Adalet Ağaoğlu, Ankara’da doğup büyümüş, TRT Ankara Radyo’sunda, oyunda çalışmış roman ve hikayeler kaleme almış kıymetli bir edebiyatçıdır. Öğrencilik periyotlarında yazarlığa başlayan Adalet Ağaoğlu, 1970’ten sonra hiçbir işle uğraşmayarak kendini yazarlığa vermiştir.
ADALET AĞAOĞLU KİMDİR?
1929 yılında Ankara’nın Nallıhan ilçesinde doğan Adalet Ağaoğlu, Ankara Kız Lisesi’ni bitirmesinin akabinde Ankara Üniversitesi Lisan, Tarih ve Coğrafya Fakültesi Fransız Lisanı ve Edebiyatı Bölümü’nü tamamladı. TRT Ankara Radyosu’nda dramaturg, radyo temaşası yöneticisi ve program bilirkişisi olarak çalışan Adalet Ağaoğlu, 1970’te TRT’den ayrılarak radyo ve sahne için oyunlar, roman ve hikayeler kaleme aldı.
Öğrencilik devirleri olan 1970’ten sonra yazarlığa başlayan ve akabinde müellifliği farklı hiçbir işle paylaşmayarak yalnızca bu sahaya yönelen Adalet Ağaoğlu, radyo ve sahne oyunlarını romanları, hikaye, anı, deneme kitapları takip etti.
Bu çalışmalarında hayatın değişim ve dönüşümlerine hassas yaklaşımlarıyla dikkat çeken Adalet Ağaoğlu, topluluk, tabiat, devir bağlarının insanın iç dünyasındaki yansımalarını fikir yaratabilecek boyutlarda irdeledi. Değişimler önünde edebiyatın yapısal durumu açısından da arayışçı davranan Adalet Ağaoğlu, kendine mahsus anlatım biçimleri geliştirdi.
Evlenmeden evvel Adalet Sümer olarak biliniyor. Müellif ve tiyatrocu Güner Sümer'in ablası olan Adalet, ailesiyle birlikte 1938 yılında Ankara'ya göç ediyor. Ankara Kız Lisesi'ni 1946 yılında bitirip, Ankara Üniversitesi Lisan ve Tarih Coğrafya Fakültesi Fransız Lisanı ve Edebiyatı Kısmını de 1950 yılında bitiren Adalet, bir yıl sonra girdiği Ankara Radyosu'nda dramaturg olarak çalıştı. Kısa devir sonra Ankara Temaşası Yöneticisi oldu. TRT'nin kurulmasının akabinde burada program kompetanı olarak çalışan Adalet, bir müddet de dair başkanlığı yaptı. Tam 20 yıl sonra yani 1971 yılında TRT'den ayrılan Adalet, Ankara Meydan Sahnesinin kurucuları arasında bölge aldı.
Burada da çevirmen ve dramaturg olarak çalışan Adalet, (Mart 1961-Haziran 1966) ABD, Fransa, Almanya, İtalya, Norveç, İsviçre, Taiwan, Japonya, Çekoslovakya, Avusturya üzere birçok memlekete turistik ve sanatsal geziler düzenledi. Yapıtları Slovakça, Almanca, Hollandaca, İngilizce ve Bulgarca lisanlarına çevrildi. Uzun yıllar Ankara’da yaşamasının akabinde, 1980’li yılların başlarında İstanbul’a göç etti. 1996'da, parkta otururken bir otomobilin gelip kendisine çarpmasıyla ağır biçimde yaralanan Adalet, Türkiye’de ve Türkiye dışında uzun bir tedavi devri geçirmesinin akabinde sıhhatine kavuşabildi.
Yazarlığa gösterim muahezeleri ve şiirler yazarak başlayan Adalet Ağaoğlu, 1946-47 yılları arasında Ulus gazetesinde gösterim muahezeleri yazdı. Birinci şiiri (Gölgeler), Ekim 1948 tarihli Kaynak mecmuasında yayımlandı. Akabinde oyun yazarlığına yönelen Adalet Ağaoğlu’nun, Sevim Uzgören’le bir arada yazdıkları Bir Piyes Yazalım isimli oyunu 1953 yılında Ankara’da sahnelendi. Yaşadığı etraftan edindiği gözlemler üzerine kurduğu Evcilik Oyunu 1963-64 döneminde tekrar Ankara’da sahnelendi.
Evcilik Oyunu (1964) Adalet Ağaoğlu’nun kadın-erkek bağına geniş açıdan baktığı birinci oyundur. Bu oyununda omurdaki meselelerin anlatımını cinsellik ve kadın-erkek bağı temelinde ele alırken birebir anda hayatın bütün sahalarına da göndermeler yapar. Ağaoğlu’nun oyunlarında, topluluğun sorunlarına, aktüel gelişmelere hassas bir müellifin yaklaşımı gözlenmektedir. Mahsusen ruhsal ağırlık ve toplumsal kurumların baskısı altında olan kişilerin yaşadıkları aldatıcı kıymetlere boyun eğmek zorunda kalışlarını aile-birey bağı içinde yalın bir lisanla ortaya koyar. Mevt, endişe, barış, kadın-erkek münasebeti, aşk özveri, gençlik, yaşlılık, özgürlük, başkaldırı vb kozmik temalar, Adalet Ağaoğlu’nun şimdiki dertleriyle, dünyaya bakışıyla, toplumsal gelişmelerle iç içe ele alınır.
Tombala ismindeki oyunu, bir çiftin yaşlılık periyotlarını düşünsel birikimden uzak, bir tombala oyunu etrafında yalnızca küçük zekâ oyunlarıyla sınırlayan toplumsal yaşama yöneltilmiş bir tenkittir. Bu oyun, evvel Türk Lisanı mecmuasının Haziran 1967 yılındaki sayısında yayımlandı ve 1969 yılında sahnelendi. Çatıdaki Çatlak, orta sınıfın alışkanlıklarını, bedel yargılarını ekonomik ve toplumsal gelişmeler önünde giderek yitiren, ama bunun farkında olmayan ya da farkına vardıklarında geçmişi ve bugünüyle hesaplaşmaktan korkan kişileri anlatır. Kahramanların kendilerini farklı göstermek ismine bu gerçeklerden kaçma isteği, ahir bütün ömürlerine hükümran olur. Sonlarda oyunu Çatıdaki Çatlak ile birlikte 1969’da basıldı. Bu oyun, her biri kendi içinde bütünlüğe sahip üç perdeden oluşmaktadır. Lakin barış temasının temel niyet olduğu perdeler arasında zaman-olay-kişi-konu ilgilerine dayalı temaslar vardır. Barış temasına düşle-gerçek, istenenle-ele geçen ikilemleriyle bakan oyun, birbirlerine bir türlü ulaşamayan kişileri anlatır.
MÜKAFATLARI
1974 Türk Lisan Kurumu Gösterim Armağanı; Yüksek Tansiyon, Üç Oyun, 1979 Sedat Simavi Vakfı Edebiyat Mükafatı, 1975 Sait Faik Hikâye Armağanı; Bir Düğün Gecesi, 1980 Madaralı Roman Mükafatı; Çok Uzak-Fazla Yakın, 1980 Orhan Kemal Roman Armağanı, 1997 Aydın Doğan Vakfı Roman Mükafatı, 1992 Türkiye İş Bankası Edebiyat Büyük Armağanı (Tiyatro); ROMANTİK Bir Viyana Yazı, 1995 Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat (Edebiyat) Büyük Armağanı.
Unvanlar: Eskişehir Anadolu Üniversitesi Fahri Doktora Unvanı (1998), TÜYAP Onur Müellifi (1994), Humane Letters) Edebiyat Fahri Doktora Unvanı (1998), ABD OSU (Ohio State University.
YAPITLARI:
OYUN: Bir Piyes Yazalım (S. Uzgören ile, 1953), Evcilik Oyunu (1964), Tombala (Türk Lisanı mecmuası, Haziran 1967), Çatıdaki Çatlak (Sınırlarda ile birlikte, 1969), Üç Oyun (Bir Kahramanın Mevti, Çıkış, Kozalar, 1973), Kendini Yazan Müzik (Evcilik Oyunu ile birlikte, 1977), Oyunlar (sekiz oyun, 1982), Çok Uzak Fazla Yakın (1991), Duvar Hikayesi (1992), Şiir ve Sinek (1992), Oyunlar I-II (1993), Toplu Oyunlar (1996).
ROMAN: Ölmeye Yatmak (1973), Fikrimin İnce Gülü (1976, Almanca’ya çevrildi), Bir Düğün Gecesi (1979, Çekçe ve Bulgarcaya çevrildi), Yaz Sonu (1980), Üç Beş Kişi (1984),Göç Paklığı (anı-roman, 1985), Hayır… (1987), Ruh Üşümesi (1991), Romantik Bir Viyana Yazı (1993).
ANI : Damla Damla Günler (c. 1, 2004).
HİKÂYE: Yüksek Tansiyon (1974), Sessizliğin Birinci Sesi (1978), Haydi Gidelim (1982), Hayatı Savunma Biçimleri (1997), Toplu Hikayeler I (2001), Toplu Hikayeler II (2001).
DENEME-ELEŞTİRİ-SÖYLEŞİ: Geçerken (1986), Gece Hayatım (anlatı, 1992), Müsabakalar (1993), Gayrı Müsabakalar (1996), O denli Kargaşada Bu türlü Müsabakalar (2002).
DERLEME: Güner Sümer / Toplu Yapıtları I-II (1983), Seçmeler (1993).
ÇEVİRİ: Mezarsız Ölüler (J. P. Sartre’dan, 1962), Kafkas Tebeşir Dairesi (B. Brecht’en,1963), Durand Bulvarı (Armand Salcrou’dan, 1967), Amerikano Manyaklar (Razvani’den, 1973).
OYUN: Sonlarda (1966), Bir Kahramanın Mevti (1968), Çıkış (1970), Kozalar (1971).
KAYNAK: Ömer Nida / Bayan Romancılarımız – Başlangıçtan Günümüze Kadar 1892-1991 (1991), Gürsel Aytaç (Cumhuriyet Kitap, 2.12.1993), Sennur Sezer (Varlık, Şubat 1997), Fethi Naci / Yüzyılın 100 Romanı (1999), Ömer Lekesiz / Yeni Türk Edebiyatında Hikaye – 4 (2001), TBE Ansiklopedisi (2001), Feridun Andaç / Adalet Ağaoğlu Kitabı (2001, söyleşi), Hayriye Ünal / Delirmek Hakkı (Kırklar, Sayı: 25, Ocak-Şubat 2003), Enver Aysever / Damla Damla Damıtılmış Bir Ömür (Varlık, Aralık 2004).
Karar
