VakıfBank Kültür Yayınları (VBKY) tarafından yayımlanan 'Modern Ideolojinin Karanlık Tarihi', ABD’li felsefeci Prof. Dr. Bernard Freydberg'ün Türkçede yayımlanan birinci yapıtı olarak okurla buluşuyor. Kitapta, çağdaş Batı ideolojisinin karanlıkta kalan literatürü ayrıntılıca inceleniyor.

Türkçe çevirisi Öznur Karakaş’a ilişkin kitapta Freydberg, Antik Çağ felsefecilerinden çağdaş çağın düşünürlerine kadar uzanırken, Sokrates, Kant, Hegel, Spinoza, Platon, Heidegger, Hume, Berkeley, Herakleitos, Locke, Leibniz ve Descartes üzere felsefecilerin görüş ve çalışmaları detaylarıyla aktarılıyor.

DERSLER KANT'LA SONA ERER

Kitapta, çağdaş ideoloji tarihi derslerinin genelde değerli şahıslar üzerinden bir ilerleme biçiminde anlatıldığını tabir eden Freydberg, bunun bir manada hakikat olduğunu söylüyor. Freydberg, Descartes’la başlayan birden fazla dersin rasyonalistler ile ampiristleri kronolojik olarak gruplandırarak devam ettiğini ve her iki kesiti birleştirmeye çalıştığı düşünülen Kant’la sona erdiğini belirtiyor. Müellif “Her iki kesim de farklı ayrı ya da birlikte aklın rolünü takdir etmiştir. Bu periyodun bütün kıymetli düşünürleri, aklın rolünün belirlenmesinin çağdaş ideolojinin temel konusu olduğunu teslim eder” diyor.

DESCARTES'IN ZİHİN-BEDEN İKİLİĞİ

Freydberg, çağdaş ideolojinin kıymetli kurucusu olarak görülen Descartes’ın kanısının, Anglo-Amerikan ve Kıta Avrupası filozofları tarafından zihin-beden ikiliği isimli bir doktrine sahip olduğunun düşünüldüğünü vurguluyor. Lakin ona nazaran, Descartes’ın öne sürdüğü zihin ile vücut ortasındaki önemli fark, nicel, daha doğrusu matematiksel bir fark!

Freydberg, kitapta şöyle devam ediyor: “Bölünebilirlik ve bölünmezlik matematiksel kavramlardır. Düşünen töz (res cogitans) ile uzamlı töz (res extensa) ortasındaki meşhur Latince ayrıma başvurmak suretiyle zihin ve vücut ortasındaki bu önemli fark, res cogitans için olan ve onun içindeki bir farka tekabül eder. Bu biçimde ele alınan vücutlar saf geometri objelerinden ne eksik ne de fazladır.”

LEIBNIZ'İN MANTIKSAL MODELİ

Descartes ile Leibniz’in matematiğe muazzam ve kalıcı biçimde katkı sunduklarını belirten Freydberg “Descartes, analitik geometriyi icat etmiştir; Leibniz ise kalkülüsün mucitlerinden biri olup sonrasında formal mantık olarak anılacak olan disipline önemli katkılar sunmuştur. Cihan, her iki düşünürde de rasyonel ve tümdengelim üzerinden işleyen bir sistemdir. Bu noktadaki farksa Descartes’ın matematiksel ve Leibniz’in mantıksal modelinden kaynaklanır. Her iki modelde de bu mecburî sistemi bozabilen hiçbir şey meydana gelmez. Her ikisi de kendi sisteminde mekanik fl nedenselliğe yer verir” kelamlarını kaydediyor.

LOCKE KARTEZYEN SİSTEME KARŞI

Freydberg’e nazaran, büyük filozoflar ortasında John Locke’ta, retorik tumturaklı tabirler önemli görüşlere ve orta ara beliriveren ilhama karışıyor. Locke’un 1690’ın başlarında yazdığı 'İnsanın Manaya Yetisi Üzerine Bir Deneme' isimli yapıtının Kartezyen sistemi yıkma gayretinin gücü ideolojide hala hissediliyor. Lockeçu zihnin boş bir levha (tabula rasa) olduğunu belirten John Locke “İde, zihnin düşündüğü anda (ki her vakit düşünmez) düşünür olması gereken şeyden diğeri değildir. Bütün ideler, duyulardan ve kanıdan gelir ki, bu ikincisi büsbütün zihnin kendi operasyonlarını gözlemlemesinden ibarettir” diyor.

“VAR OLMAK ALGILAMAKTIR”

George Berkeley’in, Locke’un töz kavramının ve töz çıkarımının yapılmasını sağlayan soyut ideler mefhumunun ne kadar boş olduğunu ifşa etmekten hayli keyif aldığını söyleyen Freydberg, şöyle devam ediyor: “Esse est percipi (Var olmak algılamaktır) salt bir thhüt değildir. Daha çok, çok daha titiz bir ampirizmi savunur. Bu ampirizm, Locke’un bahsettiği empeiros’u çok daha yakından sonlandırır. Algı ve varlık geri kalan her şeyi dışlayacak biçimde birleştirilir. Algı, maddi töz üzere bir şeye değil, yalnızca zihindeki idelere yol verir.”

KÜNYE

Yayınevi: VBKY

Kitabın ismi: Çağdaş Ideolojinin Karanlık Tarihi

Müellif: Bernard Freydberg

Mütercim: Öznur Karakaş

Sayfa sayısı: 224 sayfa

Fiyatı: 30 TL

Karar