Herhalde ‘Görüşmelerimiz hizmet kalitesi standartları gereği kayıt altına alınmaktadır” kalıbını telefonda duymayanların sayısı çok azdır. Alt tarafı bir battaniye aldığımızda mağazayı aramak zorunda kalırsak bile buna misal bir ses bandıyla karşılaşıyoruz ya da telefondaki müşteri temsilcisi bize bu küçük hatırlatmayı yapıyor.
Artık buraya kadar duruma aşinayız lakin oyun büyükmüş!? Dünyada pek çok firma yapay zeka şirketleriyle çalışıyor. Diyelim ki bir hizmet ya da eser aldığınız bir yeri aradınız. Bazen tatlı bir ses tonuyla söylenen şu cümleyi duyuyorsunuz “Size daha kolay yardımcı olmamız için arama nedeninizi birkaç sözle anlatabilir misiniz?” Argümanlara nazaran siz arama yaptığınızda yapay zeka sistemi devreye giriyor ve konuşma biçiminizden, vurgularınızdan hakkınızda bir profil çıkarıyor. “Arkadaş canlısı”, “Sinirli” ya da “Sabırsız” olarak etiketlenebilirsiniz. Müşteri temsilcileri de sizin profilinize nazaran belirleniyor. Olumlu, konuşkan bir tipseniz satın alma konusunda daha istekli olabileceğiniz düşünülüyor ve kıymetli eserleri satma konusunda daha başarılı bir müşteri temsilcisi size yanıt veriyor. Böylelikle bu müşteriyi kazanıp ona eser satma talihi maksimize edilmiş oluyor.
Bu anlattıklarım uzak bir gelecekmiş üzere görünse de dünyada ses bazlı pazarlama aktiviteleri yapılıyor. ABD’deki UPENN üniversitesinin profesörlerinden Joseph Turow, ‘The Voice Catchers: How Marketers Listen In To Exploit Your Feelings, Your Privacy, And Your Wallet’ (Türkçeye şöyle çevirebiliriz: Ses avcıları: Pazarlamacılar hislerinizden, mahremiyetinizden ve cüzdanınızın içindekilerden istifade etmek için sizi dinliyor) isimli kitabı için araştırma yapmış. Mecmua ve gazetelerden binin üzerinde yazı tarayarak ses profili üzerine çalışan şirketler hakkında bilgi toplamış, ABD ve AB’nin biyometrik nezaret kanunlarını araştırmış, patentleri tahlil etmiş. Bu sanayiden 43 kişi ile birebir görüşmüş.
Tüm bu çalışmasından edindiği sonuç müşterilerin cebi için çok da faydalı sayılmaz: Ses profilleme üzerinden ilerleyen yeni bir pazarlama çağının birinci evresindeyiz ve pazarlamacılar için bu teknoloji pazarlamanın gelecekteki olmazsa olmazı.
Bu ses tahlil sistemleri sesi yalnızca konuşma stili olarak değil, ses tonu üzerinden de tahlil edebiliyor. Araştırmalar ses tonunun insanların hislerine, kişiliklerine hatta fizikî özelliklerine ışık tuttuğunu söylerken pazarlamacılar da teknolojinin kendilerine sunduğu fırsat karşısında ellerini ovuşturuyor.
Ses profillemeye dayalı pazarlama, artık hepimiz için sıradan hale gelen internet bazlı pazarlamadan daha tesirli olarak bedellendiriliyor. İnternette gezinirken geride bıraktığınız arama geçmişiniz nedeniyle kimi reklamlarla karşılaşabilirsiniz lakin yanılma hissesi yüksektir. Lakin sesinizin tonu, konuşma üslubunuz tahlil edilip kişilik tahliliniz belirlendiğinde pazarlamanın maksadı olmaktan korunmak o kadar kolay olamayabilir.
Üstelik bu ses profilleme sistemleri yalnızca davet merkezleriyle de sonlu olmayabiliyormuş. Akıllı telefonlarımız ve sanal asistanlar gelişmiş makine tahsili algoritmalarına bağlı ve ne dediğimizin yanında nasıl söylediğimizi de tahlil edebiliyor.
Örneğin Amazon’un akıllı bilekliği Halo, ailenizle, arkadaşınızla yahut işvereninizle konuşurken his durumunuzu gerçek kestirim ettiğini tez ediyor. Şirket her ne kadar his durumunuzu kendi hedefleri için kullanmayacağını taahhüt etse de bu bileklik bile tek başına bu teknolojinin kullanılabileceği manasına geliyor. Öteki teknoloji devleri de ‘bizim yararımız’ için emsal eserlerin patentlerini almış durumda.
Tüm bunlardan şikayet etsek de kaçmak kolay değil üzere görürüyor.
Bir hamburger alayım, iyi pişmiş laboratuvar eti olsun…
Olurdu, olmazdı, yahu kim yer bunu… Ha teğe icat çıkartıyorlar, mis üzere et varken yemem ben bunu, ne laboratuvar kebabı mı yiyeceğiz… Laboratuvarda et üretimi yapma denemeleri birinci konuşulmaya başlandığında pek çoğumuzun kulağına olmayacak bir iş üzere geldi, hatta bu fakat bilim kurgu sinemalarının senaryosu olur dendi. Fakat oldu! Teknolojideki baş döndürücü gelişme sonunda köfteyi, bifteği, tavuğu da ağına aldı. Çılgınca artan dünya nüfusu, azalan kaynaklar derken tahminen de öbür çıkış yolu yok.
Birleşmiş Milletler (BM) Besin ve Tarım Örgütü, 2030 yılında toplam et üretiminin yüzde 10’u ya da biraz daha fazlasını bu etlerin oluşturacağını söylüyor. 2025’e kadar da seri üretime geçileceği konuşuluyor.
Argümanlar çok mert ve proteinin geleceğinin bu etler olduğuna inananların sayısı azımsanmayacak kadar fazla. İngiliz yatırımcı ve iş adamı Sir Richard Branson 30 yıl içinde geçmişe dönüp baktığımızda hayvanları yemek için öldürdüğümüze inanamayacağımızı söylüyor. Bill Gates de (evet yeniden o) çevreyi korumak için varlıklı ülkelerin bir an evvel yapay etlere yönelmesi gerektiği görüşünde. Her iki ismin de bu mevzuda üretim yapan şirketlere yatırım yaptığı konusunu da es geçmeyelim!
Yılda kişi başı 41 kilo et mi?
Global et sanayisi yaklaşık 1.4 trilyonluk bir pazar. Et yememiz için yılda 70 milyardan fazla hayvan, 90 milyardan fazla balık ölüyor. Yılda 350 milyon ton et tüketiliyor. Dünya çapındaki tarım topraklarının yüzde 77’si de çiftlik hayvanlarını yetiştirip beslemek için kullanılıyor. Üstüne üstlük BM Besin ve Tarım Örgütü hayvansal eserlere olan global talebin 2050’ye kadar yüzde 45 artacağını öngörüyor. Ne de olsa global olarak 1965’te kişi başına et tüketimi 24,2 kg’dan, 41,3 kg’a çıktı. “Kasapta etin fiyatı el yakıyor nerdeee yılda 41 kilo et yemek, latife mısın, ayıptır” diyenleriniz olabilir. Ne yapayım küresel sayılar bunlar. Aslında Çin dünya et eserlerinin yüzde 28’ini tüketiyor. Gözümüz yok, yarasın şifa olsun!
Uygun hoş de o denli laboratuvarda et üretmek falan kolay iş mi? Haydi ürettin, yaygınlaştırmak nasıl mümkün olur, sever miyiz, sevmez miyiz? Geleceğin protein kaynağı denilen etlere tadında bir bakış atalım…
Prosedür birinci olarak 2013 yılında Hollanda’da denendi. Laboratuvarda geliştirilen etle yapılan hamburger tanıtıldı. Fakat sorun şuydu; fiyat hamburger başına 250 bin euroydu, 4 yıl sonra 490 euroya düştü. O günden beri üretim teknolojileri ve mühendislikteki gelişmelerle bu fiyat iki haneli sayılara düştü. Ayrıyeten bu prosedürlerle üretim yapan besin firmalarına yapılan yatırımlar da milyar dolarla tabir ediliyor. Beklenti ise çok büyük. Pazarın 2029’da 140 milyar pahasında olması, 10 yıl içinde yüzde 1000 büyümesi bekleniyor. 2040 yılında klasik üretilen etlerin geri planda olacağı, ‘yeni’ etlerin yüzde 60 pazar hissesine sahip olacağı argümanı uçuk gelse de imkansız değil. Dünyaca ünlü kimi fast-food markalarının şimdiden bu etleri mönülerine katmaya başladıklarını da hatırlatalım.
“Yapay et değil, kültür eti!”
Tahminen birçok defa mevzuyla ilgili ‘yapay et’ ya da ‘sentetik et’ tarifini duydunuz lakin bu işe baş koyanlar ‘temiz et, ‘kültür eti’, ‘laboratuvar üretimi et’ tabirlerini kullanmayı tercih ediyor.
Bu etler üç yolla üretiliyor. Bitkisel bazlı; bunlar alternatif protein kaynaklarından üretilen etler. Örneğin bezelye, pirinç, maş fasulyesi proteini ve Hindistan cevizi karışımı. Hatta pancar suyundan hamburger yapanlar oldu. Veganlar bilhassa bu usul eserleri tercih ediyor. İkinci yol hücresel üretim (kültür eti de deniyor.) Bunun için muhtaçlık duyulan üç şey var; hayvan hücreleri, bu hücreleri beslemek için uygun bir ortam ve büyümelerini sağlamak için bir biyoreaktör. Üçüncü prosedür hücresiz üretim. Kanda bulunan proteinlerin ve bu proteinleri üreten genlerin bakterilere aktarılarak yapılma biçimi. Hiçbir formülde hayvanlara ziyan verilmiyor. Biyoloji dersi üzere anlatmaya gerek olmadığından işin teknik ayrıntılarını bu kadarla bırakalım.
Tezler bu etlerin besin pahası açısından öbür etlerden bir farkı olmadığı istikametinde. Doğal etlerdeki kimi hastalık risklerinin de laboratuvar etlerinde bulunmamasının bir avantaj olduğu görüşü var.
Son periyotta Türkiye’de de gençler ortasında vejetaryenlik ve veganlığın arttığı gözlemleniyor. Bu dünyanın pek çok ülkesinde de paralellik gösteriyor. Hayvanların üretim hallerinde yapılan yanlışlar, hayvan hakları ve global iklim değişikliği üzere bahislere karşı eski nesillere nazaran çok daha hassas olan gençler bu yeni protein kaynaklarını benimsemede daha istekli. Zira bu üretim biçimlerinin etrafa olan ziyanının klasik prosedürlerden az olduğu argüman ediliyor. Bir rapora nazaran hücre kültürlü etin sera gazları salınımını yüzde 96, güç tüketimini yüzde 45 azaltıyor, ayrıyeten bu etlerin üretimi için yüzde 95 daha az alana gereksinim var. Lakin kesin sonuç çıkarmak için şimdi erken, farklı araştırmaların sonuçlarını da dikkate almak gerekiyor. Üstelik kimi araştırmacılar laboratuvarda üretilen etlerin güvenilirliğini sorguluyor.
Son bir yılda kat edilen yola, bu hususta kanaat lideri olarak bilinen isimlerin görüşlerine bakarak kelam konusu etlerin yaygın hale geleceğini söylemek mümkün. Artıları eksileri neler daima birlikte bekleyip göreceğiz…
Karar
