Boğaziçi Üniversitesi Teknopark bünyesinde kurulan “Electrosalus” şirketinde hayata geçen projenin öncülüğünü yapan  Prof. Dr. Yasemin Palanduz Kahya, yaklaşık 30 yıldır akıllı stetoskop teknolojisi üzerinde çalışıyor. Kahya, 1980’li yıllarda kızı zatürre olunca, hastanın röntgen çektirmesine gerek bırakmayan, iyi bir teşhis prosedürü ne olabilir sorusu ile bu alana odaklandı.

Kahya ve takımının ortaya çıkardığı akıllı stetoskop, yapay zeka teknolojisiyle teneffüs seslerini tahlil ediyor ve akıllı telefonlar için özel olarak geliştirilen uygulamada bunun sonuçlarını kullanıcıyla paylaşıyor, sonuçları doktora da iletebiliyor.

Takım, zatürre, astım üzere hastalıkların yanı sıra Kovid-19 tanısı için de kâfi ses verisi elde etmek için internet sitesi de (https://covid19oksuruktesti.org) kurdu. Burada elde edilen öksürük sesi dataları de uygulamaya dahil edildikten sonra koronavirüs tanısı yapmak da mümkün olacak.

ABD VE 24 AVRUPA ÜLKESİNDE PATENT ALINDI

Prof. Dr. Yasemin Palanduz Kahya, AA muhabirinin sorularını yanıtlarken, hedeflerinin tabiplerin yerini almak değil, onlara yardımcı olmak olduğunu belirterek, teknolojiyi şöyle anlattı:

“1980’li yıllarda, kızım küçükken zatürre oldu. Stetoskopla konulan tanıyı nihaileştirmek için röntgen çektirilmesi gerekti. Bu, aklıma ‘Duyulan sesler, tanıya yönelik daha kesin bir formülle nasıl kullanılır?’ sorusunu getirdi. Karşılığın teneffüs seslerinin daha muteber bir aletle dinlenmesi, kaydedilmesi ve tahlil edilmesiyle bulunabileceği kanısıyla araştırmalarıma başladım. Öncelikle klasik stetoskop yerine geniş frekans aralığında ses kaydeden elektronik bir alet tasarladım. Bununla hastanelerdeki farklı tip hastalardan ses verisi toplandı. Modeller kurulup sağlıklı/hastalıklı sınıflandırılması yapıldı. Seslerin içindeki çeşitli hastalıkların belirtileri olan ince, kalın çıtırtı, üfürüm üzere ek sesleri sezen, özelliklerini çıkaran, sınıflandıran yeni algoritmalar geliştirildi. Daha sonra aletin farklı modelleri de tasarlandı. Örneğin 14 dinleme noktası olan yelek üzere giyilebilir bir modeli geliştirildi.”

Akıllı telefonlar ve kablosuz bağlantının gelişmesiyle sistemi herkesin kullanabileceği taşınabilir platforma taşımak istediklerini tabir eden Kahya, “Bu maksatla sistemin şu üç ana öğesini oluşturduk ve geliştirdik: Taşınabilir, bluetoothlu ve teneffüs seslerini dinleyip kaydedebilen küçük bir aygıt, bununla eşleşen taşınabilir aygıtlar için bir uygulama, ana sunucu bilgisayar ve doğrulanmış yeni bilgiyle kendini daima tekrar eğiten ve tabip teşhisine dayanak olan akıllı algoritmalar. Böylece elde edilen sonuçlar ana bilgisayardan kullanıcıya ve şayet istenirse doktora da gönderilebilecek duruma geldi. Kayıtlar ilerde referans oluşturmak için saklanıyor. Bu sayede sistem akciğerlerin durumu ile ilgili kayıt ve takip sistemi oluşturuluyor.” diye konuştu.

Kahya, akıllı stetoskop için çok yakın vakitte ABD’de ve Türkiye dahil 24 Avrupa ülkesinde patent alındığını kaydetti.

SİTEDEN ELDE EDİLEN VERİLERLE EK TEŞHIS TESTİNİN HAYATA GEÇİRİLMESİ HEDEFLENİYOR

Prof. Dr. Yasemin Palanduz Kahya, hastalığın uzaktan denetimi ve sağlıklı-hastalıklı tanısı yapıldığı için “akıllı stetoskop”un bilhassa hekim olmayan ücra yerlerde çok büyük faydaları olduğunun altını çizerek, şu bilgileri verdi:

“Bunun yanı sıra yatalak bir hasta için de bu geçerli. Salgın yaşadığımız bu günlerde Kovid-19 ve gibisi salgınlarla ilgili teşhis oluşturmada da bu teknolojinin çok büyük yararları olacağına inanıyorum. Tabipler açısındansa hastayı uzaktan dinleme, ses bulgularının tahliline erişme, hastalığın seyrini takip etme ve toplu sıhhat tarama çalışmalarını kolaylaştırmak üzere birçok faydadan bahsedebiliriz. Bu ortada sistemimizin hekimlerin yerine geçmek için değil, onlara yardımcı olmak için tasarlandığını da belirtmeliyim. Kovid-19 hastalarından gerek telefon gerekse bilgisayar aracılığı ile öksürük seslerini kaydeden bir internet sitesi de (https://covid19oksuruktesti.org) hayata geçirdik. Burada elde edilen öksürük sesleri ile Kovid-19’a has akıllı algoritmalar geliştirilmesi ve ek bir teşhis testinin hayata geçirilmesi hedefleniyor. Gerekli akreditasyon ve sertifikasyon çalışmalarından sonra gerek ulusal gerekse memleketler arası pazarlarda tümüyle bir Türk teknoloji eseri olarak akıllı stetoskopun üretimini yapmak istiyoruz. Akıllı stetoskopun tıpkı dijital termometre üzere yaygın kullanışlı bir tıbbi teşhis aygıtı olmasını hedefliyoruz. Bunun yanı sıra Sıhhat Bakanlığının e-NABIZ sisteminin bir kesimi olmayı amaçlıyoruz.”

Orta ve uzun vadede tıbbi teşhis ve ölçüm aygıtları konusunda yeni eserler planladıklarını lisana getiren Kahya, eserin ulusal ve milletlerarası pazarda yer bulması için takviye verecek yatırımcı arayışlarına başlama basamağında olduklarını bildirdi.

30 YILLIK SEYAHAT

Kahya, araştırmaları yürütebilmek için Boğaziçi Üniversitesi Elektrik-Elektronik Mühendisliği Kısmı bünyesinde LAL (Lung Acoustics Laboratory) laboratuvarını kurduğunu, burada lisanstan doktoraya birçok öğrencinin çalıştığını ve çok sayıda bilimsel yayın, tez ve bitirme projesi üretildiğini anlattı.

Proje bu evreye ulaşırken geçen 30 yıllık seyahatinde birçok Boğaziçi Üniversitesi lisans, yüksek lisans ve doktora öğrencisinin katkı verdiğine işaret eden Kahya, kelamlarını şöyle tamamladı:

“Boğaziçi Üniversitesi bünyesindeki KOSGEB ve Boğaziçi Üniversitesi TEKNOPARK’tan çıkan bir şirket olan Electrosalus BÜ-sanayi işbirliği açısından çok kıymetli. Patentleme çalışmalarını bu şirketimiz üzerinden yaptık. Büsbütün Boğaziçi Üniversitesi, hasebiyle Türkiye’de geliştirdiğimiz tümüyle yerli bu teknolojiye katkı veren tüm öğrencilerimle gurur duyuyorum. Projenin en son etabında misyon alan o zamanki doktora öğrencim, şu anda Bilgi Üniversitesinde doktoralı öğretim üyesi olan Dr. İpek Şen de patent müellifidir. Hala projeyi, yüksek lisans öğrencim olan Çağlayan Şerbetçi ve lisans öğrencim Metehan Zorluoğlu ile yürütüyorum. Dr. İpek Şen ve projenin öhceki safhalarında çalışmış olan doktora öğrencim Onur Çınar da hala danışman olarak projede yer alıyorlar. Sistemimizin tıbbi bilgileri konusunda dayanak vermiş olan, hasta kayıtlarında yardımcı olmuş olan Prof. Dr. Günseli Kılınç, Doç. Dr. Sibel Yurt, Dr. Filiz Süngün ile projenin oluşumuna müşterek çalışmalarımızla takviye vermiş olan kıymetli hocam Prof. Dr. Bülent Sankur’un isimlerini da zikretmek istiyorum.”

Karar