ALİ YILDIRIM
Artan döviz kuru ve enflasyon alım gücünü her geçen gün daha da zorlaştırırken, her geçen gün torbaya bir domates daha eksik giriyor. TL değersizleştikçe alım gücü düşerken, daha fazla paraya artık daha az eser alınabiliyor. Bunun en iyi örneğini otomotiv kesimi veriyor. Yaklaşık 2 yıl evvel orta sınıf bir tüketici C-SUV segmentindeki bir aracı 200 bin liraya alabilirken, bugün tıpkı paraya yalnızca B-HB bir araç sahibi olunabiliyor. C-SUV modelinde bir araç için ise en az ortalama 400 bin lira ödemek gerekiyor.
Bunun esas nedenleri ortasında kur ve vergi gelirken, TL’nin kaybı da bunu tetikleyen ögeler ortasında. Merkez Bankası’nın açıkladığı datalara nazaran, 2021 yılı Haziran ayında bir evvelki aya nazaran yüzde 1,1 düşüşle 59,77 endeks bedeline geriledi ve Ocak 1994’e kadar giden bilgi tarihinin en düşük düzeyine geriledi. 100 endeks bedeliyle 2003 yılının baz alındığı TÜFE gelişmekte olan ülkeler bazlı gerçek efektif döviz kuru da Haziran 2021’de 49,94 ile rekor düşük düzeye geriledi.
TÜFE bazlı gerçek TL bedeli 1994 yılında ortalama 67,28 düzeyinde idi. 2001 krizinden evvel 100 endeks pahasında olan TL, 2001 krizinde bile 75’e kadar geriledi. Altın çağlarını yaşayan TL 2008-2011 ortasında 127 pahasını gördü. Ama son devirde alınan makus iktisat kararları en kötüsünün geride kalmadığını gösterdi. TL’nin gerçek bedeli 59,77 düzeyine kadar düştü.
Gelecek Partili Ekonomist Kerim Rota da Merkez Bankası’nın açıkladığı TL’nin gerçek kıymeti hakkında yorumda bulundu.
Rota, şunları kaydetti: “Reel Efektif Döviz Kuru hesaplandığı 1994’ten bu yana en düşük düzeyinde. Bu data, TL’nin bedelinden çok, alım gücümüzü yansıtıyor. REDK’nin en yüksek olduğu 2010 Kasım ayında bir uzman tabibin VW Passat’ın en düşük modelini alması için kaç ay çalışması gerekiyordu? 2011 yılında aldığı baz 2 bin 561 TL maaş ile 58 bin 350 TL’lik araç için 23 ay çalışması gerekiyordu. Bugün 10 bin 093 TL baz maaş ile 437 bin 400 TL’lik araç için 43 ay çalışması gerekiyor. Berbat idare hem TL’ye kıymet kaybettirip hem vergiyi yükseltince, 2 katı çalışmamız gerekiyor.”
“HESABINI BİLMEYEN KASAP NE SATIR BIRAKIP NE MASAT”
Merkez Bankası’nın açıkladığı TL pahası hakkında yorumlarda bulunan CHP sözcüsü Faik Öztrak, şu paylaşımı yaptı: “Türk lirasının gerçek bedeli, tarihin en düşük düzeyinde. 128 milyar doları erit. Paramızın bedelini erit. Sonra, ‘Arabaların akaryakıtı artık hududun öte tarafında değil, bu tarafında dolduruluyor’ diye böbürlen. Ne demişler; ‘Hesabını bilmeyen kasap ne satır bırakır ne masat.”
Birtakım ekonomistler de durumu şöyle anlattı: “Reel efektif döviz kuru 60’ın altına inerek haziran ayı itibariyle 59,8 oldu. Endeksin hesaplandığı birinci tarihten bugüne en düşük bedele ulaştı. 27 yıl sonra başladığımız noktanın da gerisine döndük.”
“TÜRKİYE KİŞİ BAŞI GELİRLE ÇABUCAK HEMEN EN GERİDE”
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın akaryakıt açıklaması sonrasında akaryakıtta alınan vergiler ve kişi başına düşen gelirle akaryakıt alımının tablosu çizildi. Analist Özcan Kadıoğlu tarafından paylaşılan grafikte gerçekler ortaya çıktı.
Türkiye’de bugün kişi başına düşen gelirle yaklaşık 9 bin 250 litre akaryakıt alınıyor. İtalya 16 bin 400 ile 20 bin sonuna yakınken, Fransa, İngiltere, Kore, Hollanda, Almanya, İsveç ve Japonya 20 bin litre düzeyinin epey üstünde. İsviçre de 50 bin 500 litre olarak gerçekleşirken, ABD’de de bu oran yüzde 70’e çok yakın.
EŞEL TAŞINABİLİR DE POMPALARI DURDURAMADI
Güç Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) datalarına nazaran, Temmuz 2018’de kurşunsuz 95 oktan akaryakıtın çıplak fiyatı 2 lira 591 kuruş. Bunun 0,019 kuruşu toptancı marjı, 0,00318 kuruşu gelir hissesi, 0,516 kuruşu dağıtıcı ve bayi marjı toplamı, vergisi de 3 lira 126 kuruş. Yani 2.6 liralık akaryakıtın litre fiyatı Temmuz 2018’de vergiyle birlikte 6 lira 25 kuruş olarak hesaplanıyor.
Eşel taşınabilir sistemine karşın 3 lira 852 kuruş olan eserin fiyatı, vergisiyle birlikte 7 lira 083 kuruştan satılıyor. Eşel taşınabilir sisteminde feragat ile birlikte devletin hissesinin litrede 2 lira 29 kuruştan alıcı buluyor. 2021’de vergisi düştü lakin fiyat artışları bir türlü gerilemedi. Artan kur ve petrol fiyatlarıyla birlikte akaryakıtta daima dalgalanma sürerken, dövizdeki yükselişe eşel taşınabilir de mahzur olmadı. Tüketiciler yaşanan kur artışının sorumlusu olmadıklarını paylaşırken, bunun berbat iktisat idaresiyle paralel olduğunu söz ediyor.
Karar
