TANER AY
Samsun’un deniz kıyısındaki tek ilçesi olan Yakakent, anne tarafımdan memleketimdir. Eski ismiyle Gümenüz’ü, Gerze’den ve Sürmene’den göç edenlerin kurduğu, ancak Yunanistan mübadilleriyle inkişaf ettiği söylenir. Balıkçılığın Gerze’den ve Sürmene’den gelenlerle, tütüncülüğün ise mübadillerle geliştiği muhakkaktır. Yanlış siyasetler sonucunda günümüzde tütüncülüğün kalmadığı, balıkçılığın ise bitirilmek üzere olduğu söylenebilir. Halbuki, ‘60’lı ve ‘70’li yıllarda her ailenin balıkçılık ve tütüncülük hikayeleri bulunuyordu.
Annemin ailesi Gerze’den gelenlerden, küçük teyzemin kocası Necmi Karabacak’ın ailesiyse Sürmene’den göç edenlerdendi. Köy Enstitüsü’nde okuyup öğretmen olan annemin, Salim dayımın ve Necmi eniştemin ağabeylerinin dışında her iki aile de balıkçılıkla uğraşmıştır. Hamdi Arpa’nın Yakakent Belediyesi Kültür Yayınları’ndan çıkan ‘Yakakent’ten Balıkçı ve Balıkçılık Öyküleri’ kitabını, teyzemin oğlu Ali Fuat’tan öğrendim. Gelir gelmez de, hiç orta vermeden okuyup bitirdim. Çok kıymetli bir araştırma ve sözel tarih çalışması olmasına rağmen, bu eser hakkında bugüne kadar hiç kimsenin yazmamasıysa beni oldukça şaşırttı. Kitabın müellifi Hamdi Arpa, Yakakent doğumlu bir bürokrat. Benden altı yaş küçükmüş. Sanırım Ali Fuat’ın jenerasyonundan ve arkadaşlarından. Hamdi Arpa’nın ayrıyeten Ziraat Mühendisleri Odası Yayınları’ndan çıkan ‘Balıkçılık Tarihimizden Notlar’ isimli bir kitabı daha var.
‘Yakakent’ten Balıkçı ve Balıkçılık Öyküleri’ni okurken, bugün hepsi de ebedi uykularında olan Necmi eniştemle, İsmail ve İbrahim dayılarımla sohbet ettiğim hissine kapıldım. Ancak hakikat anıları bile cam kırıklarına dönüştürüyor. Yakakent’te balıkçılığın nasıl oltacılıkla başladığı eniştemin ve İsmail dayılarımın kısımlarında detaylı biçimde anlatılıyor. Beni en fazla hüzünlendiren şeyse, bilimsel manada balıkçılığın Yakakentlilere Köy Enstitülü öğretmenlerce öğretildiğini, Lâdik Akpınar Köy Enstitüsü’nün müfredatında balıkçılığın bulunduğunu ve eniştemin ağzından Köy Enstitüsü mezunu öğretmenlerinin ilkokuldaki çocuklara uygulamalı balıkçılık derslerini verdiğini öğrenmem oldu. Her vakit Köy Enstitüleri’nin kapatılmasının Türkiye’deki en değerli kültürel kırılma halkalarından biri olduğunu söylerim. Bugün bir ‘kültürel çöl’ yaşıyorsak, bunun birinci bir iki nedeninden biri de Köy Enstitüleri’ni kapatan zihniyetin iktidar olmasıdır. Yakakent denilince çok kişinin aklına trol balıkçılığı gelir fakat, pek yanlışsız değildir. Zira, Yakakent’te trol balıkçılığı 1953 yılından sonra başlıyor. Halbuki, Yakakent’i ülkemizin en kıymetli balıkçılık merkezlerinden biri yapan olgu, kooperatifçiliktir.
Yakakentlilerin balıkçılıktaki asıl atılımı kooperatifçilikleriyle başlamıştır. Başta eniştem ve dayılarım olmak üzere, Yakakent’te her kim balıkçı kooperatifine omuz verdiyse, hepsini rahmetle anıyorum. Işıklar içinde uyusunlar. ‘Yakakent’ten Balıkçı ve Balıkçılık Öyküleri’, yalnızca bir anı kitabı ve yalnızca bir sözel tarih çalışması değildir, birebir vakitte bir kasabanın tarihidir, Türkiye’nin balıkçılık tarihine ışık tutacak bilimsel bir çalışmadır da. Hamdi Arpa, içinde her şey olan kitabı, bir roman tadında yazmış. Çok lakin çok sevdim, sizlerin de seveceğinizden eminim. Merâk edenlerin, bu emsalsiz yapıtı internet üzerinden Yakakent Belediyesi’nden temin edebileceğini düşünüyorum…
KARADENİZ’DE USKUMRUNUN AVLANDIĞI GÜNLER
Kitap; Samsun’un balıkçı kasabası Yakakent’teki balıkçıların hikayelerinden oluşuyor. Hikayelerde; Kızılırmak’ta yapılan mersin avcılığı ve havyarcılık, göllerde avcılık yapan, 1962 yılında ülkemizden ayrılan Manyas’ta yerleşik Don Kazakları, iplikten ağların yapılması, korunması için çam kabukları yahut bezir yağı kullanılması, kalkan avcılığı ve kar kuyularından alınan karlarla buzlanan balıkların vapurla İstanbul’a gönderilmeleri, Karadeniz’de uskumrunun avlandığı günler, Köy Enstitülü öğretmenlerin balıkçılıkları, Rusya’ya avcılık için gidişler, Bafra Balık Gölleri, Sarıyar, Hirfanlı ve Almus barajlarında avcılık, yunus avcılığı ve yağının çıkarılması, yelken kürekten, motorlara uzanan süreç, trol avcılığının başlaması, geçmişten günümüze balıkçılıktaki değişim üzere, birçok hususta bilgiler ve anılar yer alıyor. Kitap ayrıyeten balıkçılığımızın geçmişi ile ilgili bilgiler vermesi, hikayelerin gazete haberleri, teknik ve tüzel bilgiler ile zenginleştirilmesi nedeni ile değerli bir kaynak ve bu kapsamda birinci olma özelliğini taşıyor. Yakakent Belediyesi tarafından, Kültür Yayınlarının birinci kitabı olarak basımı yapılan kitap, 328 sayfadan oluşuyor.
Karar
