Katip Çelebi, bilgi dünyasına yelken açtığı günden ‘Keşfü’z-zunûn’u yazdığı güne yapıtları Latince ve Fransızcaya çevrilmiş bir isim, Osmanlı’nın birinci aydın insanı.”
SAL SULTAN
17. yüzyıl Osmanlı bilim ve niyet hayatının öncü isimlerinden Kâtip Çelebi’nin birinci bilimler ansiklopedisi niteliğindeki bibliyografik yapıtı Keşfü’z-zunûn’ El-Furkan İslam Mirası Vakfı’nca 10 cilt halinde yayımlandı. Türkiye’den Prof. Dr. Ekmeleddin İhsanoğlu ve Irak’tan Prof. Dr. Başar Avad Maruf’un tahkikleriyle Çelebi’nin Arapça özgün yapıtı üzerinden yayına hazırlanan kitap, İslam dünyasında ve Batı’da ün kazanan, ansiklopedik eser şekli için örnek oluşturan bir çalışma olma özelliği taşıyor. Eser için, İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi’nin (IRCICA) İstanbul’daki merkezinde bir tanıtım konferansı düzenlendi. Konferansta konuşan IRCICA Genel Yöneticisi ve Büyükelçi Prof. Dr. Mahmud Erol Kılıç, 57 İslam ülkesini kapsayan İslam İşbirliği Teşkilatı’nın kültür kanadı olan IRCICA’nın bügüne kadar 350’nin üzerinde eser yayınladığını kaydederek, “1980’lerden beri yürütülen çalışmalarda El-Furkan İslam Mirası Vakfıyla yapılan iş birlikleri çok kıymetli. Bugün ortaya çıkan bu eser bu bağlantının meyvelerinden biridir” dedi. Kılıç, İslami ilim bilimine vakıf olan herkesin Katip Çelebi’nin İslam kütüphanesini çok çeşitli yapıtlarla zenginleştiren en büyük ansiklopedistlerinden biri olduğunun farkında olduğunu kaydederek, “Yazdığı eserler kendine mühnasırdır. 10 ciltlik yapıtı ilmi bir araştırma ile ortaya çıktı. Çalışmada emeği olan herkesi tebrik ediyorum. Eser, İslam ülkelerinin Hz. Adem’den itibaren 11’nci yüzyılın ortaya kadar İslami olan yahut olmayan milletlerin tarihinden ışık tutmaktadır. Çok değerli bir kitaptır, araştırmacıların hizmetine sunmaktan gurur duyuyoruz” diye konuştu.
El-Furkan İslam Vakfı Yönetici Müdürü Salih Şahsivari de “Burada iki kutbumuz var, Ekmeleddin İhsanoğlu ve Başar Avad Maruf, onların önünde lakin kendilerine teşekkür edebilirim. Tez ediyorum ki bu iki önemli alimin tahkik ettiği bu kitap, İslam uygarlığı okuyan ve çalışan herkes için temel referans olacaktır. Bu türlü bir projeye takviye vermekten gurur duyuyoruz. Bu proje ile Katip Çelebi ile de ne kadar gurur duyduğumuzu bir kere daha vurgulamak istedik. Çok büyük bir eser ortaya koymuştur” sözlerini kullandı.
‘OSMANLI PERİYODUNUN BİRİNCİ AYDINI’
İslam İşbirliği Teşkilatı eski Genel Sekreteri, IRCICA’nın birinci yöneticilerinden Prof. Dr. Ekmeleddin İhsanoğlu da konuşmasına şu sözlerle başladı: “El-Furkan İslam Vakfı iş birliği ile yapılan bu hoş çalışma benim için hakikaten memnunluk kaynağı. Ayrıyeten IRCICA’nın tekrardan hayata döndüğünü görmek hoş. Bu türlü büyük bir kurumun var olduğunu unutturacak bir fetret periyodu yaşandı ne yazık ki. Şair Nizar Kabbani ‘Ne hoş tekrar ona dönmek’ der, burada olmak büyük memnunluk.” Konuşmasında Katip Çelebi’nin biyografisini aktaran İhsanoğlu, 17’nci yüzyılda son İslami kültürel ansiklopedik çalışmayı yapan kişi olduğunu vurguladı. İhsanoğlu, şu görüşlerini aktardı: “Katip Çelebi Arapça, Türkçe ve Farsça biliyor ve ilmi araştırma mahareti ve hüneri çok güçlüdür. Osmanlı kültür beşerinin bir örneğidir bu isim, 50 yıl yaşamış, o kadar, çok kısa bir ömür lakin hayatını ilim tahsiliyle geçirmiştir. Katip Çelebi, Osmanlı devrinin birinci kültür ve aydın insanlarından sayılabilir. Latin dünyasına 14,15 ve 16’ncı yüzyıllarda coğrafik alanda çalışan temas eden bireyler vardı lakin Katip Çelebi bu boyutta bağlantı kuran, angaje olan kişi örneğinde tek isimdir. O denli bir düzeye gelmiştir ki kendi çağında ve evvelki çağlarda onun üzere temas eden biri göremiyoruz.” İslam dünyasında 17’nci yüzyılın karanlık bir çağ olarak tanımlandığına değinen İhsanoğlu, “Bu hakikat değil, araştırmalar bunu bertaraf etti. Bu toplantı da bunu göstermekte. Katip Çelebi, bilgi dünyasına yelken açtığı günden ‘Keşfü’z-zunûn’u yazdığı güne kadar yapıtları Latince ve Fransızca’ya çevrilmiş bir isimdir. ” Eski Suudi Arabistan Petrol Bakanı Pir Ahmed Zeki Yamani’nin 1988’de kurduğu El-Furkan İslam Mirası Vakfı tarafından yayımlanan eser, yakın vakitte Türkiye’de satışa sunulacak.
‘RAGIP PAŞA NÜSHASI’NDAKİ KUSURLARI DA ORTAYA ÇIKARDIK’
Irak’tan Beşar Avad Maruf ise tanıtımın IRCICA’da yapılmasından memnunluk duyduğunu vurgulayarak, şu fikirlerini aktardı: “Katip Çelebi üzere, ilim insanlarının yaptığı kitapları derleyen isim çok azdır. Keşfü’z-zunûn ’ ileri görüşlü bir kitap, İslam ve Arap dünyasının birinci fihristidir. Katip Çelebi’den evvel kimse bu türlü harika bir kitap yazmayı akla getirmemişti. Çelebi’nin yapıtlarına Avrupalılar bile ilgi gösteriyordu. Latince, bilindiği üzere o yüzyılda ilim ve kültürün lisanıydı, bu bize Katip Çelebi’nin ne kadar büyük bir insan olduğunu gösteriyor.” Maruf, Katip Çelebi’nin yapıtı yazarken büyük uğraş sarf ettiğini belirterek, “Kitabın girişi 100 sayfa, birinci ciltte yer aldı. Kitapların isimlerini zikretti alfabeye nazaran ve her kitabın bilgilerini, şerhlerini yazdı. Bu sahiden büyük bir sabır gerektiren bir çalışma” diye konuştu. Kitabın ana unsurunun iki kaynaktan oluştuğunu söyleyen Maruf “İlk ana kaynak kitaba aldığı öteki kitaplar, ikincisi ise kendisinin vakıf olduğu el yazıları. Kitapta kitabın ismini ve muharririni zikreder ve yazdıklarından o kitabın nüshasını görerek bilgileri naklettiğini de anlıyoruz” diye konuştu. Kitabın Türkçedeki Ragıp Paşa Nüshası’nın eksik olduğunu ileri sürerek, “Eser daha evvel düzgün çeviri edilmedi, Arapça aslından değil Latincedeki çeviriden Türkçeye aktarıldı. Yani Avrupa nüshası kullanıldı. Biz Carullah Kütüphanesi’nde 2059 halinde numaralandırılmış, paka çekilmiş nüshası da dahil bütün nüshaları topladık ve gördük ki hepsi özgününden saptırılmış durumda. Çok farklı yerlerde çok karışıklık vardı ancak biz çok sistematik biçimde ilerledik, muharririn yani Katip Çelebi’nin yazdığı üzere düzenledik. Türk baskısında ne kadar yanılgı olduğunu da ortaya çıkarmış olduk böylelikle. 80 yıldır Türkiye’deki araştırmacılar o nüshayı takip ediyordu.” Maruf, İhsanoğlu ile birlikte titiz bir çalışma yaptıklarını belirterek, “8’nci ciltte de Katip Çelebi’nin ortaya koymuş olduğu devasa çabaya karşın kendi bilgi denizinde oluşan yanlışlara dikkat çektik” bilgisini verdi.
Karar
