HAVA ASAL

İklim değişikliğinin somut tesirlerini bir yandan seller öte yandan orman yangınları ile yaşıyoruz. Karadeniz’de Haziran sonu yaşanan sel felaketinin yaraları daha sarılamadan turizm cenneti vilayetlerimiz de yangın felaketi başladı. Yaklaşık 10 gündür süren yangınlar Akdeniz kıyılarını küle çevirdi. Yanan yalnızca ormanlarımız olmadı. Konutlar, tarım için kullanılan aletler, meyve bahçeleri, küçük ve büyükbaş hayvanlar da yandı. Yaşanan felaketin ekonomik boyutlarını Yalova Üniversitesi öğretim vazifelisi ekonomist Doç. Dr. Baki Demirel KARAR’a kıymetlendirdi.

KARAR: Evvel Karadeniz’de bir sel felaketi yaşandı sonra da turizm cenneti kıyılarımız alev alev yanıyor. Yaşanan bu felaketler iktisada nasıl yansıyacak?

Doç. Dr. Baki Demirel

Baki Demirel: Yaşanan felaketlerin iktisada getireceği yükü sayılarla kıymetlendirmek için şimdilik erken fakat görünen köyde kılavuz istemez. Global iklim krizi somut tesirlerini göstermeye başladı. Bir taraftan seller öbür taraftan ormanlar yanıyor. Kuraklık ise kendisini uygundan güzele hissettiriyor. Etraf ülkelerde de yangınlar çıkıyor fakat bizimkindeki sorun yangının söndürülememesi oldu. Tertip tam bir fiyasko. Türk Hava Kurumu’nun elindeki yangın uçaklarının kullanılmaması, milletlerarası yardım istemekte yaşanan gecikme, yangın için yardım etmek isteyen ülkelerin yardım talebini kabul etmemek, yangın bölgesindeki organizasyonluk, yangından etkilenen halkın taleplerine “zararları karşılayacağız” deyip kredi önerilmesi üzere sayılamayacak kadar çok yanlış yapıldı.

ASIL YANGIN İKTİSAT DE YAŞANACAK: TURİZM BİTECEK BESİN DA İSE ENFLASYON SÜRATLE YÜKSELECEK

Yangının kısa ve uzun vadede tesirleri olacak. Yaz aylarında olmamıza karşın bilhassa tarım eserlerinin fiyatlarında bir düşme yaşanmıyor. Besin fiyatları düşmemekte direndi. Artık ise hiç fiyatlarda düşme göremeyeceğiz. tersine önümüzde bir besin enflasyonu yaşanacak. Birebir vakitte turizm gelirlerinde de bir gerileme olacak. Bilhassa Akdeniz bölgesi Türk turizminin can damarıydı. Pandemi nedeniyle turizmde bir darboğaz yaşandı. Şimdi daha turizmde bir toparlanma yaşanmamıştı. Evet bayram nedeniyle yerli turist tesiri hissedildi.

ARTIK TURİZM ÜLKESİ OLMAYACAĞIZ

Lakin asıl ülkeye döviz getirecek olan yabancı turistlerinin ülkeye tam manası ile girişi yaşanmamıştı. Cari açığın finansmanında kıymetli olan döviz girdisidir. Döviz getirecek olan yabancı turistlerin gelişi ertelenebilir hatta bu dönem turistsiz kapanabilir. Turist yeşile ve doğal hoşluklara geliyor. Yanan yerlerin nasıl bir cazibesi olabilir ki? Doğal hoşluklar yangınla bozuldu. Yanan yerlerin eski haline gelmesi onlarca yıl alacaktır. Yani uzun vadede turizm ülkesi olmaktan çıkacağız. Türkiye’ye gelen turistlere baktığımız vakit insanları ayırmak yanlış olur fakat ekonomik açıdan söyleyecek olursak gelir düzeyi düşük olan turistler olduğunu görürüz.

YANGININ SÜRATLİ BİR BİÇİMDE SÖNDÜRÜLEMEMESİ TURİST İÇİN CAYDIRICI OLACAK

Türkiye doğal hoşluklarını kaybettikçe bir turizm cazibesi olmaktan çıkacaktır. Yangınlar doğal hoşlukları öldürürken tedbir alınamaması ve süratlice söndürülememesi turistler için caydırıcı bir ögedir. Zira müdahale etmekte yetersiz olduğunu düşündükleri ülkeye gelmekten çekinebilirler. Zira kimse uzun süren yangınların ortasında kalmak istemez ve can güvenliği olmayan ülkelere gitmezler. Akdeniz kıyısını cazibe merkezi yapan tabiat yenilenene kadar turizm gelirini unutun.

İKTİSATTA ÇIKACAK YANGIN NASIL SÖNDÜRÜLECEK?

Yangın felaketleri hayvancılığı ve tarımı da etkileyecektir. Önümüzdeki günlerde besin fiyatlarında yangın çıkacak ve fili yangına müdahale edemeyenler iktisattaki yangına hiç müdahale edemeyecek. Zati Temmuz ayı enflasyon sayıları beklenenden yüksek geldi. Açıklanan TÜİK sayısı son 20 yılın en yüksek düzeyinde. Yaz aylarında biz enflasyonun düşmesini bekleriz lakin Temmuz enflasyon sayıları beklenenden yüksek geldi. Et ve besin süratli bir formda artacak. Bilhassa fakir kısmın hissettiği enflasyon daha çok can yakacak.

TÜM BUNLAR POLİTİK GÜVENSİZLİĞİ GETİRECEK

Tüm bunlar politik olarak da güvensizliği artıracaktır. Daima gelir enflasyonun altında kalıyor. Gelir kaybı yaşayan beşerler daha hissedilir bir gelir kaybı yaşayacak. Bu durum domino tesiri ile toplumsal kümeler ortasında gelir uçurumunu daha çok keskinleştirecektir. Türkiye’nin bu gelir açığını düzeltecek çok önemli ekonomik siyasete gereksinimi var. Şu andaki durum fakir kısmın bu felaketten daha çok etkileneceğini gösteriyor. Besin enflasyonu süratle artacak ve bunu ithalat ile de dizginleyemeyecekler. Global manada da bir besin enflasyonu yaşanıyor. Bilhassa et tarafında fiyatlar inanılmaz yüksek. Geçen sene patates, soğan, et ithal ederek yurtiçi fiyatları denetim altına almayı kısmen başardık. Ancak bu taktik bu sene işe yaramaz. Zira birinci olarak global bir besin enflasyonu var ikinci olarak da kur fiyatları yükselecek. İthalatında maliyeti otomatikmen artacak. Esasen bu ithalat ile yüksek fiyatların önüne geçmeye çalışmak sürdürülebilir bir durum değildi.

YANGIN İKTİSADA SIÇRAYACAK

Asıl yapılması gereken kooperatifleri güçlendirecek siyasetlere muhtaçlık var. Çiftçi borçlarının tahsilatının ötelenmesi yerine tasfiye edilmesi gerekir. Yani çiftçinin borçları silinmelidir. Bu yangın felaketi yaşayan köylülere, küçük işletmelere kredi vermek yerine var olan borçları eksiksiz silinmeli ve nakdi yardımlar yapılmalı. Kredi vermek tekrar borçlandırmaktır. Üretemeyen adam borcunu nasıl ödeyecek? Eski borçlar jübile yapmalı ve dediğim üzere çiftçilerin hesaplarına para yatırılmalı. Çok önemli ve çok acil tarımı hayvancılığı destekleyecek bir ekonomik tedbir planı açıklanmazsa yangın iktisada sıçrayacak.

Karar