İSA UĞUR ERDOĞAN

Minimum fiyat görüşmelerine şimdi başlamadan dolar kurunda arka arda yaşanan yükselme şimdiden gölge düşürdü. Hali hazırda 2 bin 825 lira 90 kuruş olan minimum fiyat yıl başında dolar karşılığı kabaca 376 dolardan an itibariyle 217 dolara kadar geriledi. Dolarla maaş alınmıyor fakat tüketim ve üretim için birçok girdinin fiyatı dolarla belirleniyor. Doların 13 TL’yi görmesi ile birlikte gübre ve zirai ilaçtan, demir-çeliğe kadar satışlar durduruldu. Bu patron için üretim maliyetinin yükselmesi manasına gelirken artacak personellik maliyeti için de Taban Fiyat Tespit Komitesi’nde elini daha sıkı tutması gerektirecek.

Türkiye’de kayıtlı çalışan 14 milyon 371 bin emekçiden 6 milyon 390 bini yüzde 42’si minimum fiyat alıyor. Geriye kalan bölümün büyük bir çoğunluğu da minimum fiyatın civarında fiyatla çalışıyor. Taban Fiyat Tespit Komitesi’nin belirleyeceği en düşük fiyata nazaran tüm skalalarda da fiyat artırımı yapılması bekleniyor.

Aralık başında başlayacak görüşmelerde emekçi kesitini TÜRK-İŞ temsil edecekken, patronu ise TESK temsil edecek, komitede ayrıyeten hükümette yer alıyor. Görüşmeler öncesi rastgele bir meblağ belirtilmezken hükümet kanadı ‘çalışanları enflasyona ezdirmeyeceğiz’ derken, patron ise devletin prim dayanağını bekliyor. TÜRK-İŞ ise son 45 yılın en büyük artırımı ile masadan ayrılmayı planlıyor. Fiyat konusunda ise yüzde 25-30 bandında bir artırım konuşuluyor.

‘ASGARİ FİYATIN ENFLASYON KARŞISINDA DİRENİŞİ AZALACAK’

KARAR’a konuşan Toplumsal Güvenlik Müşaviri Sertaç Sedat Köksal, enflasyon tehlikesine dikkat çekerek patronların üretim maliyetindeki artışların eninde sonunda tüketicilere yansıyacağını ve kelam konusu artırımın kısa müddette eriyeceğini söyledi.

Yalnızca artırım üzerinden konuşulan düzenlemenin personeller aleyhine olacağını kaydeden Köksal, “Zammın çalışanlara tesirinden fazla patronlara tesirini ölçerek bir artırım planlaması yapılması, bu artırımın olumlu tesiri olmasına yarayacak” diyerek şu kelamları kaydetti:

“Kovid-19 pandemisiyle sirkülasyondaki paranın artması enflasyonist bir periyoda soktu. Bilhassa gelişmiş ülkelerde büyüme de istenilen sayılarda değil hasebiyle enflasyon tehlikesi var. Bu da şu halde dönecek bize: Esasen geçtiğimiz haftalarda hane halkına bir artırım yansıtmamak için daima üreticilerin kullandığı masraflara yönelik bir artış var. En son yüzde 38-49 üzere bir doğal gaz artırımı yansıtıldı. Bu da şu noktaya getiriyor: Bir ücret- fiyat sarmalına sokuyor. Taban fiyata ne kadar yüksek oranda bir artırım yaparsak yapalım bu artırımın fiyatlara yansımasıyla birlikte taban fiyatın enflasyon karşısında direnişi gitgide azalacak. Aslında artırım birinci ayından sonra neredeyse sıfırlanmış tahminen de negatife dönmüş olacak. O açıdan artırım üzerinden bir minimum fiyat değerlendirmesi yapmak personellerin lehine bir düzenleme olmayacak.“

Sertaç Sedat Köksal

‘ASGARİ FİYATLA ÇALIŞAN SAYISINDA ARTIŞ OLACAK’

Patronların prim maliyetlerinden kurtulmak için kayıt dışı çalıştırmanın sigorta yaptırmamaktan çok düşük primle sigortalı gösterme eğiliminde olduğunu söyleyen Köksal, taban fiyattan vergi alınmaması talebi hakkında da şöyle konuştu:

“Bunun için tartışılan durumlardan biri taban fiyat üzerinden alınan verginin sıfırlanması. En son da patron sendikasının lideri bununla ilgili bir talepte bulundu. ‘Enflasyon kadarını biz karşılayalım, bunun üzerindekini devlet karşılasın’ formunda. Bu nasıl karşılanabilir? En yakın model taban fiyattan verginin kaldırılması. Lakin ülkemizdeki kayıt dışılığın büyük bir kısmı emekçilerin aldığı fiyatın daha altında sigortalı gösterilmesiyle gerçekleşiyor. Artık son yıllarda personellerin sigorta yapılmamasından çok alınan fiyat doğrultusunda SGK’ye prim bildirilmemesi konusunda bir düzenleme oluyor. Şayet bu türlü bir düzenleme çıkarılacaksa bunun oranının daha da artacağını düşünüyorum. Yaklaşık 6 milyon kadar minimum fiyatla çalışan var. Taban fiyata yapılacak artırım oranıyla birlikte aslında 2020 yılında minimum fiyatın bir üst düzeyinde olanlar da 2022’nin minimum fiyatı üzerinden maaş alacak üzere bir durum ortaya çıkıyor. Yani taban fiyatla çalışan sayısında artış olacak. Patronlar bu kayıt dışılık durumunu daha fazla uygulamaya başlayacak ve büyük bir vergi kaybı olacak. Öteki formüllerle personelin cebine giren paranın desteklenmesi gerekir. Bunun ne olacağına ait ise net bir tablo yok.”

MİNİMUM FİYAT NE OLUR?

Köksal’ın 2022 minimum fiyatına ait kestirimleri ise şu şu halde:

“Elimizde en son olarak Ekim ayı enflasyon dataları var. Ekim enflasyon verisi yüzde 19.89 üzere bir enflasyon verisi açıklandı. 2021 yılında minimum fiyata yapılan artırımla Aralık enflasyonunu oranladığımızda bu yıl olması gereken taban fiyat artırımı yüzde 29.32. 2020 yılı Aralık enflasyonu yüzde 14.60. 2021 yılında taban fiyata yapılan artırım da yüzde 21.56’ydı. Ekim ayı enflasyonuna nazaran bir öngörüm yapacaksak bunun için yüzde 29.32’ye erişiyoruz. Şayet minimum fiyatın brütüne bu oranda bir artırım yapılırsa taban fiyatın brütü 4 bin 626 lira 42 kuruş olacak ve AGİ dahil net taban fiyat net 3 bin 654 liraya çıkmış olacak. Şayet beklenen enflasyon üzerinden verginin de kaldırılması suretiyle bir artırım yapılırsa bu da yüzde 21.56 oranını çıkarıyor. Şöyle ki taban fiyattan yılın belirli bir kısmına kadar yüzde 15 vergi alınıyor. Bu verginin alınmadığını varsayarsak beklenen enflasyon düzeyinin üzerinden bir artırım yapılmış olacak. Bu durumda da 3 bin 897 lira 34 kuruş olmuş olacak.”

‘DEVLET VERGİ ALMAKTAN VAZGEÇERSE PATRON BU MEBLAĞI ÇALIŞANA ÖDEYECEK Mİ?’

Devletin minimum fiyattan vergi almaması üzerine kıymetlendirme yapan Köksal, bu durumda patronun nakit ödemeyi emekçiye yapıp yapmayacağını sorgulayarak, şöyle konuştu:

“Karşımıza diğer bir sorun çıkıyor verginin kaldırılması durumunda. Çalışanların büyük bir çoğunluğu brüt fiyat üzerinden çalışıyor. Brüt fiyat üzerinden çalışıldığında aslında bu vergi personelin cebine girecek meblağdan kesilerek devlete ödeniyor. Devletin bu fiyatı almaktan vazgeçmesi halinde patronlar bunu emekçilere nakden ödemek zorunda kalacaklar. Sanki patronlar bu meblağı ödeyecek mi? Nereden bakarsak bakalım aslında bir sarmala gidiyoruz. Zira şu anda zati öteki tüm maliyetler patron aleyhine artmış durumda. Bilhassa üretim endüstrinde elektriğinden doğalgazına bütün maliyetlerde artış kelam konusu. Baktığımızda üretici fiyat endeksi yüzde 80’leri buldu. Bunun üzerine bir de personellik maliyeti bindiğinde bugüne kadar kar marjından kısan üretici fiyatları artık daha sert tutmak zorunda kalacak. Bu da tüm fiyatlı çalışanların satın alma güçlerinde bırakın artışı azalış olacak. Bu türlü bir sorun önümüzdeki yıl bizi bekliyor.”

‘2022’DE İŞSİZLİK OLUŞMASININ ÖNÜNE GEÇİLMESİ GEREKİYOR’

Öte yandan koronavirüs salgını önlemleri kapsamında birtakım istisnalar hariç işten çıkarmalar yasaklanmış, kısıtlamanın kaldırıldığı temmuz ayıyla birlikte DİSK-AR’ın araştırmalarına nazaran 500 bini aşkın kişi işten çıkarılmıştı. TÜİK’in bilgilerine nazaran son olarak 3 milyon 791 bin işsiz bulunuyor. Yeniden DİSK-AR araştırmalarına nazaran geniş tarifli işsizlik 7,9 milyon olarak saptandı.

Toplumsal Güvenlik Uzmanı Sertaç Köksal, istihdamı teşvik için hali hazırda var olan teşvik siyasetlerinin 2022 yılında ‘istihdamı korumak’ için uygulanması gerektiğini “Bu usul teşviklerin istihdamı korumak için yapılması gerekiyor 2022 yılında. Yani işsizliği azaltmanın yerine işsizlik oluşmasının önüne geçilmesi gerekiyor. Zira bu maliyetlerle istihdamın korunması çok mümkün görünmüyor. Temasta bulunduğumuz işverenlerdeki serzeniş de bu yönde” kelamlarıyla açıkladı.

‘YÜKSEK ALANLARIN GELİRİ ENFLASYONA KARŞI ERİME RİSKİYLE KARŞI KARŞIYA’

Taban fiyata artırım yapıldığında öbür skalalardaki fiyatlarda de değişim olduğunu belirten Köksal, “Bütün personel maliyetlerinin arttığı bir senaryoda bilhassa sabit masrafları içerisinde personellik sarfiyatları yüksek olan işyerlerinde patronlar çok sıkıntı durumda kalıyor. Bu türlü olunca en düşük düzeyde fiyat alan çalışana hükümetin açıkladığı oranda artırım yapan patron onun üzerinde alan çalışanlara daha az artırım yapmak durumunda kalıyor. Bu da birtakım işçinin neredeyse enflasyon oranının altında artırım almasına neden oluyor. Yüksek fiyat alan gelirinin enflasyona karşı erimesi riskiyle karşı karşıya kalıyor” diye konuştu.

Köksal, koronavirüs önlemleri kapsamındaki patron takviyesinin 2022 yılı için de devam ettirilmesini önererek, kelamlarına şöyle devam etti:

“İşverenin üzerindeki fiyat yükünü en azından 2022 yılı için devletle paylaşılması gerektiğini düşünüyorum. Bu da 2019 yılında uygulanan fiyat dayanağı modeliyle gerçekleşebilir. Türkiye buna yabancı değil. Daha evvel işsizliği azaltmak ismine 7166 Sayılı Kanun’la patronlara bir fiyat dayanağı sağlanmıştı. En azından geçiş devrinde yahut bir yıllık mühlet içerisinde belli mühletle istihdama katılan yahut istihdamda bulunan bireylere bu türlü bir katkı yapılabilir. Muhakkak bir fiyat düzeyine kadar patronun fiyat ödemesi, onun üzerindeki fiyatında minimum fiyata orantılanarak devlet tarafından karşılanması en azından patronun bu artırımlar karşısında ezilmesinin önüne geçebilir.”

Köksal, tıpkı vakitte taban fiyat düzenlemelerinin çeyrekler halinde gerçekleşmesi gerektiğini, “Hatırlarsanız 2016 yılına kadar taban fiyat ocak ve temmuz aylarında senede iki kere artırım görüyordu. Enflasyonist periyotlarda uygulanması gereken bir durum. Tahminen 6 ayda bir değil çeyrekler halinde taban fiyatın revize edilmesi gerekiyor” kelamlarıyla aktardı.

Karar