11. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, Marmara Kümesi Vakfı tarafından düzenlenen “23. Avrasya İktisat Zirvesi”ne katıldı. Pandemi nedeniyle görüntü konferans formunda gerçekleşen tepenin “Küreselleşmekte Yeni Güç İstikrarları ve Koronavirüs Sonrasında Yeni Dengelerin Işığında Hürmet ve Yönetişim” konusunun ele alındığı ‘Çağdaş Bilge Beşerler Platformu’ Oturumu’na bir görüntü ileti ile katılan Gül, dünyanın son yıllarda yüzleştiği en değerli krizlerden biriyle karşı karşıya olunduğunun altını çizdi.
‘SAĞLIK VE EĞİTİM SİSTEMLERİMİZİ GÜÇLENDİRMELİYİZ’
Gül, “Tarihin de bize gösterdiği üzere krizler birebir vakitte sistemsel yanılgıları anlamamız ve onları düzeltmemiz için de bize büyük fırsatlar vermektedir. Biz de bu salgının bize yaşattıklarından gerekli dersleri çıkartarak global, milletlerarası ve ekonomik sistemdeki eksikleri gidermeli, eğitim ve sıhhat hususları gözden geçirilmeli, global meselelerle müşterek gayret edebilmek için daha güçlü bir kurumsal altyapıyı kurmalı, sıhhat ve eğitim sistemlerimizi dayanışma içerisinde güçlendirmeliyiz” sözlerini kullandı.
‘ÖZELLİKLE İKİ SORUN ÖNE ÇIKTI’
Soğuk Savaş bittiği vakit globalleşmenin süratli teknolojik gelişmelerle birlikte zaferini ilan ettiğini lisana getiren Gül, kelamlarına şöyle devam etti:
“Ancak ortadan geçen vakit bize gösterdi ki globalleşme de kendi içerisinde birçok problemler yaşıyor. Bu sıkıntıların içerisinde bilhassa iki tanesi öne çıktı. Bunlardan birisi globalleşmenin nimetlerinden toplumun belli kısmının faydalanması ve oburlarının faydalanmaması. O denli ki gelir dağılımında bu çok ortaya çıktı. Büyük gelir dağılımı farkları, insanların vicdanını, adalet hissini rahatsız etmeye başladı. Bunun sonucunda de dünyada yeni tip politik bir üslup ortaya çıktı: Popülist telaffuzlar, popülist siyaset stili ve bütün bu zafiyetleri istismara yönelik siyaset yapma. İkincisi de globalleşmeyle birlikte ortaya çıkan ve ülkelerin tek başlarına çözmeye muktedir olmadığı terör, hudut aşan cürümler, örgütlü cürümler, salgın hastalıklar üzere meselelerle kollektif bir formda çaba etme imkanının ve altyapısının çok sonlu olduğu da ortaya çıktı. Bu iki zf o denli oldu ki kimileri güya globalleşmenin sonu geldi, globalleşme bitti, tekrar dünya içine kapanacak, tekrar hudutlar, duvarlar örülecek ve bu bu türlü gitmez kanısı lisana getirmeye başladı. Ben doğrusu bu fikirde değilim.”
İnsanların özgürlüğün tadını aldıktan sonra ondan vazgeçmeyeceği üzere globalleşmenin de tadı alındıktan sonra bundan geri gidilmeyeceğini söz eden Gül, şöyle devam etti:
“Şüphesiz ki ortaya çıkan bu sıkıntıların, sorunların tekrarlanmaması için de büyük çabaların sarf edileceği bir dünyayla karşı karşıya kalacağımıza inanıyorum. Bütün bu periyottan çıkaracağımız natürel ki dersler var. Siyasetçiler, devlet adamları, filozoflar bütün bu mevzuları lisana getiriyorlar ve sonuçta lisana getirilen hususlar siyasetlere dönecek ve uygulanacak. Bu halde daha inançlı, daha yaşanabilir bir dünyaya tekrar daima bir arada ulaşacağız. Bunların içerisinde öne çıkarttığım bir iki bahsin altını bilhassa çizmek istiyorum.”
ÇIKARILACAK DERSLERDEN BİRİNCİSİ SIHHAT ALANINDA
Salgın periyodundan çıkarılacak derslerden birincisinin sıhhat alanında olduğun vurgulayan 11. Cumhurbaşkanı Gül, “Her şeyden evvel bu süreç bize gösterdi ki, bir global salgın durumunda dünyanın bütün ülkeleri inanç içerisinde olmadan hiçbir ülke de itimat içerisinde değil. Hepimiz biliyoruz, şahit olduk. Çin’in bir kentinde ortaya çıkan bir virüs adım adım, göz nazaran göre bütün dünyanın gözü önünde kıtaları dolaştı, dünyada gitmediği yer kalmadı. Güçlü – yoksul ayrımı yapmadan bütün ülkeleri dolaştı. Hasebiyle kimi mevzularda olduğu üzere biz zenginiz, biz teknolojide ilerideyiz, bizim heyetlerimiz – kurumlarımız çok daha güçlü, sistemimiz çok daha iyi, bu bizi etkilemez, fakat devlet sistemini oturtamayan toplumları tesirler diyecek hal ortada yok” dedi.
‘HASTALIK HERKESİ ETKİLİYOR’
“En müreffeh ülkelerin neredeyse en çok etkilenenler ülkeler olduğunu” lisana getiren Gül, Amerika Birleşik Devletleri üzere teknolojide, endüstride, iktisatta, sanatta dünya önderi bir ülkede 200 binin üzerinde insanın bu hastalıktan can verdiğini ve bunun giderek arttığını belirtti ve şu sözlere yer verdi:
“Yine en büyük ziyanlar, Avrupa’nın en müreffeh ülkeleri İngiltere, Fransa, İtalya, dünyanın birinci 10’u içerisine giren hem demokratik hem gelişmiş ülkelerde ortaya çıktı. Eminim ki daha az gelişmiş ülkelerde sayılar daha büyüktür lakin onların daha az şeffaf olmaları ve bu tip şeyleri daha töleransla karşılamaları gerçek sayıları ortaya çıkartmıyor. Münasebetiyle dünyada varlıklı – yoksul, güney – kuzey, soğuk ülkeler – sıcak ülkeler, gelişmiş – gelişmemiş ülkeler ayrımı yapmadan hastalık herkesi etkliyor. Onun için herkesin inançta olabilmesi için bütün toplumun, dünyanın, kürenin korunması gerekiyor. İklim değişikliği konusunda bu türlü bir şuur var, çok büyük çalışmalar yapılıyor. Fakat hastalıklarla ve sıhhatle ilgili bahislerde birebir şuurun olmadığını ve memleketler arası sistem içerisinde kollayıcı tedbirlerin yeteri kadar güçlü olmadığını gördük.”
‘DSÖ ÇOK DAHA POLİTİZE OLDU’
Dünya Sıhhat Örgütü’nün yetersizliğine dikkati çeken Gül, IMF, Dünya Bankası üzere iktisattaki memleketler arası örgütlerin çok daha önemli, çok daha kurumsal, çok daha şeffaf, çok daha liyakat temelli yönetildiğini vurguladı.
Bu süreçte Dünya Sıhhat Örgütü’nün çok daha politize olduğunu, finansmanının çok daha çürük olduğunu ve yetkinlik konusunda da yeteri kadar inanç vermediğininin görüldüğünü söyleyen Gül, “Onun için tahminen yapılacak birinci işlerden birisi Dünya Sıhhat Örgütü’nün tekrar ve güçlü bir formda yapılandırılması, kaynaklarının sağlam bir halde sonuca bağlanması, ayrıyeten her türlü politik çekişmelerin dışında tutulmasının çok elzem olduğunu görüyorum” dedi.
‘EKONOMİK BÜYÜME 1929 BÜYÜK BUHRAN’DAN BU YANA EN BÜYÜK KÜÇÜLMESİNİ YAŞADI’
Salgın periyodundan çıkarılacak derslerden ikincisinin iktisat alanında olduğun vurgulayan 11. Cumhurbaşkanı Gül, ticarette, yatırımlarda, hizmet dalında çok büyük darbeler alındığını belirtti.
Birçok ülkede üretim büsbütün durduğunu, hizmet kesiminin büsbütün felç olduğunu ve turizmin büsbütün yok olduğunu söz eden Gül şunları kaydetti:
“Ekonomik büyüme 1929 Büyük Buhran’dan bu yana en büyük küçülmesini yaşadı. Avrupa çok büyük küçüldü. Amerika da tıpkı halde. Bunun sonucunda büyük istihdam problemleri ortaya çıktı ve tabi büyük işsizlikle karşı karşıyayız. Onun için dünya yeni bir gerçekle karşı karşıya.”
‘EKONOMİK BOYUTLARI ÇOK KESTİREMİYORUZ’
Bunlara ek olarak sıhhat harcamaları üzere ulusal ekonomiler için hiç hesapta olmayan yeni, büyük maliyetlerin ortaya çıktığını belirten Gül, şu tabirleri kaydetti:
“Bu sürecin ekonomik boyutlarını tam kestiremiyoruz ve elbet büsbütün onarılması çok vakit alacak. Bu devirde geçmişteki Büyük Buhran sonrası devrine emsal halde piyasanın işleyişine devlet müdahaleciliğinin arttığına da şahit olduk. Birçok ülke, bilhassa tıbbi eserlerin ihracatında kısıtlama koydu. Tekrar besin eserlerinin ticaretinde, ihracatında, ithalatında büyük meselelerle karşı karşıya kalınıyor, görünür görünmez kısıtlamalar konuldu. Birçok ülkede uzun savaş periyotlarında eşi görülmemiş devlet dayanağı paketleri açıklandı. Merkez bankaları tarihlerinde görülmediği halde karşılıksız paralar bastılar ve piyasaya sundular. Olağan bunları nasıl geri çekecekler, enflasyona sebebiyet nasıl vermeyecekler, bütün bunlar çok büyük sorunlar ve üzerinde eminim ki çok düşünülecek ve çalışılacak bahisler. Bu gelişmeler bundan sonraki süreçte devletin iktisadın işleyişindeki rolünün artacağına da delalet ediyor. Ümit ediyorum ki bu durum çok yapısal ve alışkanlık haline gelmez. Bu türlü olursa özgür piyasa iktisadının hassas istikrarları büsbütün alt üst olur ki, bu dünyayı çok daha büyük sıkıntılarla karşı karşıya getirir.”
‘SALGIN HAYAT STİLİMİZİ DEĞİŞTİRDİ’
Bu salgının makro ekonomiyi etkilediği üzere mikro iktisada de çok etkilediğini söz eden 11. Cumhurbaşkanı, “Şu anda birçok şirket yeni teslimat metotları, müşteri ile irtibat yolları ve yönetişim sistemleri geliştiriyor” dedi.
Bu periyotta e-ticaretin süratle arttığını ve birçok kişinin online alışverişle tanıştığını söyleyen Gül, “Artık market alışverişlerimizi bile internet üzerinden yapmaya başladık. Birçok hizmeti bir fiil internet üzerinden manzaralı görüşerek temin etmeye başladık ve birçok toplantıyı ‘aynı artık yaptığımız gibi’ artık seyahat etmeden manzaralı, tele konferanslar, görüntü konferanslar ve dijital yapı üzerinden yapmaya başladık. Bu hastalık geçtiğinde bu yeni alışkanlıkların yahut öğrendiklerimizin hepsini unutmayacağız. Bunların bir kısmı devam edecek. Zira kimileri işimize de geldi, kolaylaştırıcı da oldu. Firmalar için maliyet tasarruf edici de oldu. Eskisi üzere iş seyahatlerinin çok sık yapılacağı kanısında değilim. Eskisi üzere misyonların gönderileceği kanısında da değilim. Artık birçok şeyi gitmeden, uzaktan çok samimi bir ortam içerisinde birebir atmosferi, birebir iklimi bir odanın içerisinde oluşturarak konuşabiliyoruz, tartışabiliyoruz. Hasebiyle bütün bunlar hayat üslubumuzu daima değiştirmekte” dedi.
‘İSTİHDAM EN DEĞERLİ SIKINTILARDAN BİRİSİ OLACAK’
Bütün bu gelişmelerin yeni sıkıntılar ortaya çıkarttığına işaret eden Gül, bunlardan en değerlisinin istihdamda yaşanacağını belirtti. Halihazırda istihdamda çok büyük sorun yaşandığını söz eden Gül, “Biliyoruz ki firmalar kapalı, birçok süreksiz olarak kapalı. Bunlar tekrar açılacak ileride fakat açıldıklarında tıpkı sayıda istihdam yapmayacakları kantindeyim. Zira tasarruf nasıl yapılabilir, on şahısla yaptıkları işi sekiz bireyle, yedi şahısla yapabilmeyi öğrenmiş oldular. Onun için istihdam sıkıntısının önümüzdeki devirlerin en değerli problemlerin birisi olacağı kantindeyim. Esasen bir çok ülkede şuanda istihdam, işsizlik en kıymetli sorun. Hasebiyle bunu aşmak için çok daha çabalar gösterilecek. Buna nazaran yeni okul mezunları, daha çok yeni konseptleri, dijital ortamları bilenler tercih edilecek. Mavi gömlekliler, beyaz gömlekliler ortasındaki istikrar de çok değişecek kantindeyim. Bunların çok kıymetli meseleleri yalnızca firmalar için değil ülkeler için de, siyaset ve devlet hayatı içerisinde en değerli sorun olduğu kantindeyim” görüşünü paylaştı.
‘SALGININ EN BÜYÜK TESİRİ EĞİTİMDE OLDU’
Salgın sürecinin en büyük tesirinin eğitimde olduğunu vurgulayan Gül, “Fakir – varlıklı ayrımı esasen var. Eğitimde okullar kapandı, üniversiteler kapandı. 10 binlerce dolar vererek öğrenci kabul eden, dünyanın en iyi üniversiteleri bile artık yüz yüze eğitim değil uzaktan eğitime geçtiler bu süreçte. İlkokullar, ortaokullar, birinci kere okula başlayacak çocuklar bunların hepsi artık online olarak eğitime başladılar. Tabi bu türlü olunca birtakım ülkeler için bu 10 milyonlarca nüfus demektir. Bu öğrenci nüfusları kimi ülkelerin nüfusundan daha büyük. Hasebiyle bunun alt yapısı var mı yok mu? sorusu ortaya çıkıyor. Şayet eğitimle ilgilenenler, eğitimle ilgili bakanlıklar daha evvelce düşünerek alt yapısını yeteri kadar oluşturmadılarsa işte sorun burada ortaya çıkmakta” dedi.
Birçok ülkede üniversal fonlar ismi altında bu tip aciliyet durumlarında devreye konulacak, bilhassa eğitimde kullanılabilecek fonların olduğunu belirten Gül şunları söyledi:
“Eğer bu fonlar güçlü bir biçimde devreye sokulabiliyorsa tahminen birazcık acı dindirilmektedir. Lakin her halükarda eşitsizliklerle karşı karşıyayız. Düşünün ki varlıklı, eğitimli bir ailenin çocuğu olağan ki bu sisteme çok daha kolay bir formda adapte olacak. Annesi, babası, konutta kimler varsa onların imkanları olduğu için birebir okula gidiyor üzere çocuklarını oturtacaklar, tertipli bir biçimde ders alacaklar. Tahminen daha da yararlı olacak. Lakin nüfusun yüzde kaçı bu imkanları çocuklarına sunabilir. En gelişmiş ülkelerde bile bunun çok büyük aksaklıklara sebep olacağı kantindeyim. Yoksul aileler, birkaç çocuğu olan aileler, yeteri kadar bilgisayarı, laptopu, tableti olmayan ailelerin, bunların bu süreyi çok boş geçirdikleri ve geçirecekleri kantindeyim. İşte bunu gördükçe ve düşündükçe sahiden büyük bir acı duyuyorum zira göz nazaran göre büyük bir nüfus ve büyük bir öğrenci kitlesi kayıp jenerasyon haline geliyor. Bu yalnızca gelişmekte olan yahut daha yoksul ülkeler için değil bütün gelişmiş ülkeler için de geçerli. Tabi bir de ekonomik olarak gelişmemiş, nüfusunun hala büyük bir kısmı kırsal kesimde yaşayan ülkeleri düşünürsek durumun çok daha felaket olduğunu görürüz. Onun için tekrar memleketler arası kuruluşlara iş düşmekte. Sıhhatle ilgili olduğu üzere eğitimle de ilgili başta UNESCO olmak üzere tahminen yeni fonlar oluşturulmalı. Bu gerçekleşmezse çok büyük bir kayıp, yani bir jenerasyonun kaybını göreceğiz ki bu da milyonlarca olacak. Bunların ziyanlarını da hem birey olarak hem aileler olarak hem ülke olarak hem de bütün insanlık olarak ileride daima birlikte yaşayacağız.”
Dünyanın son yıllarda yüzleştiği en değerli krizlerden biriyle karşı karşıya kaldığını belirten Gül, “Ancak tarihin de bize gösterdiği üzere krizler tıpkı vakitte sistemsel kusurları anlamamız ve onları düzeltmemiz için de bize büyük fırsatlar vermektedir. Biz de bu salgının bize yaşattıklarından gerekli dersleri çıkartarak global, memleketler arası ve ekonomik sistemdeki eksikleri gidermeli, eğitim ve sıhhat mevzuları gözden geçirilmeli, global problemlerle müşterek gayret edebilmek için daha güçlü bir kurumsal altyapıyı kurmalı, sıhhat ve eğitim sistemlerimizi dayanışma içerisinde güçlendirmeliyiz” teklifinde bulundu.
Karar
