“Ian Dallas” ismiyle 1930 yılında İskoçyalı Hristiyan bir ailede dünyaya gelen Abdülkadir es-Sufi, gençlik yıllarında senarist ve aktör olarak birtakım sinema üretimlerinde yer aldı. Fas’ın Fes kentinde 1963 yılında Müslümanlığı seçen Abdülkadir es-Sufi, sonra İslam hukuku ve tasavvuf alanına eğildi. Mutasavvıf Abdülkadir es-Sufi, geçtiğimiz ağustos ayında Güney Afrika’nın Cape Town kentinde hayatını kaybetti.

Afiyet Hastanesi Başhekimi Uzm. Dr. Selahattin Semiz, Abdülkadir es-Sufi’yi kaleme aldı:

TERCÜME-İ HALİ

1930 yılında İskoçya’da doğan Abdülkadir Es-Sufi (Ian Dallas) Şazeliyye tarikatı (Darkaviyye kolu) piri ve Dünya Murabıtun Hareketi kurucusudur. İslam, tasavvuf ve siyaset teorisi üzerine birçok kitabın müellifidir. 1967’de İslam’ı kabul etmeden evvel oyun muharriri ve aktördü.

Abdülkadir Es-Sufi, 1967 yılında Ramazan’ın arefe günü Marakeş’teki Karaviyyin Mescidinde Müslüman olur ve sonraki yaz Meknes’te küçük bir zaviyede yaşayan Darkavi piri Muhammed İbn El-Habib’e bir mürid olarak intisap eder. Piri kendisine yeni hayatına uygun bir isim verir. Artık ismi Ian Dallas değil Abdulkadir Es-Sufi’dir.

Fas’ta bir müddet kalarak manevi eğitim için gerekli olan temel tahsil sürecini pirinin nezaretinde tamamladıktan sonra, edinmiş olduğu bilgiyi Batıdaki insanlara aktarmak için İngiltere’ye döner. Kısa mühlet içerisinde etrafında küçük bir Müslüman topluluk oluşur. Norwich’te bir bina alarak oraya taşınırlar ve Darkavi Enstitüsü’nü kurarlar. “Diwan Press” ismi altında kurdukları yayınevinden çeşitli kitaplar yayınlamanın yanı sıra “İslam” isimli bir mecmua çıkartmaya başlarlar.

Abdülkadir Es-Sufi, evvel kendi Müslüman oluşunu da içeren İslam’ı ve tasavvufu anlatan “Gariplerin Kitabı”nı müellif. Daha sonra bankacılık sistemi üzerine birinci tenkitlerini kaleme aldığı “Cihad”dan sonra Müslümanın çok taraflı bir toplumsal dönüşüm uğraşı verebilmesi için gerekli olan eğitimi saptamaya çalıştığı “Temel İslami Eğitim” isimli kitabı gelir.

Kaynağını Hendek savaşından alan, tarihte Murabitunlar ve Senusilerle özdeşleşen Ribat modelini savunan Es Sufi; bu eğitimle İslam’ın bütünsel gerçekliğinin öğrenilmesini ve iç dünyanın dönüştürülerek, benliğin dünya tutkularından arınabilmesini, böylece kişinin hem dünyevi dehşetlerden hem de dünya içindeki köleliğinden kurtulabilmesini hedefler.

Üstadın yeni bir insanın, insanı kâmilin ortaya çıkması için yazdığı “Afrikalı Bir Müslümana Mektup” isimli kitap O’nun tefekkür dünyasındaki son etaptır. Son yıllarda çalışmalarını hilafet, bankacılık ve İslam dinarı üzerine ağırlaştıran Es Sufi, birçok sefer Türkiye’yi ziyaret etmiş, Türklerin İslam dünyasındaki tartısı ve tarihte oynadıkları değerli rolü işleyen birçok değerli makaleyi kaleme almıştır. Güney Afrika Cumhuriyetinde kurmuş olduğu üniversite ve öbür kurumlarla hizmetini devam ettiren Üstad, 1 Ağustos günü 90 yaşında vefat etmiştir.

GARİPLERİN KİTABI: BİR HAKİKAT SEYAHATİ

Gariplerin Kitabı ve Abdulkadir Es Sufi ile tanışmam 1979 yılı Aralık ayında oldu. Tıp Fakültesinin birinci yılında Vefa’da İlim Yayma Vakfına ilişkin Ekmekçizade Medresesine bitişik yurt odalarında kalıyordum.

Sağ-sol çatışmalarının, ideolojik arbedelerin, sokak şovları ve çatışmaların tepe yaptığı devirlerdi. Üniversitelerde bu kaotik ortamdan etkilenmiş, olaylar ve boykotlarla öğretim ve eğitim çok güç yapılır hale gelmişti. Öğrenci yurdunda hem üniversite derslerine çalışırken hem de konferanslar ve seminerle ile toplumsal olarak gelişmeye çalışıyorduk. Öğrenci yurdunda vakit zaman bilgi yarışları da yapılıyordu. Yapılan bir bilgi müsabakasında ödül olarak bana Gariplerin Kitabı‘nı armağan etmişlerdi. Merakla ve severek okudum. Birinci başta ağır ve anlaşılmaz gelen tasvirler, konuşmalar, tanımlamalar… Sonrasında Gariplerin Kitabı’ndaki hakikati arayan adamla yolumuz kesişti.

Gariplerin Kitabı’nda Abdulkadir Es Sufi, bir kütüphane müdürünün hayatını, hakikati arayışını, Müslüman oluşunu ve tasavvufu tanımasını anlatır. Londra Devlet Kütüphanesi Müdürü olarak çalışırken içindeki eza ve buhranları, psikolojisini ve hayatı sorgulamasını bir hatıra defteri tadında muharrir.

Yazdığı anı defterinde Londra kütüphanesinde edindiği bilgilerin, mevki ve makamın, konforun onu tatmin etmediğini, yüzeysel bilgilerin hayatın manası ve nasıl yaşanacağı konusunda ona bir yol göstermediğini söyler. Londra Kütüphanesi müdürü iken odasında eski uygarlıklara ilişkin olduğunu düşündüğü bir çizgi levhasının manasını okuyunca çok etkilenir:

“Her arayan bulmaz, lakin bulanlar lakin arayanlardır.” (Beyazid-i Bestami)

Kütüphane müdürünü, bir gün eski müdürün uzak doğu kökenli bir arkadaşı ziyaretine gelir. Onunla sohbetinde söylediklerine çok şaşırır: “Dostum sende bizdensin, aradığın şey uzakta değil, kalbindedir.”

Kütüphane müdürü ve arkadaşları her hafta perşembe günü akşam buluşarak entelektüel hususlarda sohbet ederler. Genelde ideoloji, sosyoloji ve lisan bilgisi alanında uzman olan dostları ile toplumsal ve ruhsal mevzularda fikir alışverişinde bulunurlar. Bu konuşmaların birinde Abdulkadir Es Sufi, Çinli bir bilgenin ve Fas’lı bir Şazeli Pirinin mektuplarını çeviri ettirerek okur. Arkadaşları bu sohbeti inanılmaz enteresan bulurlar, lakin o aradığı hayatın temel mana bilgisini bulamamıştır şimdi.

Bu hisler içinde, ruhi tansiyon ve arayışın verdiği hüzünle gözlerinden yaş dökülerek biraz ferahlamak için çıktığı bahçede eski elbiseler içerisinde garip bir dervişle karşılaşır. Derviş adeta onun içini biliyormuş üzere gözlerine bakarak “Deveyi merkep pazarında bulamazsın” der. Ne yapmalıyım diye sorunca derviş O’nun gözyaşlarını eliyle silerken “Bu yol oraya gider” der.

Sonraki günlerde Ian Dallas, kütüphanede eski yazma bir yapıtı incelerken kitabın sayfaları ortasından bir kâğıt kesimi düşer. Kâğıt modülünü çeviri aygıtından geçirip okuyunca daha çok heyecanlanır:

“Eğer gökyüzünün altında beceri arayanların ilminden daha değerli bir bilgi olduğunu bilseydim, hayatımı bu yola adar, onu buluncaya kadar da kimseye bir şey söylemezdim” (Cüneyd-i Bağdadi)

Abdulkadir Es Sufi bu sefer ‘marifet’ sözünün ve bilgisinin üzerine ağırlaşır. Kendi kendine sorular sormaya başlar: “Nedir bu beceri?”, “İnsanın tüm hayatını vereceği ve asla vazgeçmeyeceği bilgi beceri midir?” diye. Bu üzere sorularla zihni ve gönlü dolmaya başlar.

Kütüphaneye yakın bank üzerinde oturup düşünürken tekrar birebir garip dervişle karşılaşır. Derviş bankta yanına oturur ve kendi halinde konuşur üzere şu kelamları tekrarlar: “Marifet mi? Yoksa bütün istediğin kimi şeyler hakkında sıradan bilgi mi?”

Abdulkadir Es Sufi, bu dervişle bir süre sorular ve yanıtlar üzerinde konuştuktan sonra “Ne yapmalıyım?” diye sorar. Derviş, “Böyle olmaz, evvel alnın yere gelmeli” der. Şaşkınlıkla “Senin önünde mi?” der. Derviş “Elbette hayır! Kendisinden öteki ilah olmayan Allah’ın önünde” diye yanıt verir. Müdür, bulundukları parkın çimleri üzerinde secdeye kapanırken, içinde derin bir sükûnet ve derinlik hisseder

Ian Dallas, o günkü hislerini şöyle anlatır: “Secde ettiğim yer, yeryüzü toprağıdır ve yanımda yöremde, üzerimde altımda, bir yıldızlar cihanı dönüp durmaktadır. Ve hayatımda birinci kez yeryüzünde kendimi yurdumda hissettim. Alnım çimenlere değdiğinde hiç bir şey bilmediğimi anlamıştım. O ana kadar benim hayatım bir uykudan ibaretti. O parkta, çimenler üzerine secde ederken birinci olarak uykumu bozdum. Ve yarın şafakta bu garip dervişle çöle gerçek yola çıkacağım. Şayet hakikati arıyorsanız, hayatınız bir daha eskisi üzere olmamalı.”

Müdür’ün günlüğünü takip ederek Gariplerin Kitabı’nı arayan ve Hakikat-Marifet seyahatini bir belgesel tadında yazan Abdulkadir Es Sufi, kitabın devamında Müslüman oluşunu, hissettiklerini ve gönül-zihin dünyasındaki değişimleri anlatır. Müslüman şahısların hayatları ile İslamiyet’in özü hakkında bildikleri ortasındaki tezatlar onu şaşırtır. Klâsik bedeller, İslam dünyasında bayanın yeri, kanlı bir tarih vs. üzere daha evvel zihnindeki sorular onu huzursuz eder.

Yaşadığı iç çatışmalardan bir arkadaşının kelamı ile çıkış bulur: “İslam bu değil. İslam’ı çarşıda yan gelip yatarak bulamazsın. Kamil mümin birine az, pek az rastlarsın”

Ian Dallas, Müslüman olduktan sonra İslam’ı tam yaşamak için bir arkadaş kümesine ve mürşide gereksinimi olduğunu anlar. Her gördüğü Müslümanda irfan ve gönül dünyasını geliştirecek hikmetler arar. Allah dostlarının yazdıklarını okumaya başlar, Beyazıd-ı Bestamî, Şiblî ve Cüneyd-i Bağdadî üzere mürşidlerin hayatlarını ve kelamlarını okur. Onlarda gördüğü hikmet ve irfanı öğrenebileceği bir mürşid arar. Gördüğü derviş meşrep birkaç meczubun halinden etkilenir. Ancak onların müstağni ve münzevi hali karşısında aradığının onlar olmadığını anlar.

Afrika’da katıldığı bir zikir ve Kur’an meclisinde adeta tüm bedeninin zikrettiğini hisseder. Zikir meclisi sonrası okunan Kuran-ı Kerim’in gönüllerini nasıl berrak bir pınar üzere yıkadığını hisseder. “Cennet bahçelerinin yanından geçerken durun ve onlara katılın, o bahçeler zikir meclisleridir.” Hadisi şerifinin manasını birincilerine kadar hisseder.

Bu günlerin akabinde tanıdıkları bir imam vasıtasıyla bilinen bir mürşidi bulmak için yola çıkar. Birkaç konak yerinde bulamadıkları mürşidi ile bir bedevinin konutunda karşılaşır. Anlattığı üzere o mürşidi ararken, aslında mürşidi onu bulmuştur. Onun yanında otururken içinde duyduğu sükûnet ve sıcaklığı sonraki yıllarda kitabında anlatır.

Ian Dallas’ın daha sonraki eğitim periyodu mürşidinin tanında ve öteki dervişlerle birlikte geçer. İslam’ı, Kuranı ve sünneti bu dergâhta yaşayarak öğrendiği üzere hayatı ve nefsin oyunlarını da öğrenir. Tasavvufta birinci imtihanı kahvaltı alışkanlığı yüzünden olur. Dervişlerle tıpkı sofrada birlikte kahvaltı yapmak istemeyen eski müdür, bunun nefsinin bir oyunu olduğunu anlar. Tasavvufun birinci dersi, dervişlerle birlikte birebir sofrada az ve huzur içinde yemektir.

Tasavvufta fark ettiği öbür bir dersi ise yalnızlık üzerinedir. Birinci vakitlerde yalnız kalmak, derin fikirlere dalmak istemektedir. Fakat dervişler kolay mazeretlerle daima yanında olurlar. Sonra bunu fark eden bir derviş “Peygamberimiz, şeytan tek adamla beraberdir” buyurmuş diye onu güzellikle uyarır.

Abdulkadir Es Sufi, dervişlere ısrarla tasavvufun ne olduğunu sorar. Sonunda aldığı yanıt gönlünü tatmin eder. “Tasavvuf; Allah’ın buyruk ve yasaklarına uymak, O’nu sevmek ve yarattığı her şeye karşı merhametle davranmaktır, böceklere bile!”

GARİPLERİN KİTABI’NDAN ALLAH DOSTUNA GİDEN YOL

1979 yılında okuduğum Gariplerin Kitabı, garip bir halde bana yol gösterici oldu. Üniversitenin birinci yılları benim için de hayli sıkıntı geçiyordu. 1979 Kasım ayında babam ani bir kalp krizi ile vefat etmişti. İnsanın hayatta en çok güvendiği, dayandığı insanı kaybetmesinin ne olduğunu üniversite öğrenimimin birinci yılında yaşadım. Zati epey kaotik bir ortamda olan üniversiteler, gençlik hareketleri ve ideolojik çatışmalar hayatımı alt üst etmiş, hayatı ve manasını sorgulamaya başlamıştım. Tıp fakültesindeki dersler, anatomi, fizyoloji, histoloji, embriyoloji vs. üzere başımdaki sorulara yanıt vermek yerine karmaşayı daha da artırıyordu.

Üniversitede birçok insanın “Her şeyi biliyorum, tüm soruların karşılığı bende” der üzere konuşmaları, arayış içerisindeki zihnimi daha çok rahatsız ediyordu. Büyük kentin kalabalıkları ortasında vakit zaman maksatsız, gayesiz, anlamsız, yapayalnız dolaşıyor, başımdaki sorulara zihin dünyamdan karşılıklar arıyordum.

Bu arayışlar içerisinde iken Gariplerin Kitabı karşıma çıktı. Bu eser, o vakte kadar okuduğum romanlar, anılar ve öteki kitaplardan epey farklı idi. Kitabı birçok arkadaşıma da tavsiye etmiştim. “Her arayan bulmaz, lakin bulanlar lakin arayanlardır.” Kelamı artık beni kuşatmaya başlamıştı.

Zira ben de gönlünün götürdüğü yere gitmek isteyen, gönlünü dinleyen bir insandım. Hakikaten bir kaç ay sonra bir Miraç Gecesi Gönüller Sultanı olan bir Allah dostu ile karşılaştım. Bir insan-ı kâmil mektebinin son halkalarından biri olan Mehmed Zahid Efendi, Fatih’te İskenderpaşa Camii’nde Miraç gecesi hakkında çok kısa bir konuşma yaptı: “Miraç, günahlardan arınıp, zikir ve namazla göğe yükselmektir. Lakin temel olan göğe yükseldikten sonra, rahmet olup gönüllere yağmaktır.”

Mehmed Zahid Efendi’nin görünüşü ile sesi ve heybeti ile insanı gönülden saran, mıknatıs üzere çeken, içini muhabbetle dolduran bir hali vardı. İnsan birinci gördüğü andan itibaren büyük bir sevgi ile O’nu görmek, O’nun sohbetinde olmak istiyordu.

Bir sohbetinde “Resulullah efendimizin sünnetine tam uyan Mürşid-i Kamillerde Resulullah Efendimiz üzere gül kokusu yayarlar” buyurmuştu. Bu sohbet sonrası mescidin gül koktuğunu birçok insan anlattı.

“Bu bölümde, bu kentte İslam’ı nasıl yaşayacağım, kimden öğreneceğim?” diye düşünürken, 1980 Mart ayının 18’inde bir namaz sonrası birkaç arkadaşla bir arada kendimi, Allah dostu, gönüller Sultanının yanında buldum. Bizi yanına hakikat çağırdı. Ellerimiz dizler üzerindeydi. Ellerimiz birbirimizin eline dokunuyor, muhabbet ve feyzin devamını, iletilmesini sağlıyordu. O, gönülden “Estağfirullah” derken, gönüllerimizdeki endişe ve kaygıların yıkandığını hissediyorduk. O günkü zikir meclisinde gönlümüze dolan muhabbet ve feyzi anlatamam.

Güya Abdulkadir Es Sufi’nin Fas’ta yaşadığı hakikat seyahatinin bir benzerini ben de İstanbul’da yaşıyordum o günlerde…

Hocaefendi’nin yanından ayrıldığımızda güya bir ırmağın berrak sularında yıkanmış üzere hissediyordum kendimi. O günden sonra etrafındaki sevgi ve muhabbet halkasında bulunmaya can atıyordum. Lakin 8 ay sonra Mehmed Zahid Efendi’nin vefatıyla sarsıldım. Uzun mühlet kendime gelemedim.

Çok şükür ki Onun yerine geçen yeni Üstadımız, Mürşidimiz, her bir evladını tekrar sevgi ve muhabbet halkasında birleştiriverdi. Hadisi şerifleri okuyup anlatırken adeta Resulullah Efendimizin (SAV) huzurunda üzere manevi bir atmosfer yaşattı.

Mahmud Esad Coşan Hocaefendi de “yoldaki işaretleri” her fırsatta hatırlatırdı bize: “Tasavvuf yar olup bar olmamaktır, gül-ü gülzar olup har olmamaktır.” kaygısı. “Tasavvuf; Allah’ın buyruklarını tutmak, yasaklarından kaçmak ve hoş huylu olmaktır.” kaygısı.

Gariplerin Kitabı’nda da anlatıldığı üzere, yaşanan çağın buhranları karşısında ruhu köşeye sıkışan ve bir tahlil ve hakikat yolu arayan ‘garipler’ için her periyotta Allah dostları ve Gönül sultanları var. “Her arayan bulmaz fakat bulanlar fakat arayanlardır.” Tasavvufun hakikat ve beceri bilgisi ve hakikat seyahati yeryüzündeki en kıymetli arayış olsa gerek…

Bir hakikat yolcusunun anılarını anlatan Gariplerin Kitabı, bir dizi sinema olarak yayınlansa çok beşere etki eder diye düşünüyorum. Akıl Oyunları, Yeşil Yol vs. üzere başarılı ruhsal sinemaların yanında, Yunus Emre dizisi üzere tasavvufi üretimlere misal öbür eserler de sinema lisanıyla günümüz insanına anlatılmalı.”

Karar