Biz yüz elli yıldır eğitimde bir Japonya, Güney Kore, son vakitlerde Finlandiya kadar başaramadık. Bunu nasıl açıklıyorsunuz? Kurallar tamam olunca öğrenme vuku bulur. Çocuklarımızı başarılı kılan bilgi, marifet ve kıymetler onların genlerine kodlanmamıştır. Aslında fiziki özelliklerimiz dışında hiçbir şey genlerimize kodlanmamıştır. Her şeyi öğrenmek zorundayız. Şayet sorunuza bir cümlelik bir karşılık isteseydiniz şöyle derdim: Demek ki o ülkeler çocukların öğrenmesi için gerekli kaideleri bizden daha iyi hazırlamışlar. Çocuklarımızı okulda başarılı kılan güçleri beş başlık altında toplayabiliriz: Bir çocuğun kendisi, iki aile, üç okul, dört toplum ve beş (dijital) medya. Şayet çocuk yetenekli, çalışkan, sağlıklı ve gibisi özelliklere sahipse aslında okulda başarılı olmak için gereken çok kıymetli bir kural sağlanmış demektir. Fakat bu kural zaten sağlanamaz. Çalışkanlık geni yoktur. Terbiyeli olmak doğuştan gelen bir özellik değildir. Bunlar ailede ve okulda öğrenilir. Her çocuk engin bir potansiyelle doğar. Her çocuk sevginin, sanatın, yaratıcılığın ve insanlığa hizmetin kaynağıdır. Biz şimdi hangi çocuğun hangi potansiyele ne kadar sahip olduğunu tam olarak ölçemiyoruz, bütün çocuklara eşit davranmak zorundayız. Çocuklar birbirinden farklı olduğu için yalnızca eşit davranmak yetmez tıpkı vakitte adil olmalıyız. Her çocuğun öğrenmesi için neye, ne kadar muhtaçlığı varsa onu temin etmeliyiz ki çocuk gelişsin ve kendisine, milletine ve insanlığa yararı olsun. Çocuklarına bu türlü davranan milletler okulda başarıyı yakalar.
AİLENİN ROLÜ
Çağımız eğitiminde ailenin rolünü anlatır mısınız?
Bizim birinci öğretmenlerimiz anne babalarımızdır. Mesken bir okuldur tıpkı vakitte. Amerika’da James Coleman tarafından 1966 yılında yayınlanan ve “Coleman Report” olarak ün kazanan araştırma biz eğitimcilerin okulda muvaffakiyetin kaynakları konusundaki ezberini bozdu. Bu rapora kadar biz okulda başarıyı sağlayan yahut başarısızlığa sebep olan en değerli faktörlerin öğretmen, müfredat, kütüphane, vb. üzere okul içi faktörler olduğunu düşünüyorduk. İki yıl süren ve Amerika’nın tamamından data toplanarak yapılan bu araştırmanın sonunda Coleman okulda başarıyı sağlayan en değerli gücün aile olduğunu söyledi. Öğretmen, müfredat, küme olarak öğrencilerin niteliği vb. faktörler de kıymetli lakin en değerli belirleyici ailenin toplumsal ve ekonomik özelliğidir, eğitim ve gelir düzeyidir. Bu araştırmaya inanmayanlar oldu. Toplanan bilgileri tekrar tahlil edenler çıktı ancak sonuç değişmedi. 1960’lardan bu yana dünyanın her tarafında yapılan araştırmalar anne-babanın eğitim ve gelir düzeyi ile çocuğun okul başarısı ortasında çok güçlü bir ilgi olduğunu gösteriyor. Anne-babanın eğitimi ve geliri yüksekse çocuğun okul başarısı da yüksek oluyor. Eğitim ve gelir düzeyi düştükçe çocukların okul başarısı da azalıyor. Olağan ki istisnalar var. Mesela geliri ve eğitimi düşük ailelerden gelen lakin başarılı olan, çocuklar var; yahut zıddı… Araştırmadan araştırmaya farklılıklar olmakla birlikte bu istisnaların oranı yüzde beş civarında.
EĞİTİMLİ, VARLIKLI AİLE
Japonya Güney Kore ve Finlandiya’da aile faktörü nasıl?
Bu üç ülkede fert başına düşen ulusal gelir bizdekinin üç katı yahut daha fazla. Tıpkı oran toplumun eğitim düzeyi için de geçerli. Üniversite mezunlarının oranı bizdekinin üç katı yahut daha fazla. Aile faktörü yetersiz kalırsa çocukların okul başarısı artırmak çok güç, ancak imkansız değil. Zira çağdaş toplumda çocuğun muvaffakiyetini belirleyen bir faktör aile ise öbürü okul.
Türkiye’de ailelerin büyük çoğunluğu çocuklarının eğitimi için gereken kaynağı sağlayabilecek durumda değil. İnanıyorum bir gün sahip olacaklar fakat bugün değiller.
Bunun için bizim öncelikle yapmamız gereken okul üzerinde ağırlaşmak, okulu geliştirmek, okulu oluşturan öğretmen, müfredat, kütüphane, spor tesisleri, ruhsal danışmanlık, vb. ögeleri güçlendirmek. Okul o denli güçlenmeli ki çocuğun konutta sahip olamadığını, bulamadığını, göremediğini çocuğa verebilmeli. Okulun kütüphanesi, yemekhanesi, sunduğu sıhhat hizmeti, teknolojik alt yapısı, spor tesisleri, oyun alanı, doğal ki öğretmenleri, ruhsal danışmanları vb. vazifelileri o denli iyi olmalı ki ailenin sağlayamadıklarını sağlamalı ve muvaffakiyetin önündeki engelleri kaldırmalı. Aile ve okul çok kıymetli. Bunlardan bir tanesi bile iyi olsa okulda muvaffakiyet sorunu çözülüyor.
Aileyi değiştirmek biz eğitimcilerin gücünü aşar lakin okulu değiştirebiliriz.
FİNLANDİYA’DA ÖĞRETMEN
Finlandiya son vakitlerde bir muvaffakiyet örneği, orada öğretmen eğitimi nasıl?
Finlandiya’da birinci, orta ve lise seviyesindeki bir okulda öğretmen olmak için tezli yüksek lisans yapmış olmak kuraldır. Bu mecburilik 1978’de getirilmiştir. Şu anda Finlandiya’da bütün öğretmenler en az bir tezli yüksek yapmıştır. Kimilerinin iki-üç yüksek lisansı yahut eğitim alanında doktorası vardır. Helsinki Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nin iki uygulama okulundan birisini ziyaret etmiştim. Orada öğrenciler mezuniyet için bir lisans tezi yazıyor, uygulama okulunda öğretmenlik tecrübesi kazanırken bir pedagoji tezi yazıyor, bir de yüksek lisans tezi yazıyor. Teorik olarak lisans eğitimi üç yılda tamamlanabiliyor. İki yıl da yüksek lisans sürüyor. Lakin beş yılda mezun olmak çok sıkıntı. İstatistiklere nazaran mezuniyetler yedi-buçuk yıla kadar uzayabiliyor. Finlandiya’da öğretmen eğitiminin bir öbür özelliği de çok başarılı öğrencilerin eğitim fakültelerine girmesi. Eğitim fakültelerine başvuran her on öğrenciden biri kabul ediliyor. Girişte test puanları değerli lakin ayrıyeten mülakat var. Eğitim fakültesine başvuran öğrenci sayısı ile tıp fakültesine başvuran öğrenci sayıları birbirine yakın. Bir yılı aşan bir staj devri var. Öğretmenler iyi yetişiyor. İşlerini iyi biliyor, yetkileri var ve prestij görüyor.
BİLGİ ÇAĞINDA EĞİTİM
Bilgi Çağı eğitim sistemlerini nasıl etkiledi?
Bilgi Çağı dediğimiz teknolojik gelişme toplum hayatını bütünüyle etkiledi ancak en çok da eğitimi ve öğretmenlik mesleğini etkiledi. Klasik olarak eğitim kesiminin misyonu bilgiyi toplamak, sınıflandırmak ve öğretmenler aracılığıyla kuşaktan nesile aktarmaktır. Günümüzde eğitim bölümünün en büyük rakibi Bilgi Çağıdır. Bir diğer deyişle Bilgi Çağı eseri olan dijital bilgi tabanları, kütüphaneler, arama motorlarıdır. Eğitim üzere Bilgi Çağının da sermayesi bilgidir. Bilgisayarlar ve yapay zeka tabanlı programlar bilgiyi toplamakta, tahlil etmekte, dağıtmakta ve hatta öğretmektedir. Üstelik bunu klâsik kurumlardan daha süratli yapmaktadır. Klasik sistemde öğretmenin esas rolü bilgiyi öğrenmek ve yeni jenerasyonlara aktarmaktı. Artık çok güçlü bir rakibi var. Hiçbir öğretmen Google’dan fazla bilemez. Öğretmenlik mesleğini tekrar tanımlamak ve öğretmen eğitimini tekrar yapılandırmak zorundayız. Bilgi Çağı bizi buna mecbur etmiştir.
Finlandiya bu gelişmeyi birinci gören ve önlemini alan ülke oldu. Amerika’da hala devam etmekte olan öğretmen eğitiminde ıslahat hareketini 1986’da başlatan 125 üniversitenin eğitim fakültesi dekanları tarafından The Holmes Group’tur. Avrupa’da, Amerika’da ve gelişmiş Uzak Doğu ülkelerinde 1980’lerden itibaren öğretmen eğitimini yine yapılandırma hareketleri başladı. Bunların ortak maksadı Bilgi Çağı çocuklarını eğitecek Bilgi Çağı Öğretmeni’ni yetiştirmektir. Bu ülkelerin bazısında öğretmen eğitiminin tamamı yüksek lisans seviyesine çıkartılmış, kimilerinde lisans programlarının yanı sıra yüksek lisans programları açılmış, kimilerinde ise rastgele bir alanda lisans yahut yüksek lisans eğitimi olanlara iki yıllık bir uygulamalı pedagoji eğitimiyle öğretmenlik sertifikası veren programlar açılmıştır. Mesela Amerika’da öğretmenlerin yarısının yüksek lisansı vardır. Eğitimde başarıyı artırmak için işe öğretmenden başlamaya mecburuz.
BU FAKÜLTELERLE OLMAZ
“Bu eğitim fakülteleriyle Bilgi Çağı çocuklarını eğitecek öğretmen yetiştirilemez diyorsunuz” Neden?
Evet o denli diyorum. Zira mevcut eğitim fakülteleri modeli 1981’de 2547 sayılı yasa ile kuruldu ve 1982’de uygulanmaya başladı. O vakit çok sevinmiştik lakin aslında sevincimiz cahilliğimizdenmiş. Bu maddeden evvel öğretmen yetiştiren bütün kurumlar Ulusal Eğitim Bakanlığı’na bağlı idi. İki ve üç yıllık eğitim enstitüleri vardı. Bu yasa ile bu kurumların mühletleri artırıldı ve eğitim fakülteleri haline dönüştürülerek üniversitelere bağlandılar. Olağan sizi üniversiteye bağladık deyince kurumlar akşamdan sabaha üniversiteye dönüşmüyor. Eğitim enstitülerindeki öğretim takımı akademisyen değildi. Onlara muhakkak bir mühlet verildi. Doktoranızı yapın dendi. Kimileri yaptı. Kimileri yapamadı. Bu türlü doğan eğitim fakülteleri üniversiteler içinde kendilerine bir yer bulmak için çabalamaya başladılar. Hala de çabalıyorlar.
Temel sorun şu. Mevcut sisteme nazaran bir eğitim fakültesi öğrencisi dört yılda 240 kredilik ders alarak mezun olur ve öğretmen olarak atanır. Bu 240 kredinin yüzde 50’si alan dersi, yüzde 30’u meslek dersi, yüzde 20’i de genel kültür dersi olmak zorundadır. Dört yılda tamamlanır. Yani dört yılın yarısı, ders vereceği koldur. Demek ki, orta öğretim matematik öğretmenliğine giren bir öğretmen adayına dört yılın yarısı kadar, yani 120 kredilik bir matematik eğitimi veriyoruz, sonra da haydi sen git lisede matematik öğret diyoruz. Olağan ki olmuyor.
2013’ten beri yapılan Öğretmenlik Alan Bilgisi Testleri gösteriyor ki yaptığımız iş kâfi değil. 50 soruluk bu testlerde gerçek karşılık ortalaması 10 civarındadır. Öbür alanlarda da öğretmenlerimizin alan bilgisi kâfi değildir. Alışılmış ki bunun hatalısı öğretmenler değil. Bizim öğretmenlerimiz pırıl pırıldır. İdealisttir, fedakardır. Sorun sistem meselesidir. Mesela, öğretmen olmak için 240 kredilik alan dersi almayı yahut öğretmenlik yaptığınız alanda tezli yüksek lisans yapmayı zarurî hale getirirseniz sorun tabiatıyla çözülür.
Öğretmen bilmediğini öğretemez. Bilgi Çağı’nda bilgisayarlar artık öğretmenlerden çok biliyor. Öğretmen bilgisayarın yaptıramadığı uygulamaları yaptırmalıdır. Bunu yapabilmek için de ülkü olanı öğretmenin alanında bilge olmasıdır. En azından öğretmen alanında tezli yüksek lisans yapmalı ve uzman olmalıdır.
EĞİTİMDE NE YAPMALI?
Öğretmen eğitimi nasıl olmalı? Pedagojik formasyonun kaldırılması hakkında ne düşünüyorsunuz?
Meslekte benim 52. yılım. Bunun 26 yılı Amerika’da geçti. Bütün ömrüm boyunca ya öğretmen eğitimi veren okullarda öğrenci oldum yahut bu kurumlarda öğretmenlik yaptım. Bu uzun deneyimin de ışığında Türkiye için benim birinci teklifim şudur: Eğitim fakülteleri tekrar yapılandırılmalı ve öğretmen eğitimi alanda tezli yüksek lisans seviyesinde olmalıdır. Bilgi çağı öğretmeni kendi alanını çok iyi bilmeli, alanının uzmanı, bilgesi olmalıdır. Hem dünya ile yarışacak kadar donanımlı olmalı hem de dünyanın örnek alacağı kadar faziletli olmalıdır. Öğretmenleri bilge ve faziletli olmayan bir millet başarılı ve faziletli kuşaklar yetiştiremez, dünyayı değiştiremez.
PEDAGOJİK FORMASYON SORUNU
YÖK pedagojik formasyonu kaldırdı, siz ne dersiniz?
Pedagojik formasyonun kaldırılması çok iyi olmuştur. Türk eğitim sisteminin kanayan yarasıydı. Lakin dünyada bunun çok başarılı örnekleri var. Amerika’da, Hollanda’da, Singapur’da vb. pedagojik formasyon programına, alanında lisans yahut yüksek lisans eğitimi almış olanlar ortasından seçilerek öğrenci alınıyor. Çoklukla iki yıl sürüyor ve uygulamalı oluyor. Amerika’da Harvad’da, Stanford’da, Berkeley’de, Singapur’da, Hollanda’da ve daha birçok yerde bizim “pedagojik formasyon” dediğimiz program için bir öğretmenlik alanında en az lisans eğitimi almış olanlar seçilerek alınır. Öğrenciler bir yandan teorik dersleri görürken bir yandan da eş vakitli olarak yerleştirildikleri okullarda staj yaparak mesleği öğrenir. Bir meslek o mesleğin icra edildiği yerde öğrenilir. Kelam gelimi hem bankada memurluk yapıp hem de öğretmen olmak için pedagojik formasyon programında öğrenci olunamaz. Türkiye şayet pedagojik formasyon programını tekrar açacaksa tezli yüksek lisansını tamamlayanlar alınmalıdır. Türkiye’de şu anda 650 bin atanamayan öğretmen vardır. Öğretmen eğitiminde nicelik sorunu yoktur. Nitelik üzerinde yoğunlaşmalıyız. Bu, Türkiye’ye ikinci teklifimdir.
ÖĞRETMENE MESLEKSEL EĞİTİM
Türkiye için üçüncü teklifim mevcut öğretmenlerin mesleksel gelişimiyle ilgilidir. Şu anda bir milyon civarında öğretmenimiz var. Öğretmenin sermayesi bilgidir ve süratle katlanarak artmaktadır. Bilgiye erişimin bu kadar kolay ve ucuz olduğu bir dünyada öğretmen olmak nitekim zordur. Öğretmen daima kendisin yenilemek zorundadır. Bunun için de araştırma yapmayı ve daha da değerlisi alanıyla ilgili araştırmaları ve bilimsel makaleleri takip edebilmeli ve kullanmalıdır. Ulusal Eğitim Bakanlığı mevcut öğretmenlerin tezli yahut tezsiz yüksek lisans yapması için bir teşvik programı başlatmalıdır. Kelam gelimi yüksek lisansını tamamlayanların mşı artmalıdır. Bu uygulanırsa bir mühlet sonra eğitim bölümündeki herkes yüksek lisans eğitimi almış, bilimsel çalışmaları izleyebilen, alanında uzman şahıslar olacaktır; olmalıdır.
Karar
