SALİHA SULTAN

İslam dünyasının bilinen en eski vakfiyesi deşifre edildi. Christie’s Müzayede Evi’nin 2015 yılında düzenlediği bir açık artırmada gün yüzüne çıkan yaklaşık 1200 yıllık taş kitabenin devrin Abbasi halifesinin Türk hadimi Ebu Salih tarafından Allah ismine Filistinlilere bağışlanan iki köye ilişkin olduğu ortaya çıktı.

Vakfiyenin deşifre çalışması ise Hollanda Türk ve Arap Dünyası Araştırma Merkezi Lideri, tarihçi Dr. Mehmet Tütüncü’nün öncülüğünde gerçekleşti. Vakfiye hakkında KARAR’a bilgi veren Dr. Tütüncü, tarihi yapıtın Christie’s’teki müzayede ile dikkatini çektiğini, akabinde belirterek, “Yazısından, taşa işleniş biçiminden çok değerli bir kitabe olduğunu anladım. Yazı çivi yazısına benzeyen, değişik bir tarzda yazılmış, noktasız, köşesiz harflerden oluşuyor. Vakit içinde biraz üzerinde çalıştım. Christie’s’i arayarak nerede bulunduğunu öğrenmeye çalıştım, İsviçre’de özel bir koleksiyonda bulunduğunu, 1996’da bu koleksiyona girdiğini belirttiler. O koleksiyona nasıl geldiği hakkında ise bilgi vermediler. Kitabe 20 yıl sonra satışa çıktı. Açık artırmada Irak’tan Samarra’dan geldiğini söylediler, kestirimleri böyleydi. Lakin deşifre edilememişti” dedi. Kitabedeki yazıları deşifre için kufi yazıyı dünyada en iyi bilen isimlerden biri olan Tunuslu Prof. Lotfi Abdeljaouad’dan dayanak istediğini belirten Dr. Tütüncü, şu bilgileri aktardı: “Kendisinden iki ay ses çıkmadı, sonra geri döndü ve bu iki ay boyunca yazı ile uğraştığını belirtti. Metinde yazım yanılgıları olduğunu ve fasih bir Arapça ile yazılmadığını belirti. En sonunda metni deşifre ettiğinde miladi 860 yıllarında yazılmış olduğunu, günümüze gelen en eski ve sağlam vakfiye olduğunu anladık. Vakfiyenin kaideleri, senetleri, nasıl işleyeceği konusu da taşa işlenmiş. İslam tarihi için çok kıymetli bir medeniyet evrakı ortaya çıkmış oldu.” Dr. Tütüncü, akabinde Prof. Dr. Abdeljaouad’dan deşifreyi makale olarak yazmasını rica ettiğini belirterek, makalenin Aralık ayında International Journal of Turkology’de yayınlandığını, dileyen herkesin ‘academia.edu/62140250/Earliest_Islamic_Waqf_on_stone’ adresinden erişebileceğini kaydetti.

GELİRİ YOKSULLARA BAĞIŞLANAN BİR TARIM İŞLETMESİ:

Vakfiyenin yazıldığı periyot hakkında da bilgilerini paylaşan Dr. Tütüncü, Ebu Salih’in 866’dan 869’a kadar yalnızca üç yıl bölgede karar süren Abbasi Halifesi Mu’tazz b’illah’ın hadimi olduğunu belirtti. Kitabedeki Ebu Salih’in bir Türk olduğunu ve halifenin ‘mevlası’ olarak kaydedildiğini söyleyen Dr. Tütüncü, şunları aktardı: “Abbasi sarayında Ebu Salih üzere bireyler daha çok Kıpçak Türklerinden oluşuyordu. Genelde Karadeniz’in kuzeyinden gelirlerdi ve halifenin özel, günlük hizmetlerini yapan bireylerdi. Münasebetiyle halifeye çok yakın oldukları için devlet mülklerine erişimleri vardı ve mülk edinmelerine da müsaade verildi. Vakfiyede yer alan ‘Ebu Salih Hayr al-Khadim’ sözü, güzel işlerin babası, hizmetkarı manasına geliyor.” Dr. Tütüncü, vakfiyede yer alan ve Ebu Salih tarafından Allah ismine yoksullara bağışlanan iki köyün Filistin’deki verimli yerleriyle bilinen Taberiye Gölü etrafında olduğunu, Şam’dan getirilen 40 adet at ve 25 katırın da çalıştırılması, üretimin yoksullara dağıtılması kuralıyla birlikte Filistinlilere vakfedildiğini tabir etti. Dr. Tütüncü, “Yani bu vakfiyede oradaki yoksullara bir üretim, tarım işletmesi bağışlanıyor. Vakfiye, iki çiftliğin hasılatının büsbütün yoksullara dağıtılmasını sağlıyor” değerlendirmesini yaptı. O devirde halifenin hadimlerinin fakat ‘azatlı’ yani özgür olduğunda bağış yapabileceğini de hatırlatan Dr. Tütüncü “Bu vakfiyeden anlıyoruz ki Halife, Ebu Salih’i azat etmiş ki bu bağışı yapabilmiş, halifenin en kıymetli yardımcılarından biri olmalı” kanısını kelamlarına ekledi.

RAMLA YAZITINDAN DAHA ESKİ TARİHLİ

Abbâsîler miladi 750 yılında Emevî hanedanlığını devirerek, İslam dünyasındaki halifeliği üstlendi. Abbasi Halifesi Mu’tazz b’illah 866’dan 869’a kadar yalnızca üç yıl bölgede karar sürdü. Vakfiyede belirtilen bugünkü ismiyle Filistin’in aşağı Celile bölgesinde bulunan Taberiye Gölü, Hz.İsa’nın doğum yeri olduğu ileri sürülen Nasıra kentine epeyce yakın. Haçlılar, kitabenin yazıldığı tarihlerde bölgede 250 yıl kadar karar süren Abbasi’lerin akabinde bu toprakları ele geçirdi. Vakfiyede ismi geçen iki yerleşim yerinin Haçlılarla birlikte vakfiyesinin sona erdiği, hatıra olarak Christie’s tarafından açık artırmaya çıkarılan bu taşın geriye kaldığı düşünülüyor. Prof. Dr. Abdeljaouad vakfiyeye ait makalesinde vakfiyenin muhtemelen her iki yerleşim yerinin girişinde mevcut olduğunu, lakin birinin bugüne ulaşabildiğini kaydediyor. Abdeljaouad, dördü Filistin’de ve üçü Suudi Arabistan’da olmak üzere bugüne kadar keşfedilen yedi antik taş vakıf yazıtının olduğunu belirterek, kendisinin deşifre ettiği vakfiyenin 1966’da ortaya çıkan ve bu tıpta bilinen en eski örnek olduğu belirtilen Ramla yazıtı ile bir alaka içinde olduğunu, deşifre ettiği kitabenin Ramla tabletinden daha eski olduğunu ileri sürüyor.

Karar