİ TOHUMLAR

2 yıl evvel hayatını kaybeden arkeobotanikçi Gordan Hillman’ın mirası olduğu belirtilen koleksiyon, Anadolu’daki binlerce yıllık arkeolojik alanlardan toplanan tohum ve botanik örnekler ile çağdaş tohumlardan oluşuyordu.

‘TÜRKİYE’NİN TOHUMDA BAĞIMSIZLIĞINI KAZANDIĞI GÜN’

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın eşi Emine Erdoğan’ın himayesindeki ‘Ata Tohumu Projesi’nin koordinatörü Cumhurbaşkanı Başdanışmanı Prof. Dr. İbrahim Saraçoğlu, yıllar sonra Türkiye’nin hakimiyetine geçen cet tohumu koleksiyonu ile ilgili kıymetli açıklamalarda bulundu.

Cet tohumlarının Türkiye’ye geri kazandırılmasını sağlayan yönetmeliğin hazırlanmasında 1,5 yıl büyük emek verdiklerini söyleyen Saraçoğlu, koleksiyonunun Ankara’da olduğunu öğrenince harekete geçip tohumları geri aldıklarını belirtti.

Tohumların alındığı tarihi ‘Türkiye’nin tohumda bağımsızlığını kazandığı gün’ olarak niteleyen Saraçoğlu, “İngilizler ‘Biz 72 yıldır bunları topluyoruz Anadolu’dan, Anadolu’da bulunma sebebimiz, kendi arşivimizi kurduk’ diyor. Halbuki bunları özensiz toplayamazsınız. Yani bugün siz Avusturya’da, İsviçre’de, Almanya’da bitkileri toplarken yetkili misiniz değil misiniz, müsdeniz var mı? Bunun bilinmesi lazım, her önüne gelen bitkiyi toplayamaz. Ama enteresan olan şu; müsdeleri yok” dedi.

‘ZATEN BU TÜRKİYE’NİN MALIDIR’

3 Eylül 2019 tarihli yönetmeliği hatırlatan Saraçoğlu, “‘Anadolu topraklarından aldığınız her türlü bitki materyali, bu milletin malıdır, kamu malıdır’ der yönetmelikte. Bu tohumların biz orada olduğunu öğrendik ve bunları istedik. Bize evvel vermek istemediler, ‘nasıl olur’ dediler. ‘Bakın, yasaya karşı geliyorsunuz, bu yanlışsız bir şey değil’ dedik ve en nihayet bunları aldık. Yani bugün Türkiye Cumhuriyeti devletinin müdafsı altındadır. Kültür ve Turizm Bakanlığı burada harekete geçtiyse bunun bir sebebi var, o denli ‘Türkler el koydu’ diye bir şey yok. Zati bu Türkiye Cumhuriyeti devletinin malıdır, ulu Türk Milletine ilişkin. Siz o tohumu araştırmak istiyorsanız evvel bizden müsde alacaksınız, bizim haberimiz olacak” diye konuştu.

‘BİZ ANADOLU’YU BÖLDÜRMEYİZ’

Saraçoğlu, görüşmeler sırasında İngilizlerin tohumların bir kısmının kendilerinde kalması için ısrar ettiklerini lisana getirerek, “Biz ‘hayır’ dedik, doğal götüreceğiz hakkımız zira bizim. Ben doğal sınırın öbür ucundayım, işte ‘üçte birini paylaşalım’ falan. Benim verdiğim yanıt da ‘Biz Anadolu’yu böldürmeyiz.’ Yani Anadolu bir bütündür, nereden toplanmışsa” tabirlerini kullandı.

‘ALMIŞLAR, İSMİNİ DEĞİŞTİRMİŞLER’

Anadolu’dan toplanan birtakım tohumlara Kürtçe, Ermenice isimler verildiğine dikkat çeken Saraçoğlu, “Siz resmen Anadolu topraklarının coğrafyasındaki isimleri değiştiriyorsunuz ve bunlar bilimsel makale olarak yayınlanıyor. Bizimkilerin bundan haberi yok” diyerek kelamlarına şöyle devam etti:

“Bunlar çok kıymetli şeyler. Siz bir bilimsel makale yazıyorsunuz. O makalenin içinde o bitki zikredilirken bütün dünya ‘armeniancum’, ‘kurdicum’, ‘byzanticum’u görüyor. Yani Anadolu topraklarından beşerler bizim tohumlarımızı, bitkilerimizi topluyorlar ve bunlara bu isimleri veriyorlar. Ne yapıyorsunuz, ne yapmaya çalışıyorsunuz? Mesela buradan tiriticum turanicum buğdayını almışlar götürmüşler yurtdışında bunun ismi değişmiş, farklı bir isimle bu patentlenmiş, tescil edilmiş, adamlar üç haneli milyon dolar para kazanıyorlar bundan.”

‘BUNLAR DEĞER BİÇİLMEZ TOHUMLAR’

Bu tohumlar ile bitkilerin Türkiye’nin ulusal genetik kaynakları olduğunun altını çizen Saraçoğlu, “Bir ülkenin geleceği bu tohumlara bağlı. Sizin genetik kaynaklarınız ne kadar zenginse, biyolojik çeşitliliğiniz de o kadar varlıklı demektir. Bunlar kıymet biçilmez tohumlar. Bugün dünyada neredeyse kültüre alınmamış tohum kalmadı. ‘Domates tohumu’ diyorsunuz, çabucak kültüre alınıyor. Rafa baktığınız vakit reyonda bütün hepsi tornadan çıkmış üzere birebir biber, tıpkı domates, birebir elma. Güya ortalarında uzunluk farkı bile yok. Neden? Zira hepsi kültüre alındı. Genetik kaynaklarından çıktığı üzere, o biyolojik çeşitliliği, içerisindeki varyantları yok artık. Onun için bizim bu tohumlarımızın varyantlarını çok iyi muhafazamız lazım. Bunları iyi kıymetlendirmemiz lazım. Bilhassa de dominant genlerine bakarak Türkiye Cumhuriyeti Devleti ismine bunların tescillenmesi lazım. Unutmayın, bu ‘ata tohumları’ dediğimiz şey kamu malıdır. Cet tohumu dediğimiz şey, kültüre alınmamış bir tohumu ne yapacaksınız? Onu gözünüz üzere koruyacaksınız. Yani değer biçilmez onlar” dedi.

‘YENİ BİR ÇEŞİT GELİŞTİREBİLİRSİNİZ’

Saraçoğlu, cet tohumlarının üretime kazandırılmasının kıymetine işaret ederek, “Bunlar orjinal, yani değiştirilmemiş tohumlar. Bunlardan her türlü yeni bir çeşit geliştirebilirsiniz. Cet tohumunuz sizin Çanakkale domatesi ise, Kilis domatesi de var, bununla onu çaprazlarsınız, yani melezlersiniz, yeni bir çeşit ortaya çıkartırsınız, şanslıysanız tahminen çok kaliteli olacaktır. Bunun için gençlerimizi çok iyi eğitmemiz lazım. Zira ileride açlık yılları bütün dünyayı saracak yani, bunun hiç kaçarı yok” ihtarını yaptı.

‘DEĞERİNİ ÖLÇEMEZSİNİZ, MİLYAR DOLAR’

Emine Erdoğan’ın himayesindeki Cet Tohumu Projesi’ne de değinen İbrahim Saraçoğlu, 2017 yılından bu yana cet tohumu toplama fliyetlerinin sürdüğünü belirterek kelamlarını şöyle sürdürdü:

“Binin üstünde çeşit tohum; mercimek var, fasulye, domates, patlıcan, bamya var ve bunlar çoğaltılıyor. Zirtın efendisi köylüdür, yani zirtı yapacak olan köylüdür. Bunların sayısını çoğaltmamız lazım. Sınırsız imkan var Anadolu’da, daha ulaşamadığımız kaç beldeler köyler var, daha ne tohumlar var. Bunların hepsi tescillenip bir merkezde bir bilgi bankası oluşturacaksınız, genetik yapılarına bakacaksınız. Biyolojik çeşitliliği hangi kümenin içerisinde, ona bakacaksınız. Yeraltından çıkan tohumlar var. ‘Eski tohum, Nuh nebiden kalmış, bundan ne olacak’ deniyor. Öpüp de başınıza koyun, o denli bir nimet ki o, yani kıymet biçilmez. Bunu hiçbir şeyle tartamazsınız, kıymetini ölçemezsiniz, milyar dolar.”

‘TÜRKİYE BİR NUMARA OLACAKTIR’

Projenin Türkiye için hayati değer taşıdığını vurgulayan Saraçoğlu, “Dünyada Türkiye bir numara olacaktır bu tohumları takım çoğaltarak. O denli bölgelerimiz var ki tarım alanı olarak kullanacağımız; işte Harran Ovası. Burada yapılacak olan şey devletin bir merkez laboratuvarı kurması. Merkezde bunlar araştırılacak, bunu o denli itinasız ‘yurtdışına göndereyim, genetik yapısına bakalım’, yok o denli, yurtdışına filan çıkarılmaz bu tohumlar. O bilgi, o genetik yapı bizde, içeride kalacak. Araştırılacaksa, tamam birlikte araştıralım; fakat benim gözümün önünde” bildirisini verdi.

Karar